حسن پیرنیا (مشیرالدوله)
زندگینامه و معرفی کتاب‌های حسن پیرنیا
حسن پیرنیا (مشیرالدوله) (Hassan Pirnia) سیاست‌مدار، حقوقدان و تاریخ‌نگار برجسته‌ی ایرانی، در سال ۱۲۵۰ هجری شمسی در نایین متولد شد و در ۱۳۱۴ در تهران درگذشت. او نقش مهمی در پیشبرد اصلاحات قانونی ایران، از جمله بنیان‌گذاری سیستم قضایی مدرن و تدوین قوانین محاکمات داشت. آثار تاریخی‌اش، به‌ویژه درباره‌ی تاریخ ایران باستان، منبعی ارزشمند برای شناخت هویت ملی ایرانیان محسوب می‌شوند. فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی او در دوران مشروطه تأثیری ماندگار بر تاریخ معاصر ایران بر جای گذاشت.
بیوگرافی حسن پیرنیا
در مرور تاریخ سیاسی و فرهنگی کشور، نمی‌توان از نام حسن پیرنیا چشم پوشید. او یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های سیاسی و فرهنگی کشور است که رد پای اقداماتش هنوز در فرهنگ و سیاست ایران به چشم می‌خورد.
حسن پیرنیا سال ۱۲۵۰ در نایین متولد شد. پدرش از چهره‌های سیاسی مهم دوران مشروطه بود و وی در فضایی فرهنگی و سیاسی قد کشید. پیرنیا بعد از تحصیلات مقدماتی به مسکو رفت و در مدرسه نظامی و دانشکده حقوق تحصیل کرد. او به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، عربی و روسی تسلط داشت و در تمام زندگی‌اش، علم و فرهنگ را مهم می‌شمرد.
خانواده، همسر و فرزندان
حسن پیرنیا در خانواده‌ای فرهنگی بزرگ شد و رشد کرد. میرزا نصرالله خان نایینی، ملقب به مشیرالدوله، پدر حسن پیرنیا، از چهره‌های برجسته‌ی تاریخ معاصر ایران و نخستین رئیس‌الوزرای عصر مشروطیت بود. او در جریان تحولات مشروطه، نقشی کلیدی در اصلاحات سیاسی و اداری ایفا کرد و به‌عنوان وزیر امور خارجه و صدراعظم، در تثبیت نظام مشروطه تلاش نمود. تأثیرات فکری و اصلاح‌گرایانه مشیرالدوله بر حسن پیرنیا مشهود بود و او پسر خود را به سمت فعالیت‌های سیاسی و حقوقی سوق داد.
همسر حسن پیرنیا، فاطمه خانم، ملقب به شکوه عظمی، دختر علاءالدوله بزرگ بود. حاصل ازدواج آن‌ها شش پسر و یک دختر به نام هما بود که در جوانی درگذشت. پسران حسن پیرنیا داوود، هرمز، مهدی، ولی‌الله، محمدباقر و ابوالقاسم نام داشتند. داوود پیرنیا موسیقی‌دان و بنیان‌گذار برنامه‌ی رادیویی گل‌ها بود. دیگر فرزندان حسن پیرنیا نیز همگی در عرصه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی فعالیت می‌کردند.
فعالیت در دنیای سیاست
پیرنیا بعد از تحصیلات در حالی به ایران بازگشت که پدرش وزیر امور خارجه بود و خودش هم مترجم صدراعظم شد. حضور پیرنیا در ایران به اتفاق‌های مهمی منجر شد. او بود که در نگارش قانون اساسی و ترجمه‌ی آن نقش مهمی ایفا کرد و مشروطه را به پیش برد. او بارها به پست‌های مختلفی منصوب شد و در اکثر پست‌هایش هم گام‌های مهمی برداشت. پست‌هایی مثل کار در وزارت امور خارجه وزیر عدلیه، وزیر جنگ، وزیر تجارت، وزیر پست و تلگراف و... در ضمن حسن پیرنیا در سال ۱۲۹۳ به مقام نخستوزیری رسید و در این مقام رویدادهای مهمی را تجربه کرد؛ اتفاق‌هایی مثل قیام شیخ محمد خیابانی و غائله آذربایجان، آغاز نهضت جنگل و گردنکشیهای رضاخان پهلوی برای به دستگیری قدرت و رویدادهایی که هر کدام به نوبه خود مسیر تاریخی کشور ایران را تغییر دادند.
از دیگر اقدامات متنوع و مهم پیرنیا در سپهر سیاسی ایران می‌توان به وضع قوانین اصول محاکمات حقوقی، قانون مجازات عمومی، تشکیل دیوان کشور، تشکیل سازمان دادگستری، الهام از قوانین فرانسه برای اصلاح قوانین حقوقی ایران، مذاکره با روس و انگلیس برای تخلیه ایران از نیروهای آن‌ها، برگزاری آزمون وکالت و... اشاره کرد. پیرنیا همچنین در سفر احمدشاه به اروپا به‌عنوان مترجم او را همراهی کرد و مدتی نیز سفیر ایران در سن‌پترزبورگ بود. به‌طورکلی پیرنیا گام‌های بسیار مهمی در عرصه سیاست برداشت و با اتکا به روح جست‌وجوگر و تجربه‌های گران‌قدرش در خارج از ایران، سعی کرد وضعیت قانونی و حقوقی کشور را بهبود ببخشد و همچنین می‌توان گفت بدون حضور مشیرالدوله، مشروطه هرگز به جایگاه خود نمی‌رسید.
کارنامه‌ی فرهنگی مرد سیاست‌مدار
و اما مهم‌ترین نکته‌ای که نام حسن پیرنیا را در تاریخ ماندگار می‌کند و در نگاه بعضی از ادیبان نام وی را در کنار نام فردوسی می‌نشاند، فعالیت‌های فرهنگی و تاریخ‌نگاری‌های بی‌نظیری است که او انجام داده. بی‌راه نیست اگر بگوییم بدون پیرنیا تاریخ ایران باستان برای همیشه فراموش می‌شد. پیرنیا با الهام از تاریخ‌نگاران اروپایی و با کوشش و تحقیقات فراوان، کتاب سه جلدی تاریخ ایران را نوشت. کتابی که به گفته‌ی باستانی پاریزی، پیرنیا را در کنار بزرگی مثل فردوسی می‌نشاند و تاریخ ۲۵۰۰ سال قبل را زنده نگه می‌دارد. پیرنیا با همان عشق پرشورش به ایران، سعی کرد در آثارش ایران و آنچه بر این سرزمین گذشته را برای همیشه زنده و روشن نگه دارد و سرگذشت ایران را از فراموشی نجات دهد. در واقع باید بگوییم بخش مهم و بزرگی از آنچه ما امروز در مورد ایران می‌دانیم، مدیون این مرد است که کوشید دقیق‌ترین و بهترین اطلاعات را به دست بیاورد و با دقت نظر و هوشمندی، ایران باستان را برای آیندگان شرح دهد. تسلط پیرنیا بر تاریخ‌نگاران معاصر خود در اروپا و آشنایی‌اش با زبان‌های مختلف، باعث شد کتاب‌هایش آثار یگانه‌ای باشند که جزئیات بسیاری را در بر می‌گیرند. او همچنین برای نوشتن کتاب‌هایش با بهترین تاریخ‌نگارهای دنیا مشورت می‌کرد و می‌کوشید آثارش کامل و دقیق باشند.
فعالیت‌های فرهنگی پیرنیا را نباید تنها در نوشتن کتاب تاریخ ایران باستان خلاصه کرد؛ او با تأسیس مدرسه علوم سیاسی مردان سیاست‌مداری را پرورش داد و گام‌های مهمی در جهت رشد علمی کشور برداشت. این مدرسه حتی در مشروطه هم اثرگذار بود و شاگردان مهمی را راهی دنیای سیاست ایران کرد. به‌طورکلی او مردی روشن‌فکر، دقیق و کوشا بود که خستگی را نمی‌شناخت. وقتی سلسله قاجار سقوط کرد و او مجبور شد از دنیای سیاست کناره بگیرد، شروع به نوشتن کتاب‌هایی کرد که هنوز از سرمایه‌های فرهنگی مهم کشور محسوب می‌شوند.
نگاهی به کتاب‌های حسن پیرنیا
تاریخ ایران باستان
مجموعه‌ی سه جلدی تاریخ ایران باستان مهم‌ترین و مشهورترین اثر حسن پیرنیا به شمار می‌رود که در سال ۱۳۱۰ تألیف شده است. جلد اول این کتاب دوره‌ی مادی و دوره‌ی اول پارسی تا آخر سلطنت خشایارشا را در بر می‌گیرد. جلد دوم دوره‌ی اول پارسی، دوره مقدونی تا آخر سلطنت اسکندر را روایت می‌کند و دوره‌ی سوم راوی دوران جانشینان اسکندر، سلوکی‌ها و دولت اشکانیان است.
این مجموعه سه جلدی با نام تاریخ مفصل ایران، سرشار از جزئیات و حقایقی است که در آثار دیگر تاریخی مشاهده نمی‌شوند.
ایران قبل از اسلام
یکی دیگر از آثار مهم پیرنیا که ارزش تاریخی بسیاری دارد، کتاب ایران قبل از اسلام است. پیرنیا در این کتاب تاریخ را از سال ۲۲۲۵ سال قبل از میلاد تا انقراض ساسانیان و ظهور اسلام در ایران روایت کرده است.
تاریخ کامل ایران
تاریخ کامل ایران اثری جامع است که سرگذشت ایران را از ابتدا تا انقراض سلسله قاجار روایت می‌کند. در این کتاب می‌توانیم ایران قبل از اسلام و ایران بعد از اسلام را بشناسیم و ظهور و سقوط حکومت‌ها را مشاهده کنیم. اگر می‌خواهید سفر دور و درازی به گذشته فلات ایران داشته باشید، کتاب تاریخ کامل ایران انتخاب هوشمندانه‌ای است.
حقوق بین‌الملل
کتاب حقوق بین‌الملل مجموعه‌ای است از تمام مشاهدات مشیرالدوله در مورد تحول حقوق بین‌الملل. او به‌عنوان مردی آگاه و حقوق خوانده، مردی که بسیاری از قوانین ایران را وضع کرد، همواره حقوق بین‌الملل را زیر نظر داشت و کوشید در کتابی تاریخ تحول حقوق بین‌الملل را روایت کند. او در این کتاب ابتدا به تعریف حقوق می‌پردازد و در ادامه تغییرات حقوق را از عهد عتیق تا معاهده‌ی وستفالی، کنگره‌ی وینه و... بررسی می‌کند. او همچنین حقوق عمومی را در شش باب دولت از نقطه‌نظر حقوق بین‌الملل، خاک دولت، قرارنامه‌های بین‌الملل، حقوق سفارت‌ها، حقوق قونسول‌ها و تابعیت شرح داده است.
تاریخ امپراتوری هخامنشیان
این کتاب به بررسی دوره‌ی هخامنشیان و شخصیت‌های برجسته‌ی این دوره، مانند کوروش کبیر، داریوش بزرگ، کمبوجیه و خشایارشا می‌پردازد. این اثر تحلیل دقیقی از وقایع تاریخی، ساختار سیاسی و اجتماعی امپراتوری هخامنشی و تأثیرات آن بر دیگر تمدن‌ها ارائه می‌دهد. پیرنیا با استفاده از منابع مختلف تاریخی، به بازسازی تصویری جامع از این دوران پرداخته و آن را به یک منبع معتبر برای مطالعه تاریخ ایران باستان تبدیل کرده است.
تاریخ ساسانیان
این اثر به تحلیل وقایع تاریخی، ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی امپراتوری ساسانی و نقش شخصیت‌های کلیدی این دوره پرداخته است.
تاریخ تمدن ایران
کتاب تاریخ تمدن ایران نوشته‌ی حسن پیرنیا و عباس اقبال آشتیانی، به بررسی تاریخ ایران از آغاز تا خلفای عباسی می‌پردازد. این کتاب با تأکید بر مستندات و دقت در جزئیات، تاریخ سلسله‌های ایرانی و دیگر تمدن‌ها را بدون تعصب و زیاده‌گویی شرح می‌دهد.
چرا باید آثار حسن پیرنیا را بخوانیم؟
آثار حسن پیرنیا فارغ از این‌که از نظر محتوایی و تاریخی همتایی ندارند، از نظر شیوه‌ی روایت نیز آثار بی‌نظیری‌اند. پیرنیا باوجود عشق سرشارش به ایران و حس وطن‌دوستی پرشورش، در آثارش تنها در نقش یک ناظر ظاهر شده و سعی نکرده نگاه شخصی خودش را در جریان روایت تاریخ وارد کند. او به اسلوب و اصول تاریخ‌نگاری وفادار مانده و سعی کرده راوی صادقی برای مردم آینده باشد و تاریخ را بی‌کم‌وکاست برایشان به یادگار بگذارد. اگرچه امروز آثار تاریخی متعددی نوشته شده‌اند و کتاب‌های پیرنیا به‌نوعی آثار کلاسیک به شمار می‌روند، بااین‌حال نمی‌شود نادیده گرفت که او فرای کوشش و دقت بسیارش در روایت تاریخ، منبع الهام بسیاری از تاریخ‌نگاران بعد از خود شد.
