کتاب صادق هدایت و هراس از مرگ

کتاب صادق هدایت و هراس از مرگ (بوف کور، تاریخ فرهنگی و اسطوره‌کشی، ساخت‌شکنی روان تحلیگرانه بوف کور) نوشتهٔ محمد صنعتی است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب صادق هدایت و هراس از مرگ

هدف این بررسی، نه‌تنها یک تحلیل روان‌کاوانه، بلکه ساخت‌شکنی یک شاهکار ادبی با دیدی روان‌تحلیل‌گرانه است. به این قصد، بوف کور یک‌بار دیگر، با نگاهی متفاوت، خوانده می‌شود، نگاهی که به تاریخ فرهنگی ما، آن گونه که هدایت آن را زیسته و در آثارش نقش بسته، و به اسطوره‌کشی‌های هدایت توجه دارد، به اینکه او، با آن پیوند و آشنایی درونی عمیقی که با فرهنگ و اسطوره‌های سرزمینش داشت، چرا گزلیک اسطوره‌کشی به دست می‌گیرد و به جان همه‌ٔ اسطوره‌های وازده و از کار افتاده می‌افتد. تا سرانجام روشن شود کتابی که بیش از نیم‌قرن به عنوان مشوق خودکشی و مرگ‌خواهی شناخته شده و شعار مرگ، مرگ در سراسر آن شنیده می‌شود و خودکشی نویسنده‌ٔ آن نیز گواه همه‌ٔ این‌ها شده، در واقع منادی هراس از مرگ، آرزوی جاودانگی، و خواست زندگی است.

خواندن کتاب صادق هدایت و هراس از مرگ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران آثار و شخصیت صادق هدایت پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب صادق هدایت و هراس از مرگ

«پیش از یونگ، فروید در گفتگویی با آندره‌برتون یکی از بنیانگذاران مکتب سوررئالیسم در این باره نظر داده بود. برتون به دیدار او رفته بود تا نمونه‌هایی از کارهای ادبی و هنری سورئالیست‌های اولیه را به او نشان دهد و نیز برای فروید توضیح بدهد که چگونه سوررئالیست‌ها، یافته‌های روانکاوی او را پایه و اساس مکتب خود قرار داده‌اند و از آنها برای آفرینش کارهای هنری خود بهره می‌گیرند. فروید گفت که آن آثار نمی‌تواند چندان مورد توجه یک روانکاو باشد؛ شاید به همان دلیل که در گفته یونگ بیان می‌شود. روانکاو علاقه دارد به آثار هنری به عنوان ابزاری برای دستیابی به ژرفای ذهن انسان نگاه کند؛ یعنی از جستجوی حسی یا احساسی و «شهودی» هنرمند برای یافتن حقیقت بهره‌برداری کرده، آن یافته را «صورتبندی» علمی کند، «بودشناسی» آن پدیده، یا مکانیسمهای ایجاد آن، کار کرد و هدف‌های آن را بررسی نماید. به عبارت دیگر علاقه دارد که در این پژوهش مشترک هنرمند را، همکار پژوهشگر خود بشناسد. ولی اگر هنرمند به تنهایی، به روانکاوی قهرمانانش پرداخته باشد، بنا به توانایی‌های خود، این پژوهش را به تنهایی انجام داده است. روانکاو، می‌تواند فقط کم و کاستی‌های کار هنرمند را جبران کند. ولی در مورد آثار غیر روانشناختی، روانکاو از آغاز به تحلیل می‌پردازد، انگار بر زمینی بکر کار می‌کند. همان‌گونه که فروید به تحلیل آثار لئوناردو داوینچی یا میکل‌آنژ می‌پردازد، یا به آثار سوفوکل یا ایبسن. وقتی که لنورماند نمایشنامه‌نویس به دیدار فروید می‌رود و به دفتر کار وی وارد می‌شود، فروید آثار شکسپیر و تراژدی‌نویس‌های یونان را در قفسه کتاب به او نشان می‌دهد و می‌گوید «استادکاران من اینجا هستند» شاعران بودند (۲).

گرچه این دو آغازگر روانکاوی چنین اظهارنظر می‌کنند ــ ولی نظر آنها قطعی و مطلق نیست ــ زیرا خود فروید، برادران کارامازوف یا خود داستایوفسکی را تحلیل می‌کند که یکی از مهم‌ترین نویسندگان نوول‌های روانشناختی بود، و نیز کسی نمی‌تواند کار شکسپیر را در تحلیل روانشناختی قهرمانانش نادیده بگیرد. هملت، مکبث، اتللو یا شاه‌لیر و... را نیز باید به عنوان نمایشنامه‌های رواشناختی خواند. ولی کار سوررئالیستها، متفاوت بود. آنها برای خلق قهرمانان خود از شیوه روانکاوی استفاده می‌کردند. تا آنجا که سوررئالیستها خود را در آن چهارچوب‌ها محدود نمی‌کردند اشکالی نداشت. اینکه به تجربه‌های احساسی و نیز تخیل خود اجازه حرکت و پویایی می‌دادند. تا افق‌های تازه دنیاهای ناآشنا را بپیمایند و در بیگانه‌ترین تجربه‌های خود، به جستجوی واقعیت‌های انسانی بپردازند به آنها نقش راهنمای محلی دانشمند را می‌بخشید. زیرا هنرمند اغلب همه جاهای آن محل یا حیطه را می‌شناخت، چون خود تجربه کرده بود گرچه ممکن بود نداند چرا؟ چگونه؟ و با چه هدفی؟ و نیز به سوی چه غایتی. زیرا این حیطه کار دانشمند است. اولی واقعیت را حس می‌کند و تجربه می‌کند و دومی چون و چرای آن را می‌یابد و توضیح می‌دهد.

فروید، گرچه ممکن بود به پدیده «ادیپ» در کار بیمارانش یا رؤیاهای آنها، پی ببرد ولی آنجا که می‌خواست، آن را به عنوان پدیده‌ای همگانی شرح دهد، مدرک و دلیل خود را از ادیپ شهریار سوفوکل، هملت، شکسپیر و نیز برادران کارامازوف داستایوفسکی می‌آورد. با این بحث که: اگر این پدیده همگانی نیست، چرا باید این بزرگترین قصه‌نویسان تاریخ، در زمانها و مکانهای متفاوت؛ هر سه، این‌گونه مسئله «پدرکشی» را برجسته کنند؟ (Freud. S. ۱۹۲۸) گرچه یافته‌های انسان‌شناسی یا اسطوره‌شناسی نیز به آن افزوده می‌شود، ولی هنر و ادبیات یکی از ابزارها و منابع مهم اطلاعاتی برای روانکاوان محسوب می‌شده است.»