سیروس شمیسا

سیروس شمیسا (Sirus Shamisa) متولد ۱۳۲۷ نویسنده، پژوهشگر و استاد برجسته ادبیات فارسی است که تأثیر بسزایی در تحلیل و آموزش این حوزه داشته است. او ابتدا پزشکی خواند اما به ادبیات گرایش یافت و دکترای زبان و ادبیات فارسی گرفت. بیش از ۴۰ اثر از او منتشر شده که برخی، مانند سبک‌شناسی و سیر غزل، از منابع دانشگاهی مهم محسوب می‌شوند. شمیسا با تحقیقات نوین خود در عروض، بدیع و سبک‌شناسی، به گسترش مباحث نظری ادبیات فارسی کمک کرده است.

بیوگرافی سیروس شمیسا

سیروس شمیسا از اساتید ادبیات فارسی و نویسنده‌ی ایرانی است. او متولد ۲۹ فروردین ۱۳۲۷ در شهر زیبای رشت است. او در دانشگاه شیراز به تحصیل در رشته‌ی پزشکی پرداخت اما انگار خود فکر نمی‌کرد که در مسیر درستی قرار دارد و پس از مدتی تصمیم گرفت تا رشته‌ی خود را تغییر دهد. او ادبیات فارسی را انتخاب کرد و در همان دانشگاه مدرک کارشناسی این رشته را دریافت کرد. او مقطع دکترای رشته‌ی ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران خواند و در سال ۱۳۵۷ از رساله‌ی خود دفاع کرد. استاد راهنمای او دکتر خانلری بود. او کتاب‌های زیادی را از خود به جای گذاشته است و برخی از این کتاب‌ها در دانشگاه‌های سراسر کشور تدریس می‌شوند.

نگاهی به کتاب‌ها و آثار سیروس شمیسا

حدود ۴۰ اثر از سیروس شمیسا در این سال‌ها به چاپ رسیده است. او در موضوعات مختلفی دست به قلم برده است. در رزومه‌ی کاری او ترجمه، سرودن شعر و نوشتن کتاب‌های آموزشی و پژوهشی در حوزه‌ی ادبیات فارسی به چشم می‌خورد.

کتاب «باغ غزل» مجموعه شعر معاصر سروده‌ی سیروس شمیسا است. این اشعار در قالب غزل سروده شده است. سیروس شمیسا در این غزل‌ها از روزگار خود می‌گوید و احساساتش را نسبت به روزگار و زندگی خود بیان می‌کند. در برخی از اشعار این مجموعه توصیفات سیروس شمیسا از محل تولد و زندگی‌اش دیده می‌شود و نمادهایی را از آن دیار در اشعار خود استفاده کرده است.

از دیگر مجموعه اشعار سیروس شمیسا می‌توان به کتاب «تاریخ باغ» و «گزینه اشعار سیروس شمیسا» اشاره کرد که هر دوی این کتاب‌ها توسط نشر مروارید منتشر شده است. سیروس شمیسا در کتاب گزینه اشعار، خود شعرها را برگزیده است. علاقه‌ی خود سیروس شمیسا در بین شعرهایش معطوف به قصاید و قطعاتش است اما درباره انتخاب‌هایش برای این کتاب می‌گوید که سعی کرده است تا علاقه مخاطب و اطرافیانی که علاقه‌ی خود را به برخی اشعار ابراز کرده‌اند در نظر بگیرد.

آثار پژوهشی بسیاری در پرونده‌ی کاری سیروس شمیسا وجود دارد. «نظامی و هفت پیکر» یکی از کتاب‌های او در زمینه‌ی پژوهشی ادبی است. او در این کتاب سعی دارد تا به این سوال پاسخ دهد که چرا داستان‌های هفت‌پیکر جذاب است؟ بخش دیگری از کتاب نیز به زندگی، راه و رسم و زبان ادبی نظامی گنجوی اختصاص داده شده است. سیروس شمیسا در این کتاب از شیوه‌ای می‌گوید که نظامی گنجوی آن را ابداع کرده است و در این شیوه نظامی مفاهیم مختلفی را در کنار تاریخ و جهان‌بینی خود قرار می‌دهد و داستان را پرورش می‌دهد.

سیروس شمیسا در کتاب «مولانا و چند داستان مثنوی» از افکار مولانا صحبت می‌کند و در کنارش چند داستان مثنوی را به شیوه‌ی امروزی روایت می‌کند و به تفسیر و تحلیل آن‌ها می‌پردازد. آثار مولانا بسیار است و درباره‌ی او نیز بسیار کتاب نوشته شده است؛ اما هدف سیروس شمیسا در نگارش این کتاب اشاره‌هایی کوتاه به برخی از افکار مولانا بوده است. مسلم است که بیان تمام جنبه‌های داستان‌های مثنوی کاری بس زمان‌بر و طولانی است اما در این کتاب سیروس شمیسا برخی از داستان‌ها را انتخاب و با متر و معیار رمان‌های امروزی بیان کرده است تا مفاهیم اصلی داستان‌ها منتقل شوند.

سیروس شمیسا در کتاب دیگری با نام «گزیده غزلیات مولوی» از زندگی خصوصی، اندیشه‌ها و تفکرات این شاعر بزرگ گفته و برخی از غزلیات این شاعر را در کتاب آورده است.

«نگاهی به فروغ فرخزاد» یکی از بهترین کتاب‌ها برای آشنایی با این شاعر معاصر است. سیروس شمیسا در این کتاب برخی از مطرح‌ترین اشعار فروغ فرخزاد را آورده و آن‌ها را معنا کرده و از همه جهت آن‌ها را بررسی کرده است. در بخش دیگر کتاب او مقایسه‌ای را بین فروغ فرخزاد و سهراب سپهری انجام داده است و اشعار و اندیشه‌های این دو شاعر بزرگ را با تحلیل مقایسه کرده است.

از دیگر کتاب‌های پژوهشی بسیار با ارزش سیروس شمیسا کتاب «سیر رباعی» است که از سوی نشر قطره منتشر شده است. این کتاب از اولین منابع پژوهشی درباره‌ی رباعی است. سیروس شمیسا در این کتاب به تعریف رباعی، تاریخچه و منشا رباعی به تفصیل پرداخته است و از شاعرانی که به سرودن رباعی شهرت دارند نیز سخن گفته است. در چهار فصل پایانی کتاب نیز از فهلوی سخن می‌گوید. فهلوی خیلی مشابه رباعی است. این قالب اشعار دوبیتی است که در دوره‌های مختلف ادبیات فارسی مرسوم بوده و باباطاهر مشهورترین شاعر این قالب بوده است. او در این چهار فصل از شباهت‌ها و تفاوت‌های این قالب با رباعی می‌گوید. سیر رباعی یکی از کتاب‌های جامع در این زمینه‌ی بررسی رباعی محسوب می‌شود و هم برای دانشجویان و هم برای علاقه‌مندان به مطالعات ادبیات فارسی مفید و لذت‌بخش خواهد بود.

سیروس شمیسا همچون کتاب سیر رباعی کتاب‌های بسیاری را در زمینه‌ی مطالعات ادبیات فارسی تالیف کرده است که هم برای دانشجویان مناسب هستند و هم برای علاقه‌مندان به ادبیات شیرین فارسی. کتاب «مکتب‌های ادبی» از دیگر آثار سیروس شمیسا در زمینه‌ی آموزشی و پژوهشی است. او در این کتاب از مکتب‌های ادبی می‌گوید و این کتاب یکی از منابع آشنایی با مکتب‌های ادبی دنیا است. دانستن مکتب‌های ادبی برای پژوهشگران حوزه‌ی ادبیات بسیار ضروری است و یکی از ابزارهای نقد و پژوهش ادبی است. سیروس شمیسا در این کتاب سعی کرده است تا به‌صورت مختصر مطالب ضروری و اصلی این زمینه را بیان کند؛ همچنین جنبه‌های فلسفی و تحلیلی هر کدام از مکتب‌ها نیز آورده شده است و برای فهم راحت‌تر مثال‌هایی از ادبیات فارسی در کتاب دیده می‌شود. او در ابتدای کتاب درباره‌ی مفهوم مکتب نوشته است و از جمله مکتب‌هایی که او در کتاب به آن‌ها پرداخته است می‌توان به مکتب کلاسیسم، مکتب رمانتیسم، مکتب رئالیسم و مکتب ناتورالیسم اشاره کرد.

کتاب «جادوی زبان» اثر سیروس شمیسا به مفهوم بسیار شگفت‌انگیز و جادویی زبان می‌پردازد. زبان محفلی است که می‌توان با آن با دیگران ارتباط برقرار کرد و خواسته‌ها و افکار خود را منتقل کرد. زبان به خودی خود بسیار حیرت‌انگیز است اما زمانی که در قالب ادبی قرار می‌گیرد بر جادویی بودن آن افزوده می‌شود. زبان ادبی این امکان و ویژگی را دارد که آدم‌های مختلف در زمان‌های مختلف برداشت‌های مختلفی را از آن داشته باشند. سیروس شمیسا معتقد است که متن ادبی متنی است مبتنی بر تداعی معانی‌های دور و دراز که با گذشت زمان مقداری از آن تداعی‌ها محو می‌شود؛ اما تداعی‌های جدید به آن افزوده می‌شود. او در این کتاب مفهوم و نظر خود را درباره‌ی جادوی زبان می‌گوید و بحث را تا حد کلمه و ابزارهای مختلف زبانی باز می‌کند و شرح می‌دهد.

«اساطیر و اساطیرواره‌ها» مجموعه یادداشت‌هایی از سیروس شمیسا است که در آن‌ها تفکرات و تأملات او در برخی از اساطیر مطرح شده است. نکته‌ی جالب این کتاب شیوه‌ای است که او به اساطیر پرداخته است. موضوعات براساس زندگی روزمره و اتفاقاتی است که در دنیای امروزه رخ می‌دهد اما اساطیر مرتبط با مسائل روزمره را نیز مطرح کرده است.

کارهای ترجمه نیز در پرونده‌ی سیروس شمیسا بسیار دیده می‌شود. «با یونگ و هسه» از جمله این کتاب‌ها است. این کتاب نوشته‌ی میگوئل سرانو است که او در این اثر بخشی از نامه‌ها، نقاشی‌ها و اشعار هرمان هسه را گردآوری کرده است. کتاب بعدی با ترجمه‌ی سیروس شمیسا «یونگ می‌گوید» است که این کتاب بخشی از سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های کارل گوستاو یونگ و خاطرات دیدارکنندگان با او را در خود جای داده است. این مطالب پس از سال‌ها و تلاش‌های بسیار از آرشیوها استخراج شده و برای نخستین بار در این کتاب جمع شده است. از کتاب‌های باارزش دیگری که از سوی سیروس شمیسا گردآوری و ترجمه شده است می‌توان به کتاب «برتری بین بلاغت عرب و عجم» اشاره کرد. این کتاب اثر ابوهلال عسکری از ادیبان ایرانی است که متون خود را به زبان عربی می‌نوشت. این کتاب از فرهنگ ایران باستان می‌گوید و فرمان‌ها و اندرزهایی از «اردشیر بابکان»، «انوشیروان»، «قباد» پسر خسرو پرویز را در خود جای داده است.

کتاب «داستان یک روح» تحلیلی روانکاوانه از بوف کور صادق هدایت است. شمیسا با بهره‌گیری از نظریات کارل یونگ، به بررسی درونیات راوی، تلاش او برای وحدت روح و جسم، و شکست این جست‌وجو می‌پردازد. این کتاب شامل متن کامل بوف کور همراه با شرح و تفسیر آن است و یکی از جامع‌ترین تحلیل‌های معاصر بر این رمان محسوب می‌شود که به درک بهتر ساختار و پیام آن کمک می‌کند.

کتاب «نقد ادبی» یک منبع جامع برای آشنایی با مبانی، نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی است. این کتاب به بررسی تاریخچه‌ی نقد، نظریه‌های قدیم و جدید، و ارتباط نقد با علوم انسانی می‌پردازد. شمیسا همچنین نظریات معاصر را تحلیل کرده و رویکردهای نوین را معرفی می‌کند. این اثر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آموزشی در حوزه نقد ادبی شناخته می‌شود و برای پژوهشگران و دانشجویان ادبیات فارسی کاربرد دارد.

کتاب «شاهدبازی در ادبیات فارسی» پژوهشی در بررسی بازتاب هم‌جنس‌گرایی مردانه در ادبیات فارسی، از دوره‌ی غزنویان تا اوایل پهلوی است. شمیسا با تحلیل اشعار و متون ادبی، نقش معشوق مذکر را از جنبه‌های جنسی و عرفانی بررسی می‌کند. او همچنین سابقه‌ی تاریخی این پدیده را در فرهنگ ایران و جوامع دیگر تحلیل کرده است. این کتاب در سال ۱۳۸۱ منتشر شد اما به دلیل حساسیت موضوع، ممنوع و از بازار جمع‌آوری شد.

سیروس شمیسا در کتاب «راهنمای ادبیات معاصر» به بررسی اشعار نیما یوشیج، فروغ فرخزاد، اخوان ثالث، سهراب سپهری و احمد شاملو می‌پردازد و تأثیر آن‌ها بر ادبیات معاصر را تحلیل می‌کند. شمیسا همچنین تاریخچه‌ی شعر نو را شرح داده و عناصر داستانی و زبانی آن را بررسی می‌کند. این کتاب منبعی ارزشمند برای شناخت شعر معاصر فارسی و درک تحولات آن محسوب می‌شود.

کتاب «سبک شناسی نثر» تحلیلی جامع از سبک‌های مختلف در نثر فارسی است. این کتاب با رویکردی سبک‌شناسانه، به بررسی تأثیرات شخصیت نویسنده و محیط اجتماعی بر شیوه‌ی نگارش وی می‌پردازد. شمیسا همچنین به پیوند سبک با روان‌شناسی و جامعه‌شناسی اشاره کرده و روند تحول سبک نثر را در دوره‌های مختلف تاریخی تحلیل می‌کند.

کتاب « فرهنگ عروضی» اثری جامع در زمینه‌ی عروض و قافیه در شعر فارسی است. این کتاب با تکیه بر آثار کلاسیکی مانند المعجم فی معاییر اشعار العجم و معیارالاشعار، به بررسی ساختار وزنی شعر فارسی و تفاوت‌های آن با عروض عربی می‌پردازد. شمیسا علاوه‌بر تحلیل مبانی عروض و قافیه، تأثیر این عناصر بر زیبایی و بیان هنری شعر را واکاوی کرده و اثری مرجع برای پژوهشگران و علاقه‌مندان ادبیات فارسی ارائه داده است.

کتاب «نگاهی به سهراب سپهری» اثری تحلیلی درباره‌ی شعر و اندیشه‌های سهراب سپهری است. شمیسا با رویکردی دقیق و تطبیقی، مختصات ادبی، صور خیال، و صنایع شعری سپهری را بررسی کرده و با بهره‌گیری از نظریات یونگ، لایه‌های فلسفی و روان‌شناختی اشعار او را تحلیل می‌کند.

کتاب «معانی» اثری در حوزه‌ی علوم بلاغی است که با رویکردی متفاوت به مبحث معانی و سپس بیان می‌پردازد. شمیسا معتقد است که مطالعه‌ی بیان برای خوانندگان جذاب‌تر و کاربردی‌تر است، اما درک ظرایف معانی نیازمند آشنایی عمیق با متون ادبی است. این کتاب ساختار زبان فارسی را محور قرار داده و ضمن بررسی مفاهیم سنتی بلاغت، برخی نظریات جدید نقد ادبی و علوم بلاغی را نیز مطرح کرده است.

شمیسا در کتاب «یادداشت‌های حافظ» با نگاهی تاریخی و سیاسی به حافظ می‌پردازد و معتقد است که بسیاری از غزل‌های او، که غالباً تفسیری عرفانی از آن‌ها ارائه شده، در واقع مدحی، سیاسی یا انتقادی بوده‌اند. او با بررسی انسجام ابیات و ارتباط آن‌ها با رخدادهای زمانه‌ی حافظ، تلاش می‌کند تا خوانشی نو از این اشعار ارائه دهد.

کتاب «بیان و معانی» خلاصه‌ای از آثار پیشین شمیسا در زمینه‌ی بیان و معانی است که با اصلاحات جدید در یک مجلد گردآوری شده است. شمیسا در این اثر به بررسی دو علم مستقل بیان و معانی می‌پردازد و اصول بلاغت را با دقت تحلیل می‌کند. او همچنین ضمن توضیح چهار سبک اصلی نگارش، به شیوه‌های استفاده از آن‌ها در متون ادبی اشاره می‌کند.