علی صفائی حائری
زندگینامه و معرفی بهترین کتاب‌های علی صفایی حائری
علی صفایی حائری معروف به «عین صاد» از مجتهدان و فقیهان مشهور زمان خود بود. وی عارف و اندیشمندی بود که کتاب‌های بسیاری، در زمینه‌های مختلف و متنوعی به یادگار گذاشت و هنوز هم اهالی علم و معرفت از نکات ارزشمند کتب او بهره‌مند می‌شوند.
بیوگرافی علی صفایی حائری
علی صفایی در سال ۱۳۳۰ در شهر قم متولد شد. او فرزند شیخ عباس و نو‌ه‌ی شیخ محمدعلی بود. تولد در چنین خانواده‌ای بستری مناسب برای یادگیری علوم مذهبی فراهم آورد و علی صفایی نیز نشان داد که در این زمینه استعداد فوق‌العاده‌ای دارد و به شدت تشنه‌ی یادگیری است. او در سن ۱۳سالگی شروع به یادگیری علوم دینی و حوزوی کرد و دروس سطح حوزه را در کم‌تر از ۴ سال به پایان رساند. در راه یادگیری این علوم او از محضر اساتید زیادی، از جمله پدرش، بهره جست. گاهی پدر، فقط مشوق فرزند می‌شود و تلاش می‌کند از او حمایت کند، اما گاهی علاوه‌بر این، استادی وی را هم برعهده می‌گیرد. علی صفایی از آن دسته افرادی بود که موهبت شاگردی پدر خود را داشت و از این‌حیث بسیار خرسند و خوش‌حال بود. وی در جایی نوشت:
«هر چه دارم از پدرم است. تمامی سوز تشیع و ولایت و محبت اهل‌بیت را از ایشان دارم. در عظمت نگاه ایشان حقارت دنیا را می‌دیدم. هم اوست که برایم درسی بوده تا در تنهایی به تولدی و تولیدی برسم؛ و نداریم و تکلیفی نیست را به نداریم و باید بسازیم و کاری کنیم، راه بدهم؛ و همین اعتقاد مرا بر آن داشت تا به تربیت و سازندگی فکر کنم.»
این عقیده باعث شد تا او در ۱۸ سالگی اولین یادداشت تحلیلی و مقاله‌ی انتقادی سلسله‌وار خود را با عنوان «مسئولیت و سازندگی» که بعدها تبدیل به کتاب شد، با امضای عین صاد، منتشر کند. تلاش پدر برای آموزش پسر، و شوق یادگیری در علی صفایی جوان به نتیجه رسید و او شروع به نوشتن کرد. البته تا پیش از نگارش این کتاب و منتشر شدن مباحث آن، بسیار مطالعه کرده بود و در ذهن خود مخزنی عظیم از دانش در زمینه‌های مختلف داشت.
صفایی از آن دست انسان‌هایی بود که از خواندن و یادگیری خسته نمی‌شد. او زمانی که حدودا ۱۴ سال داشت با ادبیات کودکان و نوجوانان آشنا شد و مثل خیلی از نوجوانان آن زمان مجله‌های روزگار خود را خواند. پس از آن سراغ ادبیات نوجوانان جهان رفت و بعد به مطالعه‌ی تاریخ‌ادبیات ایران و جهان پرداخت و نمونه‌هایی از شاهکارهای ادبی آن زمان را خواند. با خواندن هر یک از این کتاب‌ها سؤالی در ذهنش پدیدار می‌شد و به مسئله‌ای تازه می‌رسید. او بیش از ۲۰۰ هزار صفحه از ادبیات ایران و جهان خواند. صفایی در بین صفحه‌ها و کتاب‌ها به دنبال جواب سؤالات خود بود. او دریافته بود که آرامش تنها در ادبیات پیدا می‌شود. در واقع انسانی که هر سو رو می‌گرداند ترس و وحشتی می‌بیند یا آن‌قدر در شلوغی تکنولوژی، دست‌وپا می‌زند که گاهی خود را فراموش می‌کند، شاید تنها ساحل امنش در ادبیات باشد.
برخی از آثار صفایی در روزگاری به انتشار رسیدند که جو ملتهب مبارزات با رژیم شاهنشاهی برقرار بود و بسیاری از اصحاب قلم به‌واسطه‌ی نوشته‌هایشان دستگیر می‌شدند. او برای این‌که بتواند آثار خود را منتشر کند نام اختصاری «عین صاد» را برای خود انتخاب کرد و نوشته‌هایش را با این نام منتشر کرد. جالب است که این کلمات هم حروف اول نام و نام خانوادگی وی است و هم معنی «چشم جلوگیر» را می‌دهد. در واقع انتخاب این نام اختصاری نشان از ریزبینی و ذکاوت استاد صفایی دارد.
آثار او منحصر به علوم دینی نمی‌شود و وی در زمینه‌ی ادبیات، هنر، شیوه‌های تربیتی و... نیز کتاب‌های ارزشمندی دارد. از او بیش از ۳۰ عنوان کتاب به‌یادگارمانده است که اکنون انتشارات لیله القدر عهده‌دار چاپ و نشر آن‌هاست.
خانواده و فرزندان
این عارف دانشمند در سن ۱۶سالگی ازدواج کرد و در ۱۹سالگی اولین فرزندش به نام محمد به دنیا آمد. در همان دوران، پرده‌ی نمایش روزگار به قسمت سرد و سخت جنگ رسید. دورانی آغاز شد که در آن، بیشترین و مهم‌ترین اخبار حول جبهه و جنگ می‌گذشت. زمانی که حجله‌های شهدا کنار خانه‌های زیادی می‌نشست و روزی نبود که خبر شهادت جوانی نرسد. در بحبوحه‌ی جنگ، پدر و پسر با هم، راهی جبهه شدند. پدر به‌عنوان مبلغ حوزه‌ی علمیه قم در سال ۱۳۶۲ عازم شد و پسر به‌عنوان رزمنده. پسرش در همان ایام در حلبچه به شهادت رسید.
او در جایی به پسرش می‌گوید: «اول شهید شو، بعد به جبهه برو!» در نامه‌ای هم به او می‌نویسد: «پسرم! خدا را شاکر باش كه رهبر امروز كشور تو، امام خمینی (ره)، از این انس برخوردار است و از این امن سرشار، و این است كه برای مبارزه با همه این‌هایی كه آتش می‌كارند ایستاده است و نه بر شرق و نه بر غرب و نه بر جهان سوم و حتی نه بر ملیت ایرانی كه بر ایمان مردم و آن هم نه ایمان غرور كه بر ایمان به خدای واحد قهار متكی است.»
درگذشت
سال‌ها گذشت. کتاب‌های بسیاری از این استاد بزرگ منتشر شد تا وی به سن ۴۸سالگی رسید. طبق عادت دیرینه، اول و آخر هر ماه را به زیارت امام رضا (ع) می‌رفت. در سحرگاه ۲۲ تیرماه سال ۱۳۷۸ نیز در مسیر زیارت بود که بر اثر وقوع سانحه‌ی تصادف جان سپرد. او را در کنار مزار فرزند شهیدش، محمد صفایی، در گلزار شهدای قم به خاک سپردند.
سبک نوشتار و اندیشه‌های علی صفایی حائری
او بر این باور بود که رسالت اصلی‌اش، دگرگون کردن تلقی توده‌ها از خود و شناسایی و پرورش مهره‌های کارآمد است. او با تلاش فراوان در زمینه‌های گوناگون به بررسی مسائل پرداخته و همواره سعی می‌کرد پاسخی مفید و روشن ارائه دهد. سبک نگارش او به‌گونه‌ای است که مخاطب را با خود همراه می‌کند و با مهارتی خاص می‌داند از چه زاویه‌ای به موضوعات بپردازد. اگرچه نوشته‌های او ممکن است در نگاه اول برای مخاطب عام دشوار و پیچیده به نظر برسد، اما هر کس با اندکی تأمل و حوصله، می‌تواند عمق مطالب را به‌خوبی درک کند و موضوعات را متوجه شود. او در آثار خود به شیوه‌های آموزشی متعددی پرداخته و به دلیل تنوع در روش‌های انتقال مفاهیم، به‌ویژه در برداشت از آیات و روایات، به «آموزگار روش‌ها» شهرت یافته است. بسیاری از کتاب‌های دیگر این نویسنده بزرگ نیز به مسائل روز جامعه می‌پردازند و حتی در برخی از آن‌ها موضوعاتی چون اقتصاد و مدیریت جامعه نیز موردبحث قرار گرفته‌اند.
نظر افراد مشهور درباره علی صفایی حائری
حجت‌الاسلام میرباقری در همایشی که به جهت بررسی آثار و اندیشه‌های استاد صفایی برگزار شده بود گفت: «آنچه در دهه پایانی عمر استاد صفایی تجلی‌یافته بود، این بود که کاملاً فهمیده بود تنها راه سلوک از راه ولی است. صفایی در آثار خود افق‌گشایی‌هایی کرده است و این افق‌گشایی‌ها در موضوع‌هایی مختلف به این خاطر است که او در وجدان باطنی خود آن‌ها را دریافته بود.»
نقد آثار صفایی حائری
از نگاه منتقدان اولین ویژگی آثار استاد، کلیدی بودن آن‌ها است. او در هر زمینه‌ای که کتابی منتشر کرده است، به‌سادگی از کنار موضوعات نگذشته و تلاش کرده است تا روش‌های مؤثر در شناخت موضوع و راه‌های پیشرفت در اهداف و رسیدن به آن‌ها را مشخص کند. در واقع یک سیر تکاملی مشخص در هر زمینه به مخاطب ارائه می‌دهد و کلید حل مسئله را به دست او می‌دهد. حائری مخاطب را با کوهی از سؤالات بی‌پاسخ رها نمی‌کند و تا انتهای مسیر با او همراه می‌شود.
آثار او یک ویژگی مهم دیگر نیز دارند و آن مبارزه با مادی‌گری است. او در کتاب‌های خود به شبهات و اشکالاتی که از سوی مخالفان مطرح می‌شود هم به‌صراحت پاسخ می‌دهد و هیچ سؤالی را بی‌پاسخ رها نمی‌کند. پاسخ‌های او همگی به‌صورت علمی و روشن ارائه شده‌اند و در این زمینه تلاش کرده است تا کاملاً توضیحی قانع‌کننده ارائه کند. می‌توان از تنوع آثاری که از استاد صفایی به‌جامانده است به وسعت اطلاعات وی در این زمینه‌ها پی برد و متوجه شد که او هیچ‌گاه از مطالعه و کسب علم غافل نشده است.
نگاهی به بهترین آثار و کتاب‌های علی صفایی حائری
همان‌طور که گفتیم بیش از ۳۰ عنوان کتاب از این مجتهد عارف به‌جامانده است که به معرفی برخی از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
کتاب «استاد و درس»
این کتاب در دو بخش «صرف و نحو» و «ادبیات، هنر، نقد» تهیه شده است و اثری جالب‌توجه از صفایی حائری است؛ به‌خصوص بخش دوم این کتاب، بسیار خواندنی و جذاب است. صفایی در فصل اول که «هنر و ادبیات» نام دارد، به بررسی موارد مختلفی در این زمینه می‌پردازد. مباحثی که باید باحوصله و دقت خواند و درک کرد. او به عمق هنر می‌رود و درباره‌ی جریان هنر در هنرمند، خاستگاه هنر، تحلیل اجتماعی هنر باتوجه‌به طبقه‌ی اجتماعی هنرمند و... می‌پردازد. از این مبحث که بگذرید به فصل دوم و سوم می‌رسید. جایی که نویسنده به نقد و بررسی همین موضوعات پرداخته و هنر و هنرمند را زیر ذره‌بین گذاشته است. او به موضوعاتی مثل زیبایی، حقیقت، واقعیت و زبان هنر پرداخته است. درست است که ادبیات به‌کاررفته در این کتاب کمی سنگین به نظر می‌رسد، ولی موضوع به حدی جذاب است که ارزش چند بار خواندن را دارد. نکته‌ی جالب در این کتاب استدلال‌های محکم و منطقی نویسنده است. او فقط به بیان یک سری موارد بسنده نکرده و با استدلال و به‌صورت علمی، به نقد و بررسی مباحث پرداخته است، کاری که اثر وی را بسیار ارزشمند و فاخر می‌کند. برخی از نویسندگان فقط به بیان دیدگاه‌های خود می‌پردازند، ولی صفایی حائری به این بسنده نکرده و تلاش کرده است با استدلال‌های منطقی هر مخاطبی را با هر اندیشه‌ای قانع کند.
موضوعِ در خور توجه دیگر، تسلط نویسنده به ادبیات جهان است. او که سال‌ها به خواندن آثار برجسته‌ی نویسندگان دنیا پرداخته بود، در این کتاب توانسته با بهره‌گیری از این ذخیره، مخاطب را با خود همراه کند. صفایی در این کتاب سعی کرده تا هنر را تشریح کند. مخاطب را با خود به عمق آن ببرد و بعد با دیدی درست، همراه با هم به سطح بیایند. او در قسمتی از کتاب می‌نویسد: «هنر از آن زمان که نخواست تفنن‌ساز باشد، یا فقط تفنن‌ساز باشد، چه در داستان و چه در فیلم و نمایش، آموزگار پوچی و یا عصیان و انقلاب شد و راحت‌تر اقرار کنیم که آموزگار خوبی هم نبود.» از نظر صفایی بهتر است مقبولیت، جای خود را به معیارهایی از قبیل تعهد و تحرک بدهد و سرگرمی و تفنن و تنوع، صحنه را ترک بگوید.
کتاب «مدیریت و سازندگی»
این کتاب حاصل چند سخنرانی از استاد است که در ابتدای دهه‌ی ۶۰ برگزار شده‌اند. او در این کتاب فضای مدیریتی آن زمان را تحلیل کرده است. در ابتدا به مدیریت امام خمینی در اوایل انقلاب و تشکیل سازمان‌های انقلابی در آن زمان پرداخته شده است. در فصل‌های بعدی خطوط کلی این نوع مدیریت تشریح شده است و نتیجه‌گیری می‌شود که تربیت و سازندگی نقش اساسی در این نوع مدیریت دارد.
کتاب «شبی برتر از یک‌عمر؛ سوره قدر»
این کتاب را هم مانند سایر کتاب‌های استاد صفایی حائری انتشارات لیله القدر به چاپ رسانده است. صفایی حائری در این کتاب تلاش کرده است با روش ویژه قرآنی خود، این سوره و اهمیت آیات آن را نشان دهد. او سعی کرده است تشریح کند که این سوره، نشان‌دهنده‌ی شبی مهم در تقدیر بشر است. او در این کتاب تلاش کرده است به این سؤالات پاسخ دهد که برای دریافت همه‌ی آنچه در این شب مهم رقم می‌خورد و درک آن، چه باید کرد؟ این کار را باید چگونه انجام دهیم و با چه فرایندی به انجام برسانیم؟
کتاب «دام تزویر؛ سوره ماعون»
این کتاب در واقع بیست و دومین جلد از مجموعه‌ی «تطهیر با جاری قرآن» است که به تفسیر صد و هفتمین سوره‌ی قرآن کریم پرداخته است. دام تزویر مجموعه‌ای از سخنرانی‌های استاد صفایی حائری در زمینه‌ی سوره‌ی ماعون است. جالب است بدانید که نام ماعون نیز از کلمه‌ی آخر سوره، به معنی زکات یا هر چیز مفید گرفته شده است. این سوره به صفات منکران قیامت می‌پردازد و مشخص می‌کند که این افراد چه کارهایی انجام می‌دهند و چه‌کار نمی‌کنند. مثلاً این‌که انفاق نمی‌کنند و ریا می‌کنند. این کتاب تفسیری ارزشمند از سوره‌ی ماعون است که برای علاقه‌مندان، بسیار خواندنی و جذاب است. کتاب دام تزویر را نیز انتشارات لیله القدر به چاپ رسانده است.
کتاب «رشد»
این کتاب به بررسی مفهوم رشد در زندگی انسان و ارتباط آن با سوره «والعصر» در قرآن می‌پردازد. به‌عنوان تفسیری معنایی و محتوایی از این سوره، نویسنده در اثر خود واژه‌های کلیدی مانند رشد، خسر، و تکامل را با دقت تحلیل کرده و ابعاد عمیق آن‌ها را روشن ساخته است.
کتاب «حرکت»
این اثر به تحلیل جریان فکری و تربیتی انسان می‌پردازد و در واقع مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و مباحث تربیتی است که در سال‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ برای دانشجویان ارائه شده است. نویسنده در این کتاب به اهمیت و ضرورت حرکت و تلاش در زندگی انسان‌ها می‌پردازد.
کتاب «صراط»
علی صفایی حائری در این کتاب به بررسی و تفسیر سوره‌ی حمد در قرآن می‌پردازد و ارتباط آن با زندگی روزمره‌ی انسان‌ها را نمایان می‌کند.
کتاب «تربیت کودک»
علی صفایی حائری در این کتاب روش‌های مختلف تربیت کودک را مورد بررسی قرار می‌دهد و تلاش می‌کند به والدین و معلمان نشان دهد که چگونه بهترین روش تربیتی را برای کودکان به کار ببرند.
کتاب «نامه‌ای به دخترم منیره»
این کتاب بخشی از مجموعه‌ای به نام «نامه‌های بلوغ» است. علی صفایی حائری در این مجموعه نامه‌هایی به فرزندانش نوشته و در آن‌ها درباره‌ی مسائل تربیتی و اخلاقی صحبت کرده است. این کتاب نیز شامل نامه‌هایی است که وی برای دخترش نوشته است.
کتاب «روزهای فاطمه»
این کتاب به بررسی و تحلیل خطبه‌ی فدک می‌پردازد. حضرت زهرا (س) این خطبه را پس از درگذشت پیامبر اسلام (ص) در مسجدالنبی ایراد کرد.
کتاب «روابط متکامل زن و مرد»
علی صفایی حائری در این کتاب جنبه‌های مختلف ازدواج و روابط بین زن و مرد را تحلیل و بررسی کرده است و اهمیت ازدواج را به تصویر کشیده است. این کتاب شامل دو نوشتار و یک سخنرانی است.
کتاب «حجاب و آزادی روابط»
این کتاب به بررسی مفهوم حجاب و ارتباط آن با آزادی‌های فردی می‌پردازد. این کتاب نیز شامل دو سخنرانی و یک دست‌نوشته است.
کتاب «اخبات»
علی صفایی حائری در این کتاب از اهمیت ماه رمضان و شب قدر سخن گفته است و فضیلت‌های آن‌ها را مورد بررسی قرار داده است.
کتاب «خون خدا»
این کتاب به تحلیل و بررسی زیارت عاشورا می‌پردازد و دلایل اهمیت آن در فرهنگ اسلامی را بیان می‌کند. علی صفایی حائری در این کتاب پیام‌های معنوی و اجتماعی‌ای که پشت زیارت عاشورا قرار دارند را تحلیل می‌کند.
مروری بر کتاب‌های صوتی علی صفایی حائری
انتشارات لیله‌القدر تقریباً تمامی کتاب‌های علی صفایی حائری را با گویندگی افراد مختلفی به انتشار رسانده است. برخی از این کتاب‌ها عبارت‌اند از:
کتاب رشد با گویندگی نجم‌الدین شریعتی
کتاب تربیت کودک با گویندگی کوثر سادات رادمردان
کتاب نامه‌ای دخترم به منیره با گویندگی نجم‌الدین شریعتی
کتاب صراط با گویندگی نجم‌الدین شریعتی
کتاب روزهای فاطمه (س) با گویندگی نجم‌الدین شریعتی
کتاب روابط متکامل زن و مرد با گویندگی کوثر سادات رادمردان
کتاب نامه‌ای به پسرم محمد با گویندگی نجم‌الدین شریعتی
کتاب نامه‌ای به پسرم موسی با گویندگی نجم‌الدین شریعتی
گویندگی برخی از کتاب‌ها را خود علی صفایی حائری انجام داده است؛ کتاب‌هایی چون «انسان در دو فصل» و «اخبات».
