کتاب تذکرة‌الاولیا؛ جلد اول

تذکرة‌الاولیا نوشتهٔ فریدالدین عطار نیشابوری است که با تصحیح و تألیف محمدرضا شفیعی کدکنی در انتشارات سخن به چاپ رسیده است. این اثر نتیجه‌ٔ پنجاه سال تحقیق و پژوهش، گردآوری نسخ‌ کهن و اصیل، تدریس و تصحیح متن کتاب، بررسی منابع موجود محتمل و فارسی و عربی است. به گفتهٔ دکتر شفیعی کدکنی، هر جمله‌ٔ این کتاب حاصل اندیشه و ذهن یکی از بزرگان زهد و تصوف است و هر کدام از این جمله‌ها خود جهانی است ویژه‌ٔ خویش.

درباره کتاب تذکرة‌الاولیا؛ جلد اول

بهترین توضیح دربارهٔ این نسخه از تذکرة‌الاولیا شرحی است که خود دکتر شفیعی کدکنی دربارهٔ این اثر نوشته‌اند: «نمی‌خواهم بگویم در مورد تذکرةالاولیا شق‌القمر کرده‌ام ولی حدود پنجاه سال، یکی از دغدغه‌های عمرم گردآوری نسخه‌های کهن و اصیل تذکره، حدود چهل نسخه، بوده است و سال‌ها و سال‌ها آن را در دانشگاه تهران تدریس کرده‌ام و حدود سی‌سال سرگرم تصحیح و آماده‌سازی آن بوده‌ام و کوشیده‌ام تمام منابع موجود و محتمل فارسی و عربیِ خطی و چاپی را دربارهٔ این اثر، از سراسر جهان، به دست آورم و در تمام «مولکول‌های معنی‌دار» آن تأمل کنم و هرگاه اندک تردیدی روی نمود تمام منابع گفتار عطار و سرچشمه‌های آن را در آثار بی‌شمار پیشینیان او مورد جستجو قرار دهم.»

جلد اول تذکرة‌الاولیا به تصحیح دکتر شفیعی کدکنی شامل سپاس‌نامه، مقدمه و دو بخش کلی است که بخش اول ۷۲ باب است و هرکدام به زندگی، حالات، اندیشه‌ها و سخنان یکی از عارفان و مشایخِ صوفیه می‌پردازد. بخش دوم نیز حالات و سخنان ۲۵ تن از عارفان قرن‌های چهارم و پنجم را در بردارد که پس از قرن دهم با عنوان «ذکر متأخران از مشایخِ کِبار» بر تذکرة‌الاولیا افزوده شده است.

درباره عطار

از منظر دکتر شفیعی کدکنی زندگی عطار در میان بزرگان فرهنگ ایران، ناشناخته‌ترین زندگی است. آنچه از زندگی عطار مسلم است این است که نام وی فریدالدین محمد است و نام پدرش ابراهیم و نام جدش اسحاق. وی از اهالی نیشابور بزرگ بوده است و در رَبعِ شامات و ولایتِ رُخ و ده کدکن زاده شده است و در شادیاخ نیشابور او را به خاک سپرده‌اند که مزارش هم‌اینک در آنجا زیارتگاه است. عطار مرید شیخ جمال‌الدین محمد بن محمد نُغُندَری طوسی معروف به «امامِ الربانی» بوده است.

درباره تذکرة‌الاولیا

«تذکرة‌الاولیا» نمایشگاه دائمی نگاه‌های هنر و جمال‌شناسانه نسب به الهیات اسلامی است. در این نمایشگاه، حاصل بینش هنری حدود یک‌صد تن از آفریدگاران این نگاه هنری به نمایش گذاشته شده است. از نگاه هنری سادهٔ بعضی زاهدان دورهٔ آغازین تاریخ ایران اسلامی تا صورت‌های پیچیده و شگفت‌آور این نگاه که رؤیت جمال‌شناسانه‌ٔ عارفانی همچون بایزید و حلاج و واسطی دیده می‌شود. عطار با نگارش «تذکرة‌الاولیا» در قلمرو زندگی‌نامه‌های عارفان شاهکاری به وجود آورده است که در تمدن اسلامی همتایی ندارد.

نخستین تذکره به حالات و سخنان امام صادق (ع) و باب هفتاد و دوم به حسین بن منصور حلاج اختصاص دارد. اویس قرنی، بایزید بسطامی، ابراهیم ادهم، رابعه عدویه، فضیل عیاض و… از جمله مشایخ و بزرگان صوفیه هستند که ذکر حالات آن‌ها در این کتاب رفته است.

درباره محمدرضا شفیعی کدکنی

محمدرضا شفیعی کدکنی در ۱۹ مهر ۱۳۱۸ در شهر کدکن از خراسان در خانواده‌ای اهل علم دیده به جهان گشود. از افراد مهم این خانواده به میرزامحمد شفیع کدکنی معروف به میرزای عالمیان، وزیر شاه‌عباس اول صفوی، می‌توان اشاره کرد. محمدرضا هرگز به دبستان و دبیرستان نرفت و از ابتدای امر زیر نظر پدر که از دوستان و هم‌درسان بزرگانی چون «ملک‌الشعرا بهار»، «بدیع‌الزمان فروزانفر» و «علی‌اکبر فیاض» بود، بخشی از آموزش خود را سپری کرد. بعد از حدود هفت یا هشت‌سالگی در مجلس یکی از خویشاوندان به نام «محمدتقی ادیب نیشابوری» مشهور به «ادیب نیشابوری دوم» یا «ادیب ثانی» به فراگیری زبان و ادبیات عرب پرداخت و سپس فقه، کلام و اصول را نزد «شیخ هاشم قزوینی» معروف به «فقیه آزادگان» آموخت. ظاهراً هشت سال بیشتر نداشت که به حوزه علمیه نیشابور رفت و در کنار همکلاسی‌هایی که بسیار بزرگ‌تر از او بودند، به فراگیری علوم حوزوی مشغول شد. پس از مرگ شیخ هاشم قزوینی، در کلاس درس «سید محمدهادی میلانی» حاضر و مراحل درس خارج فقه را نزد وی به پایان رساند. او به پیشنهاد علی‌اکبر فیاض در دانشگاه فردوسی مشهد نام‌نویسی کرد و در کنکور آن سال نفر اول شد و به دانشکدهٔ ادبیات رفت و مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی گرفت. او پس از اتمام دوره کارشناسی، برای ادامه تحصیل راهی دانشگاه تهران شد و توانست مدرک کارشناسی ارشد و دکترای خود را از دانشگاه تهران اخذ کند. تنها ده روز پس از آنکه محمدرضا شفیعی کدکنی از پایان‌نامه دکترای خود با عنوان «صور خیال در شعر فارسی» دفاع کرد، دکتر پرویز ناتل خانلری در نامه‌ای سفارش کرد که وی در دانشگاه مشغول به تدریس شود و با تأیید دکتر بدیع‌الزمان فروزانفر، این مورد محقق شد. بدیع‌الزمان فروزانفر زیر برگهٔ پیشنهاد استخدام وی نوشته بود «احترامی است به فضیلت او»

محمدرضا شفیعی کدکنی از سال ۱۳۴۸ تاکنون استاد دانشگاه تهران است. در مهر ۱۳۹۸ در هفتمین دورهٔ جشنوارهٔ بین‌المللی هنر برای صلح، «نشان عالی هنر برای صلح» به سبب بیش از نیم‌قرن تلاش در اعتلای فرهنگ و ادب پارسی به محمدرضا شفیعی کدکنی اهدا شد.