کتاب جهت یابی در اندیشه و عمل

کتاب جهت یابی در اندیشه و عمل نوشتهٔ ایمانوئل کانت و ترجمهٔ پریسا شکورزاده است. نشر چرخ این کتاب را روانهٔ بازار کرده است. این اثر در زمان حیات کانت چهار بار تجدید چاپ شد و در دوران خود بسیار مؤثر بود.

درباره کتاب جهت یابی در اندیشه و عمل

ایمانوئل کانت در کتاب جهت یابی در اندیشه و عمل نشان می‌دهد که هر جهت‌یابی نیازمند اصلی ذهنی یا سوبژکتیو است. در اینجا ذهنی به‌معنای پیشینی‌بودن است. کانت در بخش نخست این رساله در کنار طرح مواضع خود دربارهٔ جهت‌یابی در اندیشه، به نقد رویکرد «مندلسون» و «یاکوبی» می‌پردازد و در بخش دوم، این جهت‌یابی در اندیشه را به سیاست و آزادی اندیشه پیوند می‌دهد. انگیزهٔ کانت برای نگارش این اثر دغدغه‌‌ای سیاسی است که با سپری‌شدن دوران «فریدریش کبیر» و حملات به عقل روشنگری در دفاع از دین، آزادی اندیشه و بیان مورد تهدید قرار گرفته بود؛ بنابراین، اهمیت رساله منحصر به جنبهٔ فلسفی آن نیست و کانت در اینجا به جهت‌یابی در سیاست نیز می‌اندیشد. این رساله را باید در ادامهٔ مقالهٔ «در پاسخ به پرسش روشنگری چیست؟» کانت مطالعه کرد. کانت خطرات تازه‌ای را که تهدیدکنندهٔ روشنگری‌اند، معرفی می‌کند و اکنون در رسالهٔ جهت‌یابی، به نیاز به قانونمندی این کاربرد همگانی عقل می‌پردازد. این رساله مقدمه‌ای بر «نقد عقل عملی» و نوشته‌های سیاسی کانت نیز محسوب می‌شود و ناگفته نماند که کانت نقد دوم را ۱۴ ماه پس از انتشار این رساله منتشر کرد. رسالهٔ جهت‌یابی با نشان‌دادن جهت و روش نقادانهٔ تفکر و طرح بحث آزادی اندیشه، بحث از آزادی آکادمیک را در «نزاع دانشکده‌ها» ممکن می‌کند. رسالهٔ جهت یابی در اندیشه و عمل منحصر به دوران نگارش آن باقی نماند و بسیاری از فیلسوفان معاصر نیز به آن توجه کردند؛ برای نمونه ردپای این رساله را در آثار «مارتین هایدگر» به‌روشنی می‌توان دنبال کرد. هایدگر در کتاب «هستی و زمان» در بحث «مکان‌مندی دازاین به پروبلماتیک» به جهت‌یابی کانت اشاره می‌کند. 

خواندن کتاب جهت یابی در اندیشه و عمل را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفهٔ کانت و دانشجویان فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ایمانوئل کانت

ایمانوئل کانت در ۲۴ آوریل ۱۷۲۴ میلادی در کونیگسبرگ، مرکز پروس شرقی در خانواده‌ای متوسط و مسیحی از مذهب متقدسان لوتری زاده شد. بزرگ‌شدن کانت در خانواده‌ای مذهبی تأثیر مهمی بر شکل‌گیری فکری و فلسفی او گذاشت. کانت در دانشگاه کونیگسبرگ به تحصیل فلسفه و ریاضیات پرداخت و پس از دانشگاه چند سالی تدریس خصوصی می‌کرد تا در ۱۷۷۰ میلادی به مقام استادی منطق و فلسفهٔ مابعدالطبیعه در دانشگاه کونیگسبرگ انتخاب شد. پس از پیچیدن آوازهٔ او چندین بار از طرف دانشگاه‌های دیگر برای تدریس دعوت شد، اما پیشنهادشان را رد کرد. کانت موضوع‌هایی در فیزیک لایبنیتسی، اخترشناسی، زمین‌شناسی و شیمی را تا پیش از ۳۰سالگی به رشتهٔ تألیف درآورد و در ۳۱سالگی، رساله‌ای دربارهٔ «منشأ کیهان» منتشر کرد که برای نخستین‌بار صورت‌بندی فرضیهٔ سحاب ستاره‌ای در آن مطرح شده بود. کانت پس از انتشار مقالهٔ مشهور خود با عنوان «دربارهٔ صور و اصول جهان محسوس و معقول» که در ۱۷۷۰ میلادی منتشر شد، بیش از ۱۰ سال نوشتهٔ مهمی در زمینهٔ فلسفه منتشر نکرد. ایدهٔ بنیادین فلسفهٔ نقدی کانت به‌ویژه در نقدهای سه‌گانهٔ او («نقد عقل محض»، «نقد عقل عملی» و «نقد قوهٔ حکم») نمود یافته است. در ۱۷۸۱ میلادی چاپ نخست «نقد عقل محض» منتشر شد و چند سال بعد اهمیت نقد عقل محض آشکار و تصدیق شد. ایمانویل کانت اغلب زندگی خود را در کونیگسبرگ گذراند و در ۸۰سالگی در ۱۲ فوریهٔ ۱۸۰۴ میلادی درگذشت.

بخشی از کتاب جهت یابی در اندیشه و عمل

«هر چند رویارویی دانشکده‌های فلسفه و الاهیات بر سر تفسیر درست کتاب مقدس در نزاع اول است که مقدمات استدلال کانت را فراهم می‌کند، اختلاف فقط بر سر موقعیت تاریخی پروس در اواخر قرن هجدهم یعنی دربارهٔ نقش دین در دولت نیست. مسئلهٔ فراگیرتر تفسیرهای رشته‌های مختلف و گذر معرفتی وسیع‌تر از فیلولوژی به هرمنوتیک در حدود سال ۱۸۰۰ است که اولین‌بار خود را در تفاسیر کتاب مقدس نشان داد و در نهایت به هر نوع تفسیری سرایت کرد (همان‌طور که در نزاع دوم از طریق کندوکاو در ساختار «نشان تاریخ» و تفسیر درست آن تصویر شده است). افزون بر این، نزاع میان الاهیات و فلسفه جامع‌ترین نمونهٔ موقعیتی است که کانت در آن به تمایز میان کاربرد خصوصی و کاربرد عمومیِ عقل اعتنا نمی‌کند ــ کانت این تمایز را نخستین‌بار در مقالهٔ «در پاسخ به پرسش روشنگری چیست؟» ارائه کرد. این مقاله فضایی برای «کاربرد عمومی عقل» در تقابل با محدودیت‌های تحمیل‌شده بر آزادی در سطح التزامات خصوصی‌ای ایجاد می‌کرد که هر شهروند در مقام مشارکت‌کنندهٔ رسمی در دولت ضرورتاً متحمل می‌شود. این‌ها مثال‌های کانت از این محدودیت‌های اعمال‌شونده بر کاربرد خصوصی عقل است: مأموری که «هنگام دریافت دستوری از مافوقش» به خاطر موقعیتش مجبور به اطاعت است؛ شهروندی که در نقش شهروند نمی‌تواند از پرداخت مالیات سر باززند؛ کشیشی که مجبور به هدایت عابدان «براساس اعتقادنامهٔ کلیسایی [است] که در آن خدمت می‌کند.»

کانت بر تداوم نهادهای رسمی دولت (از جمله کلیساها) تأکید می‌کند و از این‌رو باید هر تغییر انقلابی ناگهانی‌ای را که شرایط بی‌قانونی و بی‌نظمی را حتی برای لحظه‌ای ایجاد می‌کند رد کند. به همین دلیل است که می‌تواند با نظریهٔ سادهٔ گفتار روشنگرانهٔ فریدریش کبیر موافقت کند: «هر چه می‌خواهی دربارهٔ هر چه می‌خواهی بحث کن، اما فقط اطاعت کن!» پس با این‌که کانت میان کاربرد خصوصی و عمومی عقل در سال ۱۷۸۴ تفکیک قایل می‌شود، روشن است که سرشت نسبتاً نامتعین گفتار عمومی ــ مرزهای آن فقط سلبی تعریف شده‌اند ــ آن را در برابر تاخت‌وتازهای سیاسی واقعیِ فریدریش ویلهلم دوم و رئیس کمیسیون تجسس در امور مذهبی در دولت او یعنی ولنر که در سال ۱۷۸۸ مقام یافت، شکننده می‌کرد. این تاخت‌وتازها شرایطی را ایجاد کرد که کانت در صفحات پایانی رسالهٔ جهت‌یابی، در جایی که یاکوبی و شوریده‌رأیان را در طرح عقل قرار می‌داد، دربارهٔ آن هشدار دهد. افزون بر این، فقدان مکان نهادیِ واقعی برای بحث عمومی این فرصت را به به‌اصطلاح «دانشکده‌های بلندپایه» داد که سلطهٔ فکری و نهادی خود را ادامه دهند ــ به‌ویژه در موضوع دین که کانت پیش‌تر در «در پاسخ به پرسش روشنگری چیست؟» به این امر اشاره کرده بود.»