کتاب تاریخ بیهقی (جلد دوم)

نشر سخن کتاب سترگ تاریخ بیهقی نوشتهٔ ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی را با مقدمه، تصحیح، تعلیقات و توضیحات استاد محمدجعفر یاحقی و مهدی سیدی منتشر کرده است. این کتاب دو جلد دارد و جلد دوم آن را پیش رو دارید. جلد نخست شامل مقدمهٔ مفصل، متن تاریخ بیهقی، توضیح کلمات دشوار و نسخه‌بدل‌ها در پاورقی، ملحقات و فهرست اعلام در انتهای کتاب است و جلد دومْ تعلیقات و فهرست‌‌ها را در بر می‌گیرد.

درباره کتاب تاریخ بیهقی

تاریخ بیهقی گزارش تفصیلی رویدادهای زمان سلطنت مسعود غزنوی به قلم راستین و توانای ابوالفضل بیهقی، دبیر دیوان رسالت عهد غزنوی است که به تاریخ مسعودی نیز شهرت دارد.

این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، بخش‌هایی از تاریخ صفاریان، سامانیان و دورهٔ پیش از پادشاهی محمود غزنوی را شامل می‌شود.

دیبای خسروانی بیهقی در نثر فارسی همان پایگاهی را دارد که شاهنامه در نظم، یعنی هر دو هم‌عنان یکدیگر بنای لغت فارسی دری را استوار کرده‌اند. کتاب تاریخ بیهقی هم تاریخ است و هم ادبیات و شاید نخستین کتابی است که به زیبایی و با نثر فنی دلپذیری نوشته شده است و پیش از آن، کتابی با این صراحت و قوت کلام نوشته نشده است. کلیله و دمنه و گلستان هردو وامدار تاریخ بیهقی هستند.

در چاپ حاضر از تاریخ بیهقی که به مراتب پیوسته‌تر، اصیل‌تر و دقیق‌تر از چاپ‌های پیشین است. بسیاری از ناروشنی‌های کتاب، روشن و دشواری‌های آن حل شده و با شرح و توضیح و فهرست‌های متعدد، مراجعۀ پژوهشگران و عموم خوانندگان به کتاب، آسان‌تر شده است.

چاپ مجدد حاضر نسبت به چاپ پیشین افزوده‌هایی دارد که خواننده را به شناخت و فهم تاریخ بیهقی نزدیک‌تر می‌کند. همچنین با تجدیدنظر و افزوده‌ها و اصلاحات کامل است.

محمدجعفر یاحقی، مدیر قطب علمی دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد با همکاری مهدی سیدی، مورخ و پژوهشگر، چندین سال بر تصحیح این کتاب همت گماردند و دربارهٔ آن پژوهش کردند. این کتاب برای نخستین‌بار سال ۱۳۸۸ به چاپ رسید.

بر کتاب تاریخ بیهقی شرح‌ها و تصحیح‌های زیادی نوشته شده است. تصحیح‌های قبلی کتاب تاریخ بیهقی که عمدتا پنج تصحیح مشخص است، بر اساس نسخه‌های کم‌اعتبار انجام گرفته و دکتر فیاض و سایر مصححان یکی دو نسخه بیشتر نداشته‌اند و نسخه‌هایی که این مؤلفان استفاده کردند، نسخه‌های نامعتبری است.

این در حالی است که چاپ جدید که پیش روی شماست، حاصل مطالعات فراوان و مقایسهٔ ۱۹ نسخهٔ خطی و پنج چاپ قبلی تاریخ بیهقی است و همچنین نسخه‌های خطی جدید تاریخ بیهقی که در کتابخانهٔ موزهٔ بریتانیا وجود دارند، در این کتاب مورد استفاده قرار گرفتند.

این کتاب علاوه بر تصحیح فوق‌العاده، مقدمه‌ای مفصل دارد که به همهٔ مسائل نویسندهٔ تاریخ بیهقی، روزگار او، شیوهٔ زندگی، مسائل سیاسی و اجتماعی، طرز نویسندگی و بسیاری از موارد دیگر پرداخته و در واقع کتابچه‌ای است که همهٔ مسائل مربوط به بیهقی را شامل می‌شود و تاکنون این همه مطلب زیاد دربارهٔ ابوالفضل بیهقی یک‌جا نیامده است.

عناوین برتر و جوایز نفیسی که کتاب دریافت کرده است:

کتاب برگزیدهٔ سال ۱۳۸۹

کتاب برگزیدهٔ چهارمین جشنوارهٔ بین‌المللی فارابی

قلم زرین و کتاب فصل

***

جلد دوم این کتاب که افزون بر هزار صفحه است، به طور کلی راجع‌به شرح کتاب تاریخ بیهقی است و در هر کجا که شعر عربی وجود داشته، آن را معنی کرده‌ و در بعضی از قسمت‌های متن که اسامی خاصی آمده، توضیحات کامل آن را ارائه داده است.

علاوه بر اطلاعات کامل اسامی اشخاص، اسامی جغرافیایی نیز به طور کامل آمده و چهار نقشه جغرافیایی ضمیمهٔ این کتاب است که مکان دقیق شهرها و نامشان را نشان می‌دهد که تمام این‌ها مجموعا ۷۶۰ صفحه شده است.

از جمله این فهرست‌ها، واژگان و اصطلاحات خاص جغرافیایی و تاریخی است که بسیار مفصل است و همچنین امثال عربی، فارسی، فهرست آیات، احادیث و حتی عبارت‌های عربی کتاب را تحت عنوان عربیات آورده‌ است. به علاوه، فهرست انواع البسه، نوشیدنی‌ها و خوردنی‌ها نیز وجود دارد و حتی فهرست دشنام‌ها و ناسزاهایی را که در تاریخ بیهقی آمده است، فهرست‌بندی شده و در مجموع، این فهرست‌ها کار خوانندگان کتاب را آسان می‌کند.

خواندن کتاب تاریخ بیهقی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی و همچنین دوستداران این متن کهن که همیشه آرزوی خواندن آن را داشتند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تاریخ بیهقی (جلد دوم)

«خراسان بزرگ باز خود عموما به چهار ربع یا ولایت کوچک‌تر تقسیم می‌شده که مراکز آن‌ها بلخ و هرات و مرو و نیشابور بوده است. گرچه در برههٔ کوتاهی چون زمان حکومت سامانیان بر شرق ایران زمین با مرکزیت بخارا ایشان را امیر خراسان خوانده و ماوراءالنهر را هم جزء خراسان می‌دانسته‌اند اما پس از آن عموما تنها ولایات مادون النهر را خراسان می‌گفته‌اند.»