کتاب کشف دیگری همراه با لویناس

کتاب کشف دیگری همراه با لویناس نوشتهٔ مسعود علیا است. نشر نی این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ فلسفهٔ فرانسوی در قرن ۲۰ میلادی قرار می‌گیرد، شما را با فیلسوفی آشنا می‌کند که در سیر فکری‌اش به یک اندیشهٔ بنیادین نظر داشته و کوشیده آن اندیشه را منظری برای نگریستن به عالم و آدم قرار دهد. او «ایمانوئل لویناس» ملقب به «فیلسوف دیگری» نام دارد؛ یک فیلسوف یهودی، فرانسوی و زادهٔ لیتوانی. کتاب حاضر فلسفهٔ اخلاق‌محور این فیلسوف را شرح داده؛ شخصی که الهام‌بخش بسیاری از متفکران پسامدرن و منتقدان سنت‌های فلسفی بوده است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب کشف دیگری همراه با لویناس اثر مسعود علیا

کتاب «کشف دیگری همراه با لویناس» که نخستین‌بار در سال ۱۳۸۸ در ایران منتشر شد، در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ تجدید چاپ و چاپ چهارم آن در ۱۴۰۱ منتشر شده است. این کتاب را حاصل اشتیاق و تلاشی دانسته‌اند که برای شناختن و شناساندن یک فیلسوف انجام شده؛ فیلسوفی که می‌خواهد فارغ از بنیادنهادن نظامی اخلاقی، «معنا»ی اخلاق و «شرط امکان» آن را دریابد و در این راه به چهرهٔ دیگری برسد. «امانوئل لویناس»، فیلسوف فرانسوی لیتوانیایی‌تبار که در این کتاب با او در کشف دیگری و جوانب مواجهه با دیگری هم‌قدم می‌شوید، متفکری است که از بسیاری جهات در حلقهٔ فلاسفهٔ غرب سیمایی غریب دارد؛ انگار غیریت یا دیگربودگی نه‌تنها مضمون غالب اندیشه‌های او است، بلکه در سیمای خود این اندیشه‌ها نیز پدیدار شده است. «مسعود علیا» را از جمله متفکران ایرانی دانسته‌اند که به‌صورت تخصصی اندیشهٔ لویناس را مورد توجه قرار داده و رسالهٔ دکترای خود را با عنوان «شرط امکان اخلاق در اندیشهٔ لویناس» با راهنمایی «عبدالکریم رشیدیان» و «شهین اعوانی» تدوین کرده است. «مسعود علیا» فلسفهٔ اخلاق‌محور لویناس را شرح داده و برای پرتوافکنی بر یکی از مفاهیم اصلی و بنیادین فلسفهٔ او، یعنی مفهوم «دیگری» و «غیریت» کوشیده است. او پس از ارائهٔ سال‌شماری از زندگی لویناس، زمینه‌ها و سرچشمه‌های فلسفی و دینی اندیشهٔ او را شرح داده و تاریخ فلسفهٔ غرب را از منظر «غیریت» که عنصر محوری تفکر لویناس است، مرور و بررسی کرده است. کتاب حاضر شامل شش فصل و یک مؤخره است. بیشتر فصل‌های شش‌گانهٔ کتاب به بحث از مفهوم «دیگری» اختصاص دارد. لویناس کیست؟

«امانوئل لویناس» (Emmanuel Levinas)، این متفکر فرانسوی لیتوانیایی‌تبار و ملقب به «فیلسوف دیگری» در سال ۱۹۰۶ میلادی در لیتوانی به دنیا آمد. در ۱۹۲۳ وارد دانشگاه استراسبورگ در پاریس شد. در ۱۹۲۷ در رشتهٔ فلسفه لیسانس گرفت و در سال ۱۹۲۹ اولین اثرش را منتشر کرد؛ مقاله‌ای در مرور جلد اول ایده‌های «هوسرل» در یک نشریه. او رسالهٔ دکترای خود را با عنوان «نظریهٔ شهود در پدیدارشناسی هوسرل» تکمیل و از آن دفاع کرد و در ۴ آوریل ۱۹۳۰ به‌خاطر این رساله جایزه‌ای از انستیتوی فلسفه دریافت کرد. رسالهٔ لویناس در همین سال منتشر شد؛ کتابی که ژان‌ پل سارتر را با پدیدارشناسی آشنا کرد. این سرآغاز مکتوبات لویناس است. لویناس در سال ۱۹۹۵ میلادی درگذشت. تا سال ۱۴۰۳، تنها کتاب به قلم لویناس که به پارسی ترجمه شده، «زمان و دیگری» است که «مریم حیاط‌شاهی» آن را از آلمانی به پارسی برگردانده است.

خلاصه کتاب کشف دیگری همراه با لویناس

این کتاب اندیشه‌های «امانوئل لویناس»، فیلسوف برجستهٔ قرن بیستم را بررسی کرده است؛ شخصی که در حوزهٔ مفهوم «دیگری» و اخلاق بین‌فردی کار کرده است. لویناس معتقد است که فلسفهٔ غرب همواره بر محور شناخت و هستی‌شناسی متمرکز بوده و دیگری را نادیده گرفته است. او دیدگاهی نو ارائه داده که در آن اخلاق، پیش از شناخت، اساس رابطه با دیگری قرار می‌گیرد. این اثر تلاش کرده است تا نگاه لویناس به «دیگری»، مسئولیت‌پذیری و پیوندهای انسانی را روشن و پیامدهای فلسفی آن را در حوزه‌های مختلف بررسی کند. مسعود علیا ابتدا زمینه‌های فکری لویناس را معرفی کرده است. لویناس تحت‌تأثیر پدیدارشناسی «هوسرل» و «هایدگر» قرار داشت، اما به‌مرور از آن‌ها فاصله گرفت و بر اهمیت رابطه با دیگری تأکید کرد. نویسنده در ادامه به تحلیل مفهوم دیگری از دیدگاه لویناس پرداخته است. لویناس دیگری را به‌عنوان موجودی مستقل از سوژه معرفی کرده که نباید به ابژهٔ شناخت تقلیل یابد. مواجهه با دیگری، رابطه‌ای بنیادین و اخلاقی است. لویناس اخلاق را نه به‌عنوان یک مجموعه اصول بلکه به‌عنوان مسئولیت بی‌قیدوشرط در برابر دیگری دانسته است. او معتقد است که انسان پیش از آنکه به خودآگاهی برسد، در قبال دیگری مسئول است؛ همچنین باور دارد که چهرهٔ دیگری ما را به اخلاق فرامی‌خواند و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. چهرهْ نشانه‌ای از بی‌پناهی و نیاز دیگری است که مسئولیت ما را بیدار می‌کند. لویناس معتقد است که فلسفهٔ غرب، هستی‌شناسی را بر اخلاق مقدم می‌داند؛ درحالی‌که باید اخلاق را در مرکز فلسفه قرار داد. در نهایت، نقش اندیشه‌های لویناس در حوزه‌های مختلف از جمله اخلاق، سیاست و فلسفهٔ دین بررسی شده است.

چرا باید کتاب کشف دیگری همراه با لویناس را بخوانیم؟

مطالعهٔ این اثر کمک می‌کند استدلال یک فیلسوف اروپایی را در برابر این گزاره دریابید که «باید اخلاق را در مرکز فلسفه قرار داد؛ هستی‌شناسی بر اخلاق مقدم نیست».

کتاب کشف دیگری همراه با لویناس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب آرای یک فیلسوف اروپایی در قرن ۲۰ میلادی و نیز فلسفهٔ اخلاق‌محور او پیشنهاد می‌کنیم.

درباره مسعود علیا

مسعود علیا در سال ۱۳۵۴ به دنیا آمده است. او مترجم و پژوهشگر ایرانی در حوزهٔ فلسفه و نیز استادیار گروه فلسفهٔ هنر در «دانشگاه هنر تهران» بوده است. کتاب «جنبش پدیدارشناسی» با ترجمهٔ او برندهٔ جایزه‌ٔ کتاب سال شد. دورهٔ کارشناسی زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه تهران و دورهٔ کارشناسی‌ارشد فلسفه را در دانشگاه شهید بهشتی گذراند. از میان موضوعاتی که مسعود علیا برای پژوهش‌های خود به‌سراغ آن رفته، می‌توان به گسترهٔ راز و تقلیل آن به مسئله در فلسفهٔ «گابریل مارسل» و نیز موضوع اصالت تجربه و دگرگونی در منابع مابعدالطبیعه در فلسفهٔ گابریل مارسل اشاره کرد. او در تیرماه ۱۳۸۷ دورهٔ دکتری فلسفه را با نگارش رساله‌ای تحت‌عنوان «شرط امکان اخلاق در اندیشه‌ٔ لویناس» با راهنمایی «عبدالکریم رشیدیان» در «مؤسسهٔ حکمت و فلسفه» به پایان برد. بخشی از ترجمه‌های مسعود علیا عبارتند از «هنر به‌منزلهٔ تجربه» نوشتهٔ جان دیویی، «وضع بشر» نوشتهٔ هانا آرنت، «آشنایی با هگل» نوشتهٔ پل استراترن، «الفبای فلسفه» نوشتهٔ نایجل واربرتون، «اگزیستانسیالیسم و اخلاق» نوشتهٔ مری وارنوک، «هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی» نوشتهٔ جوئل واینسهایمر، «مسیح و اساطیر» نوشتهٔ رودلف کارل بولتمان و «دیباچه‌ای بر فلسفهٔ قرون وسطی» نوشتهٔ فردریک چارلز کاپلستون. بخشی از تألیفات مسعود علیا عبارتند از «فرهنگ توصیفی فلسفهٔ اخلاق»، «کشف دیگری همراه با لویناس»، «عطار»، «سهروردی»، «فرزانگان خاک». مسعود علیا دبیری مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» (از گروه انتشاراتی ققنوس) در ایران را بر عهده داشته است.

خلاصه فصل‌های کتاب کشف دیگری همراه با لویناس

فصل اول: روش و سخن‌پردازی لویناس: در این فصل، روش فلسفی و سبک بیان لویناس بررسی شده است. او تحت‌تأثیر پدیدارشناسی هوسرل و هایدگر، اما با تمرکز بر «دیگری» به‌عنوان نقطهٔ آغاز تفکر بود. این نظرگاه شیوه‌ای خاص در فلسفه ایجاد می‌کند. نوشته‌های لویناس اغلب با زبانی ادبی و پیچیده همراه است؛ زیرا او می‌کوشید از چهارچوب‌های متداول زبان‌شناختی عبور کرده و تجربه‌ای فراتر از شناخت نظری را منتقل کند.

فصل دوم: گوهر اخلاق لویناس: در این فصل، لویناس اخلاق را نه به‌عنوان یک نظام هنجاری بلکه به‌عنوان تجربه‌ای بنیادین از مواجهه با دیگری درک کرده است. به باور او اخلاق پیش از هر نوع شناخت یا مفهوم‌سازی وجود دارد و سوژه از همان ابتدا در برابر دیگری مسئول است. این نگاه تمایزی اساسی میان تفکر لویناس و سنت فلسفی غرب ایجاد کرده است.

فصل سوم: خود بدون دیگری: در این بخش، نویسنده به تحلیل نقش سوبژکتیویته در فلسفهٔ لویناس پرداخته است. برخلاف دیدگاه‌هایی که سوبژکتیویته را به‌عنوان عاملی خودبسنده می‌بینند، لویناس بر این باور است که خود، تنها در نسبت با دیگری معنا می‌یابد. این فصل به چالش‌های موجود در رابطهٔ میان «خود» و «دیگری» پرداخته و نشان داده است که سوبژکتیویته، تنها از طریق ارتباط با دیگری شکل می‌گیرد.

فصل چهارم: مواجهه با دیگری: در این فصل با توصیف لویناس از رابطهٔ میان سوژه و دیگری روبه‌رو می‌شویم. اوصاف دیگری کدام است؟ لویناس پاسخ داده که دیگری فراتر از هر نوع تقلیل‌گرایی مفهومی است و نباید او را به یک «ابژه» تقلیل داد؛ همچنین گفته چهرهٔ دیگری ما را مستقیماً مورد خطاب قرار داده و از ما می‌خواهد که مسئولیت او را بپذیریم. این یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم فلسفهٔ لویناس است. او دربارهٔ اوصاف رابطه با دیگری گفته که این رابطه نامتقارن است؛ یعنی دیگری در موقعیتی برتر قرار دارد و ما پیشاپیش در برابر او متعهد هستیم. زبان در فلسفهٔ لویناس تنها وسیلهٔ انتقال اطلاعات نیست، بلکه بستری برای ایجاد رابطهٔ اخلاقی با دیگری محسوب می‌شود.

فصل پنجم: سوبژکتیویته اخلاقی: در این فصل، جنبه‌های مختلف رابطهٔ سوژه با دیگری از منظر اخلاق بررسی شده است. هویت فردی نه در انزوا، بلکه در ارتباط با دیگری شکل می‌گیرد. مسئولیت ما در برابر دیگری محدود به شرایط خاص نیست، بلکه نامتناهی و مطلق است. برخلاف سنت فلسفی که انسان را موجودی خودمختار می‌داند، لویناس تأکید کرده که ما در برابر دیگری انفعالی هستیم و مسئولیت را نه با انتخاب آگاهانه بلکه به‌صورت پیشینی می‌پذیریم. مفهوم آزادی و خودمختاری در فلسفهٔ لویناس جای خود را به دیگرآیینی می‌دهد؛ یعنی سوژه تنها در ارتباط با دیگری معنا پیدا می‌کند. دیگری همیشه در موقعیت برتر است و سوژه در برابر او وظیفه‌ای بی‌قیدوشرط دارد.

فصل ششم: از دیگری تا دیگران؛ سیاست و عدالت: این فصل به بررسی پیامدهای اندیشهٔ لویناس در حوزهٔ سیاست و عدالت پرداخته است. لویناس علاوه‌بر رابطهٔ دوگانه میان سوژه و دیگری به نقش «شخص سوم» اشاره می‌کند که ورود او باعث شکل‌گیری عدالت و سیاست می‌شود. سیاست نباید مبتنی بر قدرت باشد، بلکه باید از دل مسئولیت اخلاقی برآید. لویناس تلاش کرده است تا اخلاق را به‌عنوان پاسخی به مسئلهٔ شر و رنج انسان‌ها مطرح کند. برخلاف سنت فلسفی که هستی‌شناسی را مقدم می‌داند، لویناس اخلاق را به‌عنوان فلسفهٔ اولی معرفی کرده است. خیر و نیکی برای لویناس مفهومی فراتر از هستی‌شناسی است و در رابطهٔ ما با دیگری معنا می‌یابد. اخلاق در اندیشهٔ لویناس نوعی گسست از تفکر سنتی دربارهٔ هستی و به‌معنای گذر از خودمحوری به‌سوی دیگری‌محوری است.

بخشی از کتاب کشف دیگری همراه با لویناس

«فصل پنجم: سوبژکتیویته اخلاقی

من سوبژکتیویته را از منظر اخلاق توصیف می‌کنم.

لویناس

ما در قبال همه چیز و همه کس مسئولیم، و من بیش از دیگران.

آلیوشا در برادران کارامازوف داستایفسکی

همان‌طور که اشاره شد، معمولاً سیر اندیشه لویناس را به دو دوره متقدم و متأخر تقسیم می‌کنند و کتاب‌های تمامیت و نامتناهی و ماسوای هستی یا فراسوی وجود را به ترتیب اوج دستاورد لویناس در این دو دوره به شمار می‌آورند. با این حال، این تقسیم‌بندی بیش از آن‌که ناظر به وجود شکاف یا چرخشی در اندیشه لویناس باشد، از دگرگونی محل تأکید و برجسته‌شدن یا کمرنگ‌شدن پاره‌ای مضامین و اندیشه‌ها که از پیش در کار بوده‌اند، طرح دیگرگون اندیشه‌های سابق و ورود اصطلاحاتی جدید حکایت می‌کند. به این اعتبار، می‌توان گفت که اندیشه لویناس از آغاز تا فرجام دائرمدار پروایی واحد است که همانا توجه‌دادن به غیریت غیر یا دیگربودگی دیگری و شرح و وصف جوانب و پیامدهای مواجهه من با دیگری است. این رشته واحد تمامی نوشته‌های لویناس را به هم می‌پیوندد. با این حال، در بستر همین پروای واحد دگرسانی‌هایی در قالب و محتوای اندیشه لویناس در دو دوره‌ای که از آن‌ها یاد شد به چشم می‌خورد:

اولاً، لویناس در دوره نخست، مواجهه با دیگری را در قالبی روایی و تکوینی توصیف می‌کند آن‌چنان‌که گویی این مواجهه مواجهه‌ای است اساسا تجربی و انضمامی که در مرحله‌ای از مراحل سرگذشت سوژه رخ می‌دهد، درحالی‌که در دوره متأخر کار خویش، ضمن تأکید بر اوصاف هویت، مواجهه با دیگری را صبغه‌ای بنیادین‌تر می‌بخشد و اساسا غیریت را در دل هویت جای می‌دهد. او سوژه را حاصل همین مواجهه و ذاتا لغیره توصیف می‌کند، و به تعبیری، «پیشاتاریخ» سوژه را از پرده به‌در می‌آورد. همچنین، همان‌طور که ژاک رولان به‌درستی اشاره می‌کند، عبور لویناس از دوره متقدم به دورهمتأخر اندیشه خویش در واقع گذاری است از «تأکید بر غیریت ریشه‌ای و فراگیر دیگری» به «تأکید بر تأثیر این غیریت بر سوبژکتیویته سوژه» (TO, ۱۱؛ مقدمه ریچارد کوئن). به تعبیر کریچلی، لویناس در دوره متأخر اندیشه خویش در واقع «ساختار سوبژکتیویته اخلاقی» را توصیف می‌کند (CCL, ۲۰) و نشان می‌دهد که مواجهات تجربی و انضمامی با دیگری در واقع اَشکال پسین مواجهه‌ای بنیادین هستند که در هسته سوبژکتیویته رخ می‌دهد.»