رضا علیجانی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های رضا علیجانی
رضا علیجانی (Reza Alijani) نویسنده، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی، زاده‌ی ۱۳۴۱ در قزوین است. علیجانی سال‌ها در روزنامه‌ها و مجلات ایران فعالیت کرد و عضو شورای فعالان ملی‌مذهبی بود. او پژوهش‌های گسترده‌ای در زمینه‌های نظریات شریعتی و آثار او، جامعه‌ی مدنی، ایدئولوژی و زنان انجام داده است.
بیوگرافی رضا علیجانی
رضا علیجانی در سال ۱۳۴۱ در خانواده‌ای متوسط و مذهبی در شهر قزوین به دنیا آمد. علیجانی از همان کودکی به مطالعات غیردرسی علاقه داشت و علاوه بر دروس مدرسه، در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت کرده و در جلسات مذهبی متفرقه نیز شرکت می‌کرد. در نوجوانی با آرا و اندیشه‌های علی شریعتی آشنا شد و بسیار تحت تأثیر او قرار گرفت. پس از آن، فضای فرهنگی اطرافیان وی که مملو از نگرش‌هایی مذهبی‌سیاسی بود، جهت زندگی او را تغییر داد و به این سمت کشانید. او کم‌کم فعالیت‌های کوچک سیاسی خود را با نوشتن و پخش اعلامیه آغاز کرد، بعد در جلسات مختلف شرکت کرد و برای اولین بار در سال ۱۳۵۷ برای حمل یک ساک که حاوی اعلامیه‌های سیاسی بود، به‌صورت موقت دستگیر شد.
فعالیت‌های سیاسی و گرایش‌ها بعد از انقلاب اسلامی
پس از شکل‌گیری انقلاب اسلامی و در دهه‌ی ۱۳۶۰، رضا علیجانی همچنان مواضع سیاسی و فعالیت‌هایش را در نقد به حاکمیت وقت ادامه داد. گرایش‌های وی تحت تأثیر نگرش علی شریعتی و احزاب مذهبی‌ملی شکل گرفته بود. او جلساتی را در بحث و تحلیل آثار شریعتی، زبان عربی و... برگزار می‌کرد. علیجانی همچنان به دلیل فعالیت‌هایی در فضای خفقان‌آمیز سیاسی آن دوره، زندگی‌اش را در خفا پیش می‌برد، یک بار هم در همان دوره دستگیر و کوتاه‌مدت زندانی شد. او همچنان فعالیت‌های فرهنگی‌اش را با گروه‌های انقلابی تحت ایدئولوژیهایی که به آن‌ها گرایش داشت، ادامه داد. او و دیگر همراهانش در این فضا، بار دیگر در سال ۱۳۶۴ دستگیر شدند و وی به زندان اوین فرستاده و به مدت چهار سال زندانی شد. پس از آزادی و با تغییرات نسبی سیاسی، او با رأی و نظر حسن یوسفی اشکوری، عضو سرویس نظر و اندیشه‌ی مجله‌ی ایران فردا شد؛ سپس به دبیری این سرویس و بعدها تحریریه‌ی ایران فردا ارتقا یافت.
در دهه‌ی ۷۰، دوستی و همکاری علیجانی با تقی رحمانی باعث شکل‌گیری دفتر پژوهش‌های فرهنگی شریعتی شد. همواره نام رضا علیجانی با نام نشریه‌ی توقیف‌شده‌ی ایران فردا همراه است؛ چراکه این نشریه و آنچه بدان می‌پرداخت، در گرو جریان‌های سیاسی روز و بحران‌های قابل ملاحظه در سیر تاریخی دهه‌ی ۷۰ شکل گرفته و قابل توجه بوده است. فعالیت‌های سیاسی او با گرایش‌های عمیق ملی‌مذهبی پیش می‌رفت و او با همراهی دیگر کسانی که پیرو این نگرش بودند، فراکسیونی فعال را در این حزب تشکیل دادند که در شهرستان‌ها نیز به نقد و بررسی جریان‌های روز، تحلیل‌های ایدئولوژیک و فرهنگی آن دوره می‌پرداختند. او در سال ۱۳۷۹ دوباره دستگیر شد و در انفرادی نیز به پژوهش در زمینه‌ی قرآن پرداخت. نتیجه‌ی این پژوهش نیز با عنوان «متن، اثر، سند» به صورت محدودی در میان دوستان و صاحب‌نظران نزدیک به علیجانی منتشر شد.
سازمان گزارشگران بدون مرز، سازمانی غیرانتفاعی در فرانسه است که با هدف دفاع از آزادی بیان برای مطبوعات و فعالیت آزادانه‌ی روزنامه‌نگاران و خبرنگاران در سرتاسر جهان فعالیت دارد. وظیفه‌ی این سازمان جهانی، تبلیغ روزنامه‌نگاری آزاد و دفاع از کارکنان رسانه‌هاست. در سال ۱۳۸۰ این سازمان، رضا علیجانی را به‌عنوان روزنامه‌نگار برجسته‌ی سال نامزد کرد و سپس علیجانی برگزیده شد. این موضوع اهمیت بسیاری در سابقه‌ی فعالیت‌های رسانه‌ای وی داشته است.
این نویسنده و پژوهشگر طی سال‌های بعدی نیز بارها دستگیر و زندانی شد. او مطالعه و پژوهشش را روی متون کهن و ادیان ادامه داد، در مورد مسائل زنان در دین مقالاتی نوشت و آن‌ها را نیز به‌مرور از راه‌های گوناگون منتشر کرد و در اختیار علاقه‌مندان به این مواضع قرار داد. در سال‌های بعدی و با جریان‌های سیاسی و وقایع سال ۱۳۸۸، با شورای فعالان ملی‌مذهبی، رویکردی مطالبه‌محور را پیش برد. اما پس از دستگیری‌های مداوم و بازداشت‌های موقت، او تصمیم گرفت با توجه به پیش‌بردن اندیشه‌ها و نگرش سیاسی‌اش، مهاجرت کند. علیجانی از ابتدای دهه‌ی ۱۳۹۰ در فرانسه زندگی و فعالیتش را ادامه داده است.
معرفی کتاب‌ها و آثار رضا علیجانی
از کتاب‌ها و آثار منتشرشده‌ی این نویسنده می‌توان به دو جلد در حوزه‌ی مطالعات زنان اشاره کرد با عنوان «زن در متون مقدس، مسیحیت» و «زن در متون مقدس، یهود» اشاره کرد. علیجانی در این دو رساله به تبعیض‌ها و ستم‌های چندگانه‌ای که به زنان در اجتماع این ادیان صورت گرفته، پرداخته است. بررسی تحلیلی نگاه منفی و تحقیرآمیز، سیر دگرگونی این اندیشه و نگاهی اصلاح‌گرایانه‌تر به جنسیت زن، از مهم‌ترین ویژگی‌های محتوای این دو کتاب است.
از دیگر کتاب‌های رضا علیجانی می‌توان به «ایدئولوژی؛ ضرورت یا پرهیز و گریز؟» اشاره کرد، این کتاب مجموعه مقالاتی درباره‌ی ایدئولوژی است. هدف از نوشتن این کتاب، اشاراتی به جریان‌های فکری دهه‌ی هفتاد و مواضع روشنگران آن دوره به حاکمیت و نهاد قدرت بوده است. انگیزه‌های خودآگاه و ناخودآگاه سیاسی، تاثیرگرفته از ایدئولوژیهایی است که عکس‌العمل آن در فرهنگ و جامعه قابل مشاهده است. شایان ذکر است عموم این مقالات، در همان بزنگاه تاریخی مورد توجه فعالان و دانشجویان قرار می‌گرفت و امروزه کمتر به آن نگرش و مفاهیم توجه می‌شود.
با توجه به اینکه بیشترین تمرکز و نوشتار علیجانی تحت تأثیر علی شریعتی بوده و خوانشی که او بر آثار شریعتی داشته، از او می‌توان به یکی از شاخص‌ترین پژوهشگران شریعتی و نگرش دینی‌سیاسی او اشاره کرد.
علیجانی در سال‌های اخیر، در نشست‌ها و گفت‌وگو‌های سیاسی‌اجتماعی فعالیت داشته و به‌عنوان تحلیلگر وقایع روز، در شبکه‌های مختلف حضور دارد و در جایگاه چهره‌ای سیاسی و اجتماعی با همان گرایش‌های ملی‌مذهبی نمایش قابل توجهی در رسانه‌ها دارد.
زن در متون مقدس، زن در آیین یهود
این کتاب به بررسی جایگاه زن در آیین یهود می‌پردازد و نشان می‌دهد که شیوه‌ی برخورد متون مقدس با زنان، می‌تواند الگوی بررسی مسائل گسترده‌تری مانند حقوق بشر، عدالت و خشونت نیز باشد.
شریعتی و ساواک
این کتاب تحلیلی بر اسناد به‌جا‌مانده از ساواک درباره‌ی علی شریعتی است و به بررسی ابعاد مختلف شخصیت شریعتی، فراتر از آثار و نوشته‌هایش می‌پردازد و به تأثیر تجربه‌های او در زندان، به‌ویژه دوران انفرادی، بر زندگی و اندیشه‌هایش می‌نگرد. این کتاب اسناد تاریخی مهمی را تحلیل می‌کند که زوایای تازه‌ای از زندگی و مبارزات این اندیشمند را روشن می‌سازند.
چهار پرسش از دوستداران و منتقدان شریعتی
این کتاب به بررسی و نقد نظریه‌ی امت و امامت دکتر علی شریعتی می‌پردازد. نویسنده این نظریه را یکی از موضوعات مهم و بحث‌برانگیز اندیشه‌ی شریعتی می‌داند که همواره میان دوستداران و منتقدان او محل گفت‌وگو بوده است. علیجانی در این کتاب چهار پرسش کلیدی را مطرح می‌کند که به فهم عمیق‌تر این نظریه کمک می‌کنند و از دوستداران و منتقدان شریعتی می‌خواهد پاسخ‌هایی بازاندیشانه، انتقادی و الهام‌بخش به آن ارائه دهند. این اثر تلاشی برای روشن‌کردن سوءتفاهم‌های پیرامون نظریه‌ی امت و امامت است.
داستان ایدئولوژی و ایدئولوژی ستیزی در ایران
این کتاب به بررسی تاریخی و معرفت‌شناختی مفهوم ایدئولوژی در ایران می‌پردازد. علیجانی توضیح می‌دهد که ایدئولوژی در دهه‌های ۴۰ و ۵۰، پس از شکست نهضت ملی و قیام ۴۲، به دغدغه‌ای مهم برای نسل مبارز تبدیل شد. این دوره، که با شکل‌گیری گروه‌هایی مثل مجاهدین خلق و فداییان خلق همراه بود، بر نیاز به ایدئولوژی برای پرکردن خلأ فکری تأکید داشت. این کتاب این دوره‌ی تاریخی و نقش ایدئولوژی در فضای فکری و مبارزاتی آن زمان را تحلیل می‌کند.
سه شریعتی در آیینه ذهن ما
این کتاب به تحلیل شخصیت چندوجهی دکتر علی شریعتی می‌پردازد و او را از سه زاویه بررسی می‌کند: اسلام‌گرای انقلابی: شریعتی به‌عنوان یک مبارز اجتماعی و فعال سیاسی؛ متفکر و مصلح: او به‌عنوان اندیشمندی که ایده‌هایش لایه‌ای عمیق‌تر از فعالیت‌هایش را نمایان می‌سازد؛ رند عارف: شخصیت درونی و وجودی او که در زندگی و نوشتارش متجلی است. این سه چهره، جنبه‌های مختلف فعالیت‌های شریعتی را منعکس می‌کنند: سخنرانی‌هایی که بیشتر به درد مردم می‌خورد، تدریسی که هم خودش و هم دیگران از آن لذت می‌بردند و نوشتن که برای او معنای واقعی زندگی بود. کتابْ تصویری جامع از این سه جنبه ارائه می‌دهد و به ما کمک می‌کند تا شریعتی را عمیق‌تر بشناسیم.
جامعه مدنی به زبان ساده
این کتاب مفاهیم و ویژگی‌های جامعه‌ی مدنی، ارتباط آن با دین، و موانع شکل‌گیری آن را در سه فصل بررسی می‌کند. علیجانی با مقایسه‌ی جامعه مدنی با مفهوم عدالتخانه در دوران مشروطه، نشان می‌دهد که این اصطلاح هنوز برای بسیاری مبهم است. او توضیح می‌دهد که در گذشته نیز برخی مفاهیم نو، مثل قانون و آزادی، مورد تمسخر یا مخالفت قرار می‌گرفتند، اما این مخالفت‌ها بیشتر از ناآگاهی یا تضاد با منافع شخصی ناشی می‌شد. کتاب تلاش می‌کند با زبانی ساده، درک این مفهوم مهم را برای مخاطب آسان‌تر کند.
