بختیار علی

بختیار علی محمد که به بختیار علی و یا به‌ختیار عه‌لی معروف شده نویسنده‌، شاعر، روشنفکر و مقاله‌نویس معاصر کرد است که در سال ۱۹۶۰ در سلیمانیه‌ی عراق متولد شد. در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی بختیار علی به آلمان مهاجرت کرد و اکنون در این کشور ساکن است. از جمله بهترین آثار وی می‌توان به کتاب «آخرین انار دنیا» اشاره کرد. وی امروزه پرخواننده‌ترین نویسنده‌ی زبان کردی است.

بیوگرافی بختیار علی

بختیار علی محمد در سال ۱۹۶۰ در سلیمانیه‌‌ی عراق چشم به جهان گشود، در این شهر بزرگ شد و تحصیلات خود را تا دوره‌ی متوسطه در همین شهر ادامه داد. پس از پایان دوره‌ی متوسطه برای تحصیل در رشته‌ی زمین‌شناسی به دانشگاه سلیمانیه و پس از آن به دانشگاه صلاح‌الدین اربیل رفت.

بختیار علی در سال ۱۹۸۳ و در سن ۲۳ سالگی در تظاهراتی در دانشگاه به ضرب گلوله مجروح شد و این حادثه سبب انصراف او از تحصیل در دانشگاه شد. بختیار علی پس از انصراف از تحصیل در همین سال (۱۹۸۳) نوشتن را با سرودن یک شعر بلند به نام «نیشتمان» که در کردی به معنای وطن است آغاز کرد. پس از آن بختیار علی با نوشتن مقالات متعدد در روزنامه‌های مختلف به‌عنوان یک مقاله‌نویس به مردم معرفی شد و رفته‌رفته مردم با نام و آثار وی آشنا شدند. او در این مقالات به مباحثی مانند کارزار نسل‌کشی انفال در دوران صدام، رابطه قدرت و روشنفکران و سایر مسائل فلسفی و اجتماعی پرداخته است.

او در سال ۱۹۹۱ به همراه برخی روشن‌فکران دیگر کرد به ویژه مریوان ویریا قانی، ربین هاردی و شیرزاد حسن جنبش فکری جدیدی را بنیان‌گذاری و نشریه‌ای با نام «ئازادی» (که در زبان کردی به معنای آزادی است) را منتشر کردند. این نشریه تنها در ۵ شماره منتشر شد. در همین سال اولین مجموعه‌ی شعر او، «گناه و کارناوال» نیز منتشر شد.

در سال ۱۹۹۴ پس از شروع مجدد جنگ داخلی میان احزاب کردستان عراق، بختیار علی در اعتراض به این جنگ‌ها خاک عراق را ترک و به سوریه مهاجرت کرد. پس از ۹ ماه اقامت در دمشق بختیار علی به آلمان مهاجرت کرد و تا مدتی بعد (تا سال ۱۹۹۹) در فرانکفورت سکونت داشت. پس از آن بختیار علی به شهر کلن آلمان مهاجرت کرد و هم‌اکنون نیز در این شهر ساکن است. در همین ایام بختیار علی با همکاری سایر همراهان جنبش فکری‌شان انتشار نشریه‌ای با نام «ره‌هه‌ند» و یا رهند را در اروپا آغاز کردند.

پس از مهاجرت به آلمان بختیار علی نوشتن اولین رمان خود با نام «مرگ دومین تک‌فرزند» را آغاز کرد. این رمان برای اولین بار در سال ۱۹۹۷ در سوئد منتشر شد. دومین رمان او، «غروب پروانه» نیز یک سال بعد در سال ۱۹۹۸ در سوئد منتشر شد. بختیار علی که در این بین به انتشار اشعار خود در مجموعه‌ شعرهای مختلف نیز می‌پرداخت تاثیرگذارترین نوشته‌ی خود یعنی «آخرین انار دنیا» را چهار سال بعد در سال ۲۰۰۲ در سلیمانیه‌ی عراق به چاپ رساند. انتشار این کتاب سبب شهرت بختیار علی در کشورهای مختلف شد و این کتاب هم‌اکنون به زبان‌هایی از جمله انگلیسی، آلمانی، روسی، عربی و همچنین فارسی ترجمه شده‌اند.

پس از انتشار این کتاب‌ها برخی بختیار علی را حرفه‌ای‌ترین نویسنده‌ی کردزبان خوانده‌اند. بختیار علی در سال ۲۰۱۶ کتاب «غزل‌نویس و باغ‌های خیالی» را با نام I stared at the night of the city به انگلیسی و به عنوان اولین کتاب کردی‌زبان برگردان‌شده به انگلیسی منتشر شد. این کتاب با کوشش مترجم و روزنامه‌نگار ساکن لندن کریم عبدالرحمان به انگلیسی برگردان شده است.

بختیار علی که از سبک رئالیسم جادویی در نوشته‌هایش بهره برده است، در آثارش به طور کل بر روی تاریخ و سرگذشت مردم کرد در طول زمان‌های مختلف تمرکز دارد. علاوه بر نگاه تاریخی، بختیار علی در آثار خود نسبت به افراد و وقایع نگاهی روان‌شناختی دارد. نظرات و انتقادهای سیاسی و اجتماعی وی نیز علاوه بر این که به طور عمده در نشریه ره‌هه‌ند منتشر شده‌اند و شهرت مقاله‌نویسی بختیار علی عمدتا به خاطر همین مقالات انتقادی است، در سایر آثارش نیز به چشم می‌خورد.

بهترین کتاب‌های بختیار علی

کتاب‌ها و آثار بختیار علی را می‌توان در سه دسته‌ی اشعار، داستان‌ها و مقالات تقسیم‌بندی کرد.

اولین اثر بختیار علی شعر بلندی با نام «وطن» بود که در سال ۱۹۸۳ آن را سرود. این شعر در سال ۱۹۹۲ در مجموعه اشعار وی با نام «گناه و کارناوال» منتشر شد. اولین رمان بختیار علی با نام «مرگ دومین تک‌فرزند» که در سال ۱۹۹۷ در سوئد منتشر شد، سال‌ها قبل در سال ۱۹۸۶ نوشته شده و در سال ۱۹۸۷ بازبینی شده بود. این کتاب روایتی است از شاهدان قتل کسی که مردم او را با مسخره کردن دومین تک‌فرزند می‌نامیده‌اند. جریانات و روایات درون این کتاب تحت تاثیر وقایع آن دوران زندگی بختیار علی در دیکتاتوری صدام در عراق بوده است.

دومین رمان بختیار علی، «غروب پروانه» است که به فارسی نیز ترجمه شده است. نام این کتاب به غروبی اشاره دارد که دو شخصیت اصلی این داستان، پروانه و میدیا، به دست بزرگان مذهبی و برای مبارزه با گناهکاران اعدام می‌شوند. شیرکو بیکس،‌ شاعر کردزبان درباره‌ی این کتاب می‌نویسد:‌ «غروب پروانه لبریز است از فضاهای جادویی ناب و زبان شاعرانه بسیار بکر که نقطه عطفی است در ادبیات کرد. در این رمان،‌ عشقستان نشانگر دنیای رویایی و سرشار از اندیشه والای انسانی خاص است که بختیار علی این را به بهترین شکل ممکن به تصویر کشیده است.».

سومین اثر داستانی بختیار علی که مهم‌ترین آثار داستانی او نیز به حساب می‌آید رمان «آخرین انار دنیا» است. بختیار علی با نوشتن این کتاب در سال ۲۰۰۲ به عنوان نویسنده‌ی چیره‌دست کردزبان به شهرت رسید. کتاب آخرین انار که بسیاری از منتقدان آن را به عنوان کامل‌ترین و بهترین رمان ادبیات کُرد می‌دانند به نزدیک به ده زبان محتلف از جمله فارسی ترجمه شده است و هنوز برخی نشریات ادبی نقدهایی درباره‌ی آن منتشر می‌کنند. این کتاب به سبک رئالیسم جادویی نوشته شده است و درباره‌ی مردی است که ۲۱ سال در یک زندان انفرادی محبوس بوده است و تنها همدم او بیابان پشت پنجره‌ی سلولش بوده است. مرد زندانی پس از سالیان سال آزاد می‌شود و در کشوری که هنوز درگیر جنگ‌های داخلی است به دنبال فرزندانش می‌گردد.

از دیگر رمان‌های موفق بختیار علی می‌توان به رمان «جمشید خان عمویم، که باد همیشه او را با خود می‌برد» اشاره کرد. این کتاب که در سال ۲۰۱۰ منتشر شده است تاکنون جوایز زیادی کسب کرده است. این کتاب نیز مانند سایر رمان‌های بختیار علی در سبک رئالیسم جادویی نوشته شده است و درباره‌ی مردی به نام جمشید است که در هفده‌سالگی به جرم کمونیست بودن به زندان‌های حزب بعث می‌افتد. همانطور که گفته شد، بختیار علی نوشتن به طور جدی را از سرودن شعر شروع کرد و او را پس از شیرکو بیکس شاعر بلندآوازه‌ی کرد، بهترین شاعر زبان کردی می‌دانند، پس بررسی آثار او بدون توجه به مجموعه‌های اشعارش کامل نخواهد بود. از جمله موفق‌ترین مجموعه اشعار وی که به فارسی نیز ترجمه شده است می‌توان به «خنده غمگین‌ترت می‌کند.» اشاره کرد. اشعار این مجموعه نیز مانند سایر آثار بختیار علی در بر دارنده‌ی مضامینی چون اعتراض به ظلم و نقد مذاهب خرافی است.

جوایز و افتخارات

بختیار علی جوایز متعددی در طی سال‌های اخیر دریافت کرده است. از جمله این جوایز می‌توان به جایزه‌ی ادبی نلی زاکس آلمان اشاره کرد که بختیار علی در سال ۲۰۱۷ آن را دریافت کرد. این اولین باری بود که این جایزه به فرد غیراروپایی‌زبان اهدا می‌شد. علاوه بر این جایزه جشنواره‌ی بین‌المللی ادبی گلاویژ که یکی از مهم‌ترین رویدادهای اقلیم کردستان است نیز در سال ۲۰۰۳ برای کتاب «آخرین انار دنیا» به بختیار علی اهدا شده است. بختیار علی برای نگارش کتاب «جمشید خان عمویم، که باد همیشه او را با خود می‌برد.» نیز جوایز متعددی از جمله جایزه‌ی زین احمد هردی، جایزه‌ی وزارت فرهنگ کردستان و جایزه‌ی شیرکو بیکس را دریافت کرده است.