کتاب درباره بوف کور هدایت

کتاب درباره بوف کور هدایت نوشتهٔ محمدعلی همایون کاتوزیان است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است. این کتاب از مهم‌ترین پژوهش‌ها و منابع درخصوص رمان بوف کور نوشتهٔ صادق هدایت است.

درباره کتاب «درباره بوف کور هدایت»

بوف کور،‌ شاهکار پرآوازه‌ٔ ادبیات معاصر ایران، از هنگامی که منتشر شد تاکنون همیشه موضوع تفسیر و تعبیرهای متفاوت و گاه متضاد بوده است. در کتاب «درباره بوف کور هدایت» کوشش می‌شود با موشکافی در متن اثر،‌ و اتکا به شواهد گوناگون در زندگی و آثار هدایت، روشنایی بیشتری بر این قصه‌ٔ رؤیامانند مه‌آلود افکنده شود. پس از ارائه‌ٔ طرحی از ساختار داستانی بوف کور، کوشش می‌شود با کندوکاو در وجوه مختلف داستان و «شخصیت»‌های آن، لایه‌های زیرین داستان آشکارتر شود.

بخش‌هایی از کتاب نیز به عوامل و مآخذ ادبی و اجتماعی مؤثر در خلق بوف کور پرداخته و جنبه‌های ادبی و هنری و زبانی آن را بررسی کرده‌اند.

فصل‌های این کتاب از این قرار هستند:

داستان بوفِ کور

پیرمرد، زن و دیگران

راوی

زمان و مکان، و دنیای راوی

 تحلیلی از بوف کور

مأخذهای خارجی بوف کور

مأخذهای داخلی بوف کور

زبان و ادبیات در بوف کور

راوی و نویسنده

خواندن درباره بوف کور هدایت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران نقد ادبی و ادبیات داستانی معاصر ایران و همچنین دوستداران آثار هدایت پیشنهاد می‌کنیم.

درباره محمدعلی همایون کاتوزیان

محمدعلی همایون کاتوزیان در ۲۶ آبان ۱۳۲۱ در تهران به دنیا آمد. در ایران او را به نام «همایون کاتوزیان» و در خارج از ایران با نام «هما کاتوزیان» نیز می‌شناسند. او اقتصاددان، تاریخ‌نگار، کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی است. زمینهٔ تحقیق موردعلاقهٔ او مسائل مربوط به ایران است. تحصیلات رسمی دانشگاهی کاتوزیان در اقتصاد و جامعه‌شناسی است. او به‌طور هم‌زمان مطالعاتش را در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران تا سطح پیشرفتهٔ آکادمیک ادامه داده است. نتایج این مطالعات را می‌توان در تنوع آثار چاپ‌شده از او دید. او بیش از ۷ کتاب در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران به زبان انگلیسی به چاپ رسانده است. همایون کاتوزیان نسبت به اروپامحوری در تاریخ‌نگاری ایرانی انتقاد داشته و نشریه‌ای نیز تحت‌عنوان «نظریهٔ کوتاه‌مدت‌بودن جامعهٔ ایران» ارائه کرده است. برخی از کتاب‌ها او به قرار زیر هستند:

«سعدی، شاعر عشق و زندگی»، «جمالزاده و ادبیات او»، «گفت‌وگو درباره عقلانیت و نوگرایی»، «هشت مقاله در تاریخ و ادب معاصر»، «صادق هدایت و مرگ نویسنده»، «تضاد دولت و ملت»، «نقدی بر بوف کور هدایت» و «مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران».

بخشی از درباره بوف کور هدایت

«وقتی صحبت از «داستان بوف کور» به میان می‌آید در وهله نخست باید دید مراد از «داستان» چیست. «داستان»، در زبان و ادبیات فارسی، هم واژه و هم استنباط و مقوله‌ای قدیمی است. و اگر چه هیچ‌گاه معنای کاملا دقیق و محدود و مشخّصی نداشته، امّا در هر حال معنای آن تغییر و تحوّل یافته است. بهتر است برای پیش‌گیری از سوءتفاهم همین جا یک نکته دیگر را بیفزائیم: امروز در ایران واژه «اسطوره» را برابر با myth و «افسانه» را به جای legend به کار می‌برند. این تفکیک اصولا درست و برای تحلیل‌های دقیق لازم است. امّا کسانی که با زبان‌ها و ادبیات فرنگی آشنایی نزدیک دارند می‌دانند که اگرچه myth و legend اساساً دو واژه و مقوله ممتاز و مشخّص‌اند ــ یعنی قرار است که یکی کاملا بر مبنای خیال استوار باشد، و دیگری پایه‌هایی در واقعیت داشته باشد ــ باز هم، نه فقط در زبان که حتّی در ادبیات، همیشه این واژگان از هم مشخّص نمی‌شوند، و گاهی حتّی به عنوان مترادف به کار می‌روند.

باری گفتیم که «داستان» به معانی گوناگونی به کار رفته، و این نه فقط درباره یک دوره تاریخی که حتّی در موردِ یک منبع بخصوص نیز واقعیت دارد. از جمله، در شاهنامه فردوسی گاهی به معنای افسانه و اسطوره به کار رفته و زمانی تقریباً برابر با قصّه است (اگر چه این‌ها نیز الزاماً با یکدیگر مانعة‌الجّمع نیستند). مثلا در آنجاهایی که در شاهنامه از «یلی در سیستان» «رستم داستان» ساخته می‌شود، «داستان» بیشتر به معنا و مفهوم افسانه و اسطوره نزدیک است. و در جاهای دیگری ــ مثلا در سرآغاز داستان رستم و سهراب، که «یکی داستان است پرآب چشم» ــ تأکید بیشتر بر قصّه‌ای است که نقل می‌شود. در گلستان و بوستان سعدی که «حکایت» پس از «حکایت» می‌آید ضمناً در حکایتی می‌خوانیم که: «به گیتی حکایت شد این داستان». یعنی این داستان را همه جا گفتند، یا به اصطلاح امروز این خبر همه جا پخش شد. و از متن حکایت هم پیداست که این «داستان» به عنوان یک رویداد واقعی ــ یک خبر ــ وانمود شده است. در «حکایت هنبوی با ضحّاک» (در مرزبان نامه وراوینی) معانی قصّه و افسانه و اسطوره در هم آمیخته است. امّا جالب توجه است که برای سایر قصّه‌های این کتاب ــ مثلا «داستان گرگِ خُنیاگر دوست با شبان» و «داستان شِگال خرسوار» ــ همان عنوان «داستان» به کار رفته، در حالی که کیفیت خیلی از حکایات یا داستان‌های مرزبان‌نامه ــ در هر حال ــ به آنچه فرنگیان fable می‌نامند نزدیک است. پاره‌ای از این ملاحظات در خیلی از حکایات مخزن‌الاسرار نطامی گنجوی ــ مانند «داستان فریدون و آهو»، «داستان کودک مجروح» و «داستان هارون‌الرّشید با حلاق» ــ نیز مشاهده می‌شود.»