کتاب داعش

کتاب داعش نوشتهٔ بختیار علی و ترجمهٔ سردار محمدی است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است. موضوع این کتاب خشونت شرقی و نقد عقل فاشیستی است.

درباره کتاب داعش

چه چیز سبب ظهور خشونت و گروه‌های خشونت‌طلبی نظیر داعش در شرق می‌شود؟ ماهیت فلسفی و هستی‌شناسی این نوع از خشونت و این گروه‌های تروریستی که خشونت را به آخرین حد خود رسانده‌اند چیست؟ آیا عوامل خارجی در ظهور آن مؤثر بوده‌اند؟ آیا نظام‌های سیاسی منطقه به ظهور آن‌ها کمک کرده‌اند؟ تفاوت فاشیسم شرقی و فاشیسم غربی در چیست؟ ... و همچنین، روح دفاع قهرمانانه در کوبانی از کجا ناشی شده است؟ چه چیز موجب می‌شود، گروه کوچکی از مردم یک شهر دورافتاده‌ٔ مرزی در مقابله با داعش از ارتش سازماندهی‌شده‌ٔ یک کشور بهتر عمل نمایند و ماه‌ها در مقابل آن ایستادگی کنند؟

بختیار علی در مقالات موجود در این کتاب در پی پاسخگویی به این سوالات است.

در مقالهٔ نخست بختیار علی با رویکرد فلسفی و نگاه انتقادی به فرهنگ شرقی به بررسی پدیدهٔ داعش پرداخته است.

در مقالهٔ دوم، بختیار با استفاده از تعریف نیکلاس لومان درمورد قدرت که آن را بر اساس رابطهٔ میان دو طرف معادلهٔ قدرت توصیف می‌کند، بر این باور است که در معادلهٔ قدرت میان داعش و مردم و نیروهای منطقه این معادلهٔ لومانی برهم خورده است.

در مقالهٔ سوم، بختیار علی با استفاده از مفهوم هویت و تأثیر آن بر گروه‌های قومی و قبیله‌ای خاورمیانه و شرق در بروز خشونت میان نیروهای این منطقه، در تلاش است تا با استفاده از این مفهوم و بررسی دو نوع از هویت یعنی «هویت ثابت و همیشگی» و «هویت موقت و لحظه‌ای» نشان دهد که هویت می‌تواند نقش اساسی در به‌وجود آمدن ایدئولوژی‌های بسته و فاشیستی داشته باشد. 

مقالهٔ بعدی باعنوان «فاشیسم و تفاوت» باز هم تلاشی در جهت تبیین هویت و قائل بودن تفاوت از جانب نیروهای منطقه است. 

مقالهٔ بعدی مقاله‌ای از مریوان وریا قانع است با نام «روح دفاع در کوبانی از کجا ناشی می‌شود؟» که در آن سعی دارد به نقد مقالهٔ بختیار علی بنشیند و تلقی او از حیات برهنه و انسان طبیعی را به چالش بکشد و نشان دهد که دفاع مردم در کوبانی نه به دلیل حفظ جان، بلکه به‌خاطر ناسیونالیسم است. 

بختیار علی در مقالهٔ بعدی به انتقادات مریوان پاسخ داده است و سعی دارد نشان دهد که برداشت او از نوشتارش سطحی بوده و نیاز به دقت بیشتر دارد. همچنین بختیار علی برخی نظریات فیلسوفان غربی که مریوان از آن‌ها استفاده کرده است را بازخوانی می‌کند تا نشان دهد مریوان در به‌کارگیری این تئوری‌ها دانسته یا نادانسته دچار اشتباه شده است.

در مقالهٔ بعدی مریوان وریا قانع «اسلاوی ژیژک»، فیلسوف اسلونیایی را بازخوانی می‌کند و به انتقاد از ایده‌ها و نوشته‌های او می‌پردازد و با اشاره به اینکه سخنان او موجب نوعی افراطی‌گری و خشونت فاشیستی خواهد شد، می‌گوید که شرق در صد سال پیش و در قرن نوزدهم با سخنان سید قطب این نوع از رادیکال‌بودن را تجربه کرده است و با تشبیه ژیژک به سید قطب، نشان می‌دهد راه‌کاری که ژیژک برای ما پیشنهاد می‌کند، پیش‌تر تجربه شده است و حاصل آن گروه‌های تندرو و تروریستی نظیر داعش و القاعده بوده است. 

مقالهٔ بعدی که باز به قلم بختیار علی است، باعنوان «خوانش ژیژک از هگل» سعی دارد نشان دهد برداشت مریوان و دیگر نویسندگان جوامع شرقی و حتی برخی نویسندگان غربی دربارهٔ ژیژک و فلسفهٔ او نادرست است.

آخرین نوشتار این کتاب گفت‌وگویی از منصور تیفوری با بختیار علی است که در آن به بررسی مفهوم خشونت و فاشیسم در شرق و خاورمیانه می‌پردازد و سعی در روشن‌کردن مفهوم و منظور خود از به‌کارگیری «فاشیسم شرقی» در برابر مفهوم کلاسیک و غربی فاشیسم دارد. در این گفت‌وگو بختیار علی با اشاره به اینکه همواره از اولین نوشته‌های خود چه در قالب رمان و شعر و چه مقالات نظری‌اش در پی تبیین مفهوم فاشیسم شرقی بوده است، اشاره می‌کند که برخی برداشت‌ها و تفاسیر از تلقی او از این مفهوم نابه‌جا و نادرست بوده که نشان از آن دارد یا تمامی نوشته‌های او به‌دقت خوانده نشده‌اند و یا برخی در پی این هستند که مانع از روشن‌شدن این مفهوم شوند تا همچنان بتوانند به رویکرد فاشیستی خود ادامه دهند.

خواندن کتاب داعش را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ تاریخ جهان و علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره بختیار علی

بختیار علی (متولد ۱۹۶۰) از نویسندگان و متفکران مطرح کردستان است که با نوشتن کتاب‌ها و مقالات اجتماعی و فلسفی گام مهمی در جهت روشنگری جامعهٔ کردی برداشته است. نوشتن بیش از بیست کتاب و ده‌ها مقاله توسط ایشان نشان از تلاش وی در جهت بررسی مسائل اجتماعی منطقه دارد. در ایران بیشتر او را به‌عنوان داستان‌نویس می‌شناسند. استقبال فراوان از رمان‌های این نویسنده موجب شده است تا نوشته‌های نظری او برای خوانندگان ایرانی ناشناخته بماند؛ درحالی‌که وی خود را بیشتر نویسنده‌ای می‌داند که مسائل نظری دغدغهٔ اصلی اوست. نخستین ترجمه از کارهای نظری وی توسط من در سال ۱۳۹۳ با استقبال فراوان روبه‌رو شد. همین امر موجب شد که ترجمهٔ دیگر نوشته‌های نظری ایشان ادامه پیدا کند و کتاب حاضر نیز مجموعه‌ای از مقالات او درمورد فاشیسم و خشونت شرقی است. برخی از کتاب‌هایی که تا کنون به زبان فارسی از بختیار علی ترجمه شده‌اند به قرار زیر است:

۱ ـ آخرین انار دنیا (رمان)، ترجمهٔ آرش سنجابی، انتشارات افراز ۱۳۸۸؛ همچنین به ترجمهٔ مریوان حلبچه‌ای؛ انتشارات ثالث، ۱۳۹۳.

۲ ـ شهر موسیقی‌دان‌های سفید (رمان)، ترجمهٔ رضا کریم مجاور، انتشارات مروارید، ۱۳۸۹، با همین مترجم و با انتشارات افراز ۱۳۹۱. این رمان با این مشخصات هم ترجمه شده است: همنوازان سپید، ترجمهٔ آرش سنجابی، انتشارات آمه، ۱۳۹۲.

۳ ـ نردبانی در غبار (گزیدهٔ اشعار)؛ ترجمهٔ عباس محمودی، انتشارات افراز، ۱۳۹۰.

۴ ـ قصر پرندگان غمگین (رمان)، ترجمهٔ رضا کریم مجاور، انتشارات افراز، ۱۳۹۲.

۵ ـ مرگ تک فرزند دوم (رمان)؛ ترجمهٔ سردار محمدی، انتشارات افراز، ۱۳۹۳.

۶ ـ غزل‌نویس و باغ‌های خیال (رمان)، ترجمهٔ سردار محمدی، انتشارات افراز، ۱۳۹۳.

۷ ـ آیا با لاکان می‌توان انقلابی بود؟ (مقالاتی در فلسفه و روانکاوی)، ترجمهٔ سردار محمدی، انشارات افراز، ۱۳۹۳.

۸ ـ از پیدا به ناپیدا (مباحثی در نوگرایی ادبی و مسئلهٔ روش)، ترجمهٔ سردار محمدی، انتشارات افراز، ۱۳۹۴.

بخشی از کتاب داعش

«یکی از مصائب بزرگ حیات روشنفکری در شرق، تسلط عقلانیت سیاسی عامه‌پسند و بازاری و تحمیل آن بر تمامی پدیده‌ها است. عقلانیتِ سیاسی کوته‌بینی که جهان را تنها در جهت تاکتیک و استراتژی سیاسی حاکمان می‌بیند. یعنی غفلتی عمیق نسبت به پروسه‌هایی که در نهانْ ساختارهای سیاسی و اجتماعی را به‌پیش می‌برند دیده می‌شود؛ چه از نظر ساختار، چه از نظر نظام گفتمانی و چه از نظر مکانیسم‌های تغییر و بازتولید این ساختارها. با ظهور داعش، به‌عنوان یک حزب فاشیستی بزرگ و ابزار ویرانگری و کشتار در سوریه و عراق و کردستان، باز همان حکایت قدیمی تکرار می‌شود. نگرش‌های سطحی و کوته‌بینْ داعش را به‌گونه‌ای می‌نگرند گویا کسی و یا نیرویی با طرحی سیاسی و از قبل برنامه‌ریزی شده آن را به‌وجود آورده است. مانند همیشه هنگامی‌که ماشین‌های فاشیستی به صحنه می‌آیند و با تمام نیرو ضربات مرگبار خود را وارد می‌کنند، باز هم پروسهٔ «اعجاب»، «برائت جستن» و «شیطان نامیدن دیگری» آغاز می‌شود. از آنجا که برخی از روشنفکران این افسانه را ترویج کرده‌اند که چیزی وجود ندارد تا آن را «شرق» بنامیم و در آنچه «شرق» می‌نامند هر کس دنیای مخصوص به خود دارد و هیچ‌چیز نمی‌تواند این دنیاها را گرد هم آورد و ماتریسی پیوسته از آن بسازد؛ بنابراین اهمیتی ندارد که در اطراف ما چه می‌گذرد. آنچه در آن سوی مرز خانه‌ها و دیوارهای ما در حال وقوع است، آنچه در میان ملت‌های دیگر روی می‌دهد، با ماهیت آنچه در نزد ما است هیچ ارتباطی ندارد و جهان ما ماهیتی متمایز با ماهیت آن ملت‌ها دارد. ما با مرزهایی آهنین از جهان آنها جدا شده‌ایم. آنها داعش، القاعده، بعث... هستند و ما «ما» هستیم. این تمایزگذاری که در عقلانیت عامه و حتی نخبگان ما نهفته است، علاوه‌براینکه کاملاً اشتباه است، ماهیتی تماماً ایدئولوژیک دارد.»