کتاب صادق هدایت

کتاب صادق هدایت؛ از افسانه تا واقعیت نوشته و پژوهش همایون کاتوزیان و ترجمهٔ فیروزه مهاجر است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب صادق هدایت

صادق هدایت نویسنده‌ٔ ایرانی عصر خود بود؛ نویسنده‌ای که ادبیات برایش هم وسیله‌ٔ ارتباط بود و هم پرده‌ای از دود که می‌کوشید روح عذاب‌دیده‌ٔ خود را پشت آن پنهان کند، هرچند بخش اعظم آنچه می‌خواست پنهان کند در داستان‌هایش لاجرم بیان می‌شد. همین او را چون کافکا به نفْس ادبیات بدل کرده بود.

هدایت علاوه بر داستان‌نویسی، پژوهش نیز می‌کرد و کاوش‌هایش در فولکلور فارسی شهرتی همسنگ داستان‌هایش برایش به ارمغان آورد. احاطه‌ا‌ش بر ادبیات کلاسیک فارسی نیز از جمله در پژوهش‌هایش درباره‌ی خیام و نقدهای ادبی‌اش نیک پیداست.

مصالحه‌ناپذیـری و هنـجارشـکنی‌اش او را در اقلیت قرار می‌داد و با نظام‌های تثبیت‌شده‌ٔ ادبی و سیاسی زمانه‌ٔ خود سر سازگاری نداشت. گرچه هرگز به اوضاع اجتماعی و سیاسی بی‌اعتنا‌ نبود ــ چنان‌که از مخالفتش با رضاشاه می‌توان دید و امید بستـنـش به حزب توده و بریدنش از آن پس از واقعه‌ٔ آذربایجان ــ در قالب اپـوزیـسیون موجود هم نمی‌گنجید. او «موجود سیاسی» نبود، اعتقادات ایدئولوژیک نـداشت و بـیـش از هرچیز به آزادی و تفکر خویش ارج می‌نهاد. این ویژگی‌ها جز دشمن‌تراشی حاصلی به بار نمی‌آورد و فضای خفقان‌آوری پیرامونش ایجاد کرد که تفهیم و تفاهم جایی در آن نداشت. صادق هدایت مخالفی بود در درون مخالفان و بیگانه در میهن خویش که گویی با خود سخن می‌گفت ــ چنان که راوی بوف کور با سایه‌اش ــ و برای همین در زمان حیاتش قدرش چنان‌که بایسته بود شناخته نشد.

مقالات این کتاب از این قرار هستند:

هدایت و ادبیات جدید فارسی

 سال‌های نخستین

هدایت در اروپا

 زندگی و کار در عصر طلایی

فرهنگ ایرانی و ناسیونالیسم رمانتیک

فرهنگ ایرانی و رئالیسم انتقادی

روایتی انتقادی از بوف‌کور

خاستگاه‌های بوف‌کور

امیدها و نومیدی‌ها

حاجی‌ها و کارگران

طنز و افسردگی

محاکمه: پیام هدایت

اجرای حکم: خودکشی هدایت

هدایت افسانه و هدایت انسان

خواندن کتاب صادق هدایت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران صادق هدایت پیشنهاد می‌کنیم. نثر کتاب به گونه‌ای است که همه از محتوای آن لذت خواهند برد.

درباره همایون کاتوزیان

همایون کاتوزیان ۲۶ آبان ۱۳۲۱ در تهران به دنیا آمد. در ایران او را به نام همایون کاتوزیان و در خارج از ایران با نام «هما کاتوزیان» نیز می‌شناسند. او اقتصاددان، تاریخ‌نگار، کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی است. زمینهٔ تحقیق موردعلاقهٔ او مسائل مربوط به ایران است. تحصیلات رسمی دانشگاهی کاتوزیان در اقتصاد و جامعه‌شناسی است. او به‌طور هم‌زمان مطالعاتش را در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران تا سطح پیشرفتهٔ آکادمیک ادامه داده است. نتایج این مطالعات را می‌توان در تنوع آثار چاپ‌شده از او دید. او تاکنون بیش از ۷ کتاب در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران به زبان انگلیسی به چاپ رسانده است.

همایون کاتوزیان نسبت به اروپامحوری در تاریخ‌نگاری ایرانی انتقاد داشته و نشریه‌ای نیز تحت‌عنوان «نظریهٔ کوتاه‌مدت‌بودن جامعهٔ ایران» ارائه کرده است.

برخی از کتاب‌ها او به قرار زیر هستند:

«سعدی، شاعر عشق و زندگی»، «جمالزاده و ادبیات او»، «گفت‌وگو درباره عقلانیت و نوگرایی»، «هشت مقاله در تاریخ و ادب معاصر»، «صادق هدایت و مرگ نویسنده»، «نقدی بر بوف کور هدایت» و «مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران».

بخشی از کتاب صادق هدایت

«از دههٔ ۱۳۲۰ که بوف کور برای نخستین‌بار انتشار یافت، مسئلهٔ «منابع» آن و «نفوذ سایر آثار در آن» موضوع بحث‌های بسیار بوده است. دیدگاه غالب در آن زمان ملهم از تفسیر حزب توده بود که هنوز نیز، البته با قوت و مقبولیت بسیار کم‌تری، رواج دارد و براساس آن بوف کور موقعیت سیاسی زمان رضاشاه را منعکس می‌کند. احسان طبری در سال ۱۳۲۶ طی مقاله‌ای باب این تفسیر را گشود. او، در صحبت از هدایت، ضمن آن‌که بوف کور را تراوشاتی از «تاریکی‌ها و تلخ‌کامی‌های روحش» و دون شأن یک نویسندهٔ مترقی می‌داند، درعین‌حال ارزیابی‌اش از آن «سند محکومیت جامعهٔ مبتذل عصر، مبین عظمت روح کسی است که در آن محیط خفقان‌آور رنج کشیده است». به‌هرحال، در عرض چند سال، و به‌ویژه با مرگ هدایت، دیگر منتقدان توده‌ای از استادشان هم جلو زدند. برای مثال:

با تشدید تسلط دیکتاتوری، هدایت بیشتر در تیرگی یأس و بدبینی فرومی‌رود. فشار دیکتاتوری برای تحکیم پایهٔ لرزان فرمانرواییش به‌طور مدام افزایش می‌یابد. دستگاه تفتیش عقاید وحشیانه به کاوش وجدان‌ها می‌پردازد... در این موقعیت هدایت از دهان بوف کور سخن می‌گوید.

به‌هرحال، در فصل‌هایی که گذشت توضیحات کافی دال بر این‌که بوف‌کور، دراساس، محصول دیکتاتوری رضاشاه نیست داده شد، و البته رنج هدایت از فقدان آزادی در آن دوره نیز جای بحث ندارد.

یک خط تحقیق دیگر، که در دهه‌های اخیر با اقبال بیشتری روبه‌رو بوده، تلاش برای کشف منابع بوف کور در کارهای نویسندگان دیگر و حتّی (البته با جدیت کم‌تر) در برخی اسطوره‌ها و افسانه‌های کیش بودایی است. نام کافکا، سارتر، خیام، ریلکه، ژرار دو نروال، پو و دیگران به‌عنوان نویسندگان تأثیرگذار بر ساخت رمان ذکر شده است. چنان‌که یکی از منتقدان اخیر خاطرنشان می‌سازد، یافتن تأثیر متقدمان در کار یک نویسنده لزوماً از اعتبار و اصالت آن کم نمی‌کند. درواقع نیز، این خانم منتقد به‌جای منابع و تأثیرات از «خویشاوندی‌ها» سخن می‌گوید، لیکن می‌توان از این هم فراتر رفت و امکان تأثیر دیگران بر کارهای یک نویسنده را عنوان کرد. مطلب به همین سادگی است که هر نویسنده‌ای، چنانچه فرض را بر این نگذاریم که در خلأ فکر می‌کند و می‌نویسد، لابد تحت «نفوذ» فرهنگ و ادبی قرار دارد که خود در آن نشوونما کرده است. در مراحل نهایی آماده‌سازی کتاب حاضر برای چاپ، اثر تحقیقی دقیق مایکل بیرد به نام بوف کور به‌عنوان یک رمان غربی انتشار یافت. بیرد، با استفاده از منابع ادبی غرب و همچنین چند اثر دیگر هدایت، در بررسی خاستگاه غربی رمان توجه خود را روی دو فرایند متمایز متمرکز ساخته است: «فرایند نفوذی و فرایند ارتباطی مابین فرهنگ‌ها.» اظهارنظر مناسب دربارهٔ مطالعهٔ گستردهٔ بیرد در این فصل با توجه به کمبود وقت و جا ممکن نیست. به‌هرحال، نگارنده در اینجا هدف دیگری را دنبال می‌کند: سعی من بر این است که نشان دهم چه بینشی از زندگی و جهان، صرف‌نظر از ابزار ادبی که برای بیان آن انتخاب شده، در سراسر روان‌ـ داستان‌های هدایت غالب است، و دلیل آورم که موضوع اساسی بوف کور را مؤلف آن قبلاً در برخی آثار دیگرش مطرح کرده است.»