کتاب هنر و رهایی

کتاب هنر و رهایی با عنوان اصلی Collected papers of Herbert Marcuse نوشتهٔ «هربرت مارکوزه» با ترجمهٔ «اکبر معصوم‌بیگی» توسط نشر چرخ منتشر شده است. این کتاب که چهارمین مجلد از مجموعه‌ای شش‌جلدی است، به ابعاد مختلف اندیشه‌های «هربرت مارکوزه» پرداخته و نسبت میان هنر و آزادی و رهایی در اندیشهٔ او را بررسی کرده است. او یکی از چهره‌های برجستهٔ «مکتب فرانکفورت» است. اثر حاضر مجموعه‌ای از نوشته‌های کمترشناخته‌شده و منتشرنشدهٔ «هربرت مارکوزه» را گردآوری کرده است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب هنر و رهایی اثر هربرت مارکوزه

کتاب «هنر و رهایی» که جلد چهارم از مجموعهٔ شش‌جلدی «نوشته‌های منتشرنشده» است، مجموعه‌ای از جستارها و نوشته‌های «هربرت مارکوزه» را در بر گرفته است؛ متونی که عمدتاً در دوران میانسالی و سال‌های پایانی عمر او نگاشته شده است. این مجلد که با ویراستاری «داگلاس کلنر» و مقدمه‌ای تحلیلی همراه است، به بررسی جایگاه هنر و زیباشناسی در پروژهٔ نظریهٔ انتقادی «هربرت مارکوزه»، از چهره‌های برجستهٔ «مکتب فرانکفورت» پرداخته است. کتاب حاضر سیر تحول اندیشهٔ او را از پایان‌نامهٔ دکتری‌اش دربارهٔ رمان هنری آلمان تا آثار متأخرش مانند «اروس و تمدن» و «انسان تک‌بُعدی» دنبال می‌کند و نشان می‌دهد چگونه دغدغه‌های زیباشناختی و رهایی‌بخش در بطن اندیشهٔ اجتماعی و سیاسی او جای گرفته‌اند. این اثر علاوه‌بر تحلیل تاریخی و فلسفی، به بررسی نسبت هنر با سیاست، جامعه و انقلاب فرهنگی می‌پردازد و نقش هنر را در نقد سلطه و گشودن افق‌های رهایی مورد توجه قرار می‌دهد؛ همچنین به تأثیر جنبش‌های اجتماعی دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی بر اندیشه‌های این متفکر و بازتاب آن‌ها در آثار او اشاره می‌کند. مجموعهٔ حاضر بخشی از پروژهٔ بزرگ‌تر گردآوری و انتشار آثار منتشرنشدهٔ «هربرت مارکوزه» است و برای نخستین‌بار برخی از نوشته‌های او را در دسترس پارسی‌زبانان قرار می‌دهد.

خلاصه کتاب هنر و رهایی

«هربرت مارکوزه» با تکیه بر سنت نظریهٔ انتقادی، به بررسی دوگانه‌گی‌های هنر در جامعهٔ مدرن می‌پردازد. او هنر را همزمان دارای ابعاد ایدئولوژیک و رهایی‌بخش می‌داند؛ از یک‌سو هنر می‌تواند به تثبیت نظم موجود و بازتولید سلطه کمک کند و از سوی دیگر، ظرفیت انتقادی و اتوپیایی دارد که می‌تواند به نقد وضع موجود و گشودن افق‌های آزادی یاری رساند. «هربرت مارکوزه» با تحلیل تاریخی نشان می‌دهد که چگونه هنر در دوره‌های مختلف، از رمان هنری آلمان تا جنبش‌های مدرنیستی و سوررئالیستیْ نقش دوگانه‌ای ایفا کرده است. او بر اهمیت «امتناع بزرگ» تأکید می‌کند؛ یعنی هنر اصیل همواره با نفی و طرد نظم تثبیت‌شده، تصویرهایی از جهانی بهتر و آزادتر را پیش می‌کشد. «هربرت مارکوزه» در این مسیر به پیوند میان هنر و سیاست، نقش تخیل و حافظه و اهمیت آموزش زیباشناختی در پرورش حساسیت نوین اشاره دارد. او در بخش‌هایی از کتاب حاضر به نقد فرهنگ بورژوایی و فاشیستی، کالایی‌شدن هنر و ادغام هنر در ماشین فرهنگی سرمایه‌داری می‌پردازد و درعین‌حال بر ظرفیت هنر برای ایجاد انقلاب فرهنگی و دگرگونی اجتماعی تأکید می‌کند. این چهرهٔ برجستهٔ «مکتب فرانکفورت» معتقد است که بدون تحول در حساسیت و زیباشناسی، هیچ تغییر اجتماعی واقعی رخ نخواهد داد و هنر می‌تواند به پرورش این وضعیت یاری برساند.

چرا باید کتاب هنر و رهایی را خواند؟

کتاب حاضر فرصتی فراهم می‌کند تا با یکی از مهم‌ترین چهره‌های «مکتب فرانکفورت» و «نظریهٔ انتقادی»، یعنی «هربرت مارکوزه» از زاویه‌ای کمترشناخته‌شده آشنا شویم. کتاب «هنر و رهایی» نه‌تنها به تحلیل فلسفی و اجتماعی هنر می‌پردازد، بلکه نشان می‌دهد چگونه هنر می‌تواند به‌عنوان نیرویی انتقادی و رهایی‌بخش در برابر سلطه و سرکوب عمل کند. خواننده با مطالعهٔ این اثر با مفاهیمی چون «امتناع بزرگ»، نقش تخیل و حافظه در رهایی و نسبت میان هنر، سیاست و انقلاب فرهنگی آشنا می‌شود و می‌تواند به درک عمیق‌تری از پیوند میان فرهنگ و آزادی و دگرگونی اجتماعی دست یابد.

خواندن کتاب هنر و رهایی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران فلسفهٔ هنر، نظریهٔ انتقادی، جامعه‌شناسی فرهنگ و مطالعات سیاسی پیشنهاد می‌کنیم؛ همچنین به دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های علوم انسانی، هنر و مطالعات فرهنگی که دغدغهٔ نسبت میان هنر و آزادی یا نقد فرهنگ معاصر را دارند.

درباره هربرت مارکوزه

هربرت مارکوزه (Herbert Marcuse) فیلسوف و جامعه‌شناس آلمانی و از اعضای برجستهٔ «مکتب فرانکفورت»، در ۱۹ ژوئیهٔ ۱۸۹۸ در برلین در خانواده‌ای یهودی زاده شد و در ۲۹ ژوئیهٔ ۱۹۷۹ درگذشت. او که در جنگ جهانی اول در ارتش آلمان خدمت کرده بود، پس از پایان جنگ به فعالیت‌های سیاسی پیوست و در قیام نافرجام سوسیالیست‌های اسپارتاکیست شرکت داشت. تحصیلات عالی خود را در رشتهٔ فلسفه و جامعه‌شناسی در دانشگاه فرایبورگ زیر نظر هایدگر و هوسرل گذراند و در سال ۱۹۲۲ با پژوهشی دربارهٔ هگل به برلین بازگشت. در جریان جنگ جهانی دوم، بین سال‌های ۱۹۴۳ تا ۱۹۵۰ در آمریکا برای «دفتر خدمات راهبردی» (پیش‌درآمد سازمان سیا) کار کرد و بعدها در کتاب «مارکسیسم شوروی» به نقد ایدئولوژی حزب کمونیست شوروی پرداخت. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به‌عنوان یکی از نظریه‌پردازان اصلی چپ نو شناخته شد و اندیشه‌هایش الهام‌بخش جنبش‌های دانشجویی در فرانسه، آمریکا و آلمان غربی شد؛ تاجایی‌که برخی او را «پدر چپ نو» می‌دانند. از آثار شاخص او می‌توان به «مارکسیسم شوروی»، «اروس و تمدن»، «خرد و انقلاب»، «انسان تک‌ساحتی» و «ضدانقلاب و شورش» اشاره کرد.

بخشی از کتاب هنر و رهایی

«تمایز میان انقلاب درونی فرم زیباشناختی و انهدام آن، میان صراحت معتبر و برساخته (تمایزی که بر پایه‌ی تنش میان هنر و واقعیت استوار است)، همچنین در سیر تحول (و کارکرد) «موسیقی زنده»، «موسیقی طبیعی» به صورت عامل قطعی درمی‌آید. چنان است که گویی انقلاب فرهنگی این درخواست آرتو را برآورده است که، به معنای دقیق کلمه، موسیقی بدن را به جنبش می‌آورد و بدین‌گونه طبیعت را به عرصه‌ی شورش می‌کشد. موسیقی زندگی به‌راستی شالوده‌ای معتبر دارد: موسیقی سیاهان همچون فریاد و آواز بردگان و زاغه‌ها. در این موسیقی، خود زندگی و مرگ مردان و زنان سیاه بار دیگر جان می‌گیرد: موسیقی بدن است؛ فرم موسیقی «اطوار» [= ژست] درد، اندوه و دادخواهی است. با تصرف و تصاحب این موسیقی به دست سفیدپوست‌ها، تغییر مهمی رخ می‌دهد: «راکِ» سفید آن چیزی است که پارادایم سیاهش نیست، یعنی اجرا. چنان است که گویی فریاد کشیدن و صدا زدن، پریدن و بازی کردن، اکنون در فضایی ساختگی و سازمان‌یافته انجام می‌پذیرد؛ این‌که همه‌ی این اطوار به طرف مخاطبی (هم‌دل) جهت می‌گیرد. چیزی که جزئی از اجرای زندگی بوده است حال به صورت کنسرت، فستیوال و دیسکی در حال ساخته شدن درمی‌آید. «گروه» به صورت موجودیتی ثابت درمی‌آید، فردها را جذب می‌کند؛ بدان طریقی «تمامیت‌خواه» می‌شود که طی آن آگاهی فردی را از توش‌وتوان می‌اندازد و گونه‌ای ناخودآگاهی جمعی را بسیج می‌کند که بدون بنیاد اجتماعی می‌ماند.»