کتاب ادبیات فارسی

کتاب ادبیات فارسی؛ از عصر جامی تا روزگار ما پژوهش استاد محمدرضا شفیعی کدکنی با ترجمهٔ حجت الله اصیل است و نشر نی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب ادبیات فارسی

کتاب ادبیات فارسی ترجمه اثری است از استاد فرزانه دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی که سال‌ها پیش برای استفاده انگلیسی‌زبانان به زبان انگلیسی نوشته شده و به صورت شش فصل از کتاب ادبیات فارسی از آغاز دوره اسلامی تا روزگار ما منتشر شده بود. 

در این نوشته نثر زیبا و ادیبانه آن، نتیجه ذوق و احاطه استاد جورج موریسن استاد یگانه آکسفورد است.

کتاب، ادب فارسی را از روزگار جامی، عصر تیموریان، تا روزگار ما دربر می‌گیرد، و در آن دوره‌های نظم و نثر بررسی شده است. نویسنده با تبحر و احاطه‌ای که بر موضوع دارند، بسیاری از رازورمزهای شعر فارسی، به‌ویژه شعر سبک هندی را بازگشوده‌اند و خواننده با خواندن کتاب، به‌روشنی درمی‌یابد که در این اثر کوچک نکته‌های باریک‌تر از موی فراوان است و از این حیث با بسیاری از آثار مفصّل پهلو می‌زند. بحث در ویژگی‌های شعر هر دوره، آشکارساختن نقاط قوت و ضعف آن‌ها، شناساندن شگردهای شاعری و اوج و حضیض هنر شاعران و سرانجام، به‌دست‌دادن معیارهایی برای سنجش و شناخت نظم و نثر هر دوره از ارزش‌های کم‌مانند کتاب است.

خواندن کتاب ادبیات فارسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و دوستداران آثار دکتر شفیعی کدکنی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره‌ محمدرضا شفیعی کدکنی

محمدرضا شفیعی کَدْکَنی، استاد دانشگاه، ادیب، نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی ۱۹ مهر ۱۳۱۸ در کدکن، نیشابور خراسان متولد شده است. او هرگز به مدرسه نرفت و از آغاز کودکی نزد پدر خود (که روحانی بود) و محمدتقی ادیب نیشابوری (ادیب نیشابوری دوم) به فراگیری زبان و ادبیات عرب پرداخت. او تحصیلاتش در زمینه ادبیات فارسی را در دانشگاه فردوسی مشهد آغاز کرد و به دانشکده ادبیات رفت و مدرک کارشناسی خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی و مدرک دکترای ادبیات فارسی را از دانشگاه تهران دریافت کرد. دکتر شفیعی کدکنی از سال ۱۳۴۸ تا کنون استاد دانشگاه تهران است. از میان آثار و کتاب‌های دکتر شفیعی کدکنی می‌توان به تصحیح متون ادبیات فارسی قدیمی مانند آثار عطار نیشابوری، غزلیات و قصاید سنایی، صور خیال در شعر فارسی، تصحیح اسرار التوحید، تحقیق و پژوهش و تصحیح آثار عرفای ایرانی مانند بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی، ابوسعید ابوالخیر، خواجه عبدالله انصاری و مجموعه اشعار زیبا و دلنشین سروده‌ی خود استاد اشاره کرد.  

بخشی از کتاب ادبیات فارسی

«پس از روزگار جامی، شعر فارسی یکی از ژرف‌ترین و بنیادی‌ترین تحولات خود را آغاز کرد. این تحول کلی که سبک هندی نام گرفته، به‌درستی و به روشی پژوهشگرانه تحلیل نشده و اینک وقت آن است که کسانی در پرتو نقد جدید، که رواج بین‌المللی دارد، خود را وقف پژوهش درباره آن کنند. دوران عمده و اصلی سبک هندی، سده‌های یازدهم و دوازدهم هجری است، اما پیش از این دوره ــ و پس از آن نیزــ برخی از شاعران نمونه‌هایی از این سبک شعر سروده‌اند.

پیش از پرداختن به عناصری از شعر فارسی که زیر سیطره سبک هندی دستخوش تحول شدند، و پیش از بحث در ریشه‌ها و پیشینه آن، ناگزیر باید فاصله زمانی میان عصر جامی و پیدایی سبک هندی را مورد بحث قرار دهیم. در این فاصله زمانی (یعنی از آغاز تا پایان سده دهم هجری)، شعر فارسی به دلایلی که برای ما روشن نیست، حرکتی آگاهانه به‌سوی گونه‌ای نوآوری (یا دست‌کم دیگرگونی) و تا حدی سادگی از خود نشان داد. گفتی شاعران آگاهانه یا ناآگاهانه، دریافتند که در فاصله میان حافظ و جامی (و اندکی پس از این روزگار) شعر فارسی، جز تکرار کاری نکرده است. بنابراین آن‌ها فکر می‌کردند که «باید در جست‌وجوی فتح دنیاهای تازه برآمد، اما این دنیاهای تازه را چگونه باید فتح کرد؟» گویا عملا پاسخ این بود که شعر ناگزیر باید به تجربه زندگی نزدیک شود. شعر فارسی در همه تاریخ ادب فارسی، از تخیل شاعرانه نزدیک به تجربه، یعنی تصاویر آنات زندگانی بشری آغاز شده که نمونه برجسته آن را می‌توان در شعر عصر سامانیان و غزنویان، به‌ویژه در شعر فرخی (تصاویر آنات عشق) و منوچهری (تصاویر آنات غرق‌شدن در زیبایی طبیعت) یافت. شعر فارسی عاشقانه (که بخش عمده آثار شعری ما را تشکیل می‌دهد)، پس از این دوران از اتکا بر تجربه دور می‌شود و به دو قلمرو «تجرید و انتزاع» و «کلیت و عمومیت» روی می‌آورد، و بدین‌سان، از یک سو به‌علت رشد تصوف (که همه‌چیز را به‌سوی تجرید و کلیت سوق می‌دهد) و از دیگر سو، به علت این‌که سنّت شعری کلاسیک، رنگ‌وبوی یک نمونه برتر و اسطوره ابدی به خود می‌گیرد، و سرمشق نسل‌های آینده می‌شود، تجربیات روزانه زندگانی که در شعر فرخی و مانند او دیده می‌شود، اندک‌اندک به کلیشه عاشق و معشوق بدل می‌شود، و آنات زندگانی عاشق و معشوق خصلت عمومی پیدا می‌کندــ درنتیجه، این تصور ایجاد می‌شود که «عشقِ» همه عاشقان یکسان و یگانه است و «معشوق» همه آنان نیز به همان علت یکی است. شاعرانِ از حافظ تا جامی (و پس از او) جز شرح و بازگویی سروده‌های پیشینیان کاری نمی‌کردند، و درحقیقت به‌دلیل چنین شیوه اندیشه‌ای، تصور می‌کردند چیز دیگر نمانده که آنان بدان بپردازند.»