کتاب پرومته در زنجیر

کتاب پرومته در زنجیر نوشتهٔ اشیل (آیسخولوس) و ترجمهٔ شاهرخ مسکوب توسط انتشارات فرهنگ جاوید منتشر شده است. این متن نمایشی یکی از مشهورترین تراژدی‌های یونان باستان، نوشته‌ٔ اشیل (آیسخولوس)، پدر تراژدی‌نویسی یونان است. این کتاب، ترجمه‌ٔ روان و ماندگار شاهرخ مسکوب از این نمایشنامه است که اولین‌بار در سال ۱۳۴۲ منتشر شده و در نسخهٔ حاضر بازنشر گردیده است. این نمایشنامه بخشی از یک سه‌گانه (تریلوژی) بوده که دو بخش دیگر آن مفقود شده است و داستان مجازات تیتان پرومته توسط زئوس را روایت می‌کند. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب پرومته در زنجیر

کتاب پرومته در زنجیر یک نمایشنامهٔ مشهوری از یونان باستان است. این نمایشنامه به کاوش در مضامین عمیقی چون نبرد قدرت میان خدایان قدیم (تیتان‌ها) و خدایان جدید (المپ‌نشینان)، ماهیت استبداد (در شخصیت زئوسِ تازه به قدرت رسیده) و شورش فردی علیه آن (در شخصیت پرومته) می‌پردازد. پرومته به دلیل عشق به انسان‌ها و بخشیدن آتش (نماد دانش، فن و تمدن) به آن‌ها، مورد خشم زئوس قرار گرفته و به طرز وحشیانه‌ای در کوهی دورافتاده به زنجیر کشیده می‌شود. نمایشنامه بر تقابل میان قدرت بی‌چون‌وچرای زئوس و مقاومت سرسختانه پرومته تمرکز دارد. پرومته رنج می‌کشد اما تسلیم نمی‌شود و حتی خدایان دیگر و قربانیان دیگر زئوس (مانند ایو) را با پیش‌بینی آینده و دانش خود یاری می‌دهد. این اثر، علاوه بر روایت یک اسطوره کلیدی یونان، به پرسش‌هایی بنیادین دربارهٔ عدالت، سرنوشت، رنج، فداکاری و بهای پیشرفت و آگاهی بشر می‌پردازد. مقدمهٔ شاهرخ مسکوب با عنوان «در اسارت و رهایی انسان» نیز تحلیلی عمیق از این مفاهیم ارائه می‌دهد.

ویرایش جدید این ترجمه از کتاب پرومته در زنجیر، ضمن حفظ کامل سبک و متن اصلی شادروان شاهرخ مسکوب که اولین بار در سال ۱۳۴۲ منتشر شد، شامل مجموعه‌ای از اصلاحات ویراستاری با هدف افزایش دقت علمی و بهبود خوانش متن است. این تغییرات عبارت است از تطبیق و افزودن معادل‌های یونانی و فرانسوی اسامی با توضیحات لازم در پانوشت؛ اصلاح اعلام بر مبنای تلفظ یونانی (همسو با رویه بعدی خود مسکوب)؛ تصحیح نقل‌قول‌های دارای اشکال با رجوع به منابع اصلی؛ تکمیل مشخصات منابع؛ انتقال مقدمه به ابتدای کتاب؛ اعراب‌گذاری اسامی اسطوره‌ای؛ یکسان‌سازی رسم‌الخط؛ و مشخص کردن افزوده‌ها و توضیحات ویراستار در متن و پانوشت‌ها. لازم به ذکر است که مرحوم مسکوب در آخرین چاپ پیش از انقلاب، تغییرات جزئی در متن اعمال کرده بود.

خلاصه کتاب پرومته در زنجیر

این پاراگراف بخش‌هایی از داستان را فاش می‌کند!

نمایشنامه با صحنه به زنجیر کشیده شدن پرومته توسط هفائیستوس (خدای آهنگر) به دستور زئوس و با نظارت کراتوس (قدرت) و بیا (زور) در کوهستان صخره‌ای آغاز می‌شود. جرم پرومته، نافرمانی از زئوس و دزدیدن آتش برای بخشیدن آن به انسان‌های فانی است که این کار موجب توانمندی و پیشرفت بشر شد. پرومته در اوج رنج و تنهایی، استوار و سرکش باقی می‌ماند و لب به تملق زئوس نمی‌گشاید. او بازدیدکنندگانی دارد: گروه همسرایان (دختران اُکئانوس)، خود اُکئانوس (که او را به سازش تشویق می‌کند)، ایو (معشوقه زئوس و قربانی حسادت هرا که پرومته آینده پررنج او و نقش نوادگانش را پیش‌بینی می‌کند) و در نهایت هرمس (پیام‌آور زئوس). هرمس از جانب زئوس می‌آید تا پرومته را وادار کند رازی را که درباره آینده زئوس و ازدواجی که به سرنگونی‌اش می‌انجامد می‌داند، فاش کند. پرومته از این کار سر باز می‌زند و تهدیدهای هرمس مبنی بر شکنجه‌های بیشتر (مانند آمدن عقاب و خوردن جگرش) را به هیچ می‌گیرد. نمایشنامه با فرو افتادن پرومته، در میان طوفان و زلزله، به اعماق تارتاروس به‌عنوان مجازاتی شدیدتر برای نافرمانی‌اش پایان می‌یابد.

چرا باید کتاب پرومته در زنجیر را بخوانیم؟

خواندن کتاب پرومته در زنجیر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب به دانشجویان و علاقه‌مندان به ادبیات کلاسیک، نمایشنامه و تاریخ تئاتر، دوستداران اساطیر یونان و تاریخ و فرهنگ یونان باستان، خوانندگانی که به فلسفه، اندیشهٔ سیاسی و مفاهیمی چون قدرت، عدالت، آزادی و مقاومت علاقه‌مندند، علاقه‌مندان به تراژدی‌های تأثیرگذار و داستان‌های اسطوره‌ای پرکشش، مخاطبان آثار و ترجمه‌های شاهرخ مسکوب و هر خواننده‌ای که به دنبال اثری عمیق دربارهٔ مبارزهٔ انسان (یا تیتان) در برابر تقدیر و قدرت‌های بزرگ‌تر است، پیشنهاد می‌شود. 

درباره آیسخولوس

آیسخولوس (Αἰσχύλος)، که با نام‌های اِشیل یا اسکیلس نیز شناخته می‌شود، به‌عنوان نخستین تراژدی‌نویس برجسته‌ی یونان باستان شناخته می‌شود. آثار او نقشی اساسی در تکامل و پختگی زبان تراژدی در آن دوران ایفا کردند. گفته می‌شود که او در جنگ‌های ایران و یونان در زمان خشایارشا، که به پیروزی یونانیان انجامید، حضور داشته و نمایشنامه‌ی مشهور «ایرانیان» (یا پارسیان) را تحت تأثیر همین رویدادها خلق کرده است. از میان آثار متعدد او، تنها هفت نمایشنامه به طور کامل به دست ما رسیده است: «تراژدی پارسیان»، «پرومته در زنجیر»، «هفت تن علیه تبای»، «نیازگاران»، «آگاممنون»، «الاهگان انتقام» (بخشی از اورستیا) و «اورستیا». البته، قطعاتی پراکنده از دیگر نمایشنامه‌های مفقود شده‌ی او نیز وجود دارد که به فارسی ترجمه نشده‌اند. یکی از مهم‌ترین نوآوری‌های آیسخولوس در تئاتر یونان، افزودن بازیگر دوم به صحنه بود که امکان گفتگو و تقابل شخصیت‌ها را فراهم کرد. بعدها، زمانی که سوفوکلس، دیگر تراژدی‌نویس بزرگ، بازیگر سوم را معرفی کرد، آیسخولوس نیز این شیوه را به کار گرفت. مضامین اصلی در آثار او غالباً به نبرد میان خدایان و تسلیم بودن انسان‌ها و حتی خدایان در برابر قدرت تقدیر می‌پردازد. آیسخولوس در نمایشنامه‌ٔ «ایرانیان»، از زبان شبح داریوش و پس از شکست سپاه خشایارشا، به تاریخ ماد و پارس اشاره می‌کند و کیاکسار را بنیان‌گذار حکومتی می‌داند که بر آسیا سلطه یافت. این روایت تاریخی به دلیل اینکه حدود نیم قرن پیش از تاریخ هرودوت نوشته شده، اهمیت ویژه‌ای دارد.

درباره شاهرخ مسکوب

شاهرخ مسکوب متولد ۱۳۰۴ در بابل، یکی از چهره‌های برجستهٔ روشن‌فکری ایران بود که به‌عنوان نویسنده، مترجم و به ویژه پژوهشگر شاهنامه شناخته می‌شود. او تحصیلات ابتدایی خود را در تهران و اصفهان گذراند و در سال ۱۳۲۷ در رشته حقوق از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. فعالیت نوشتاری‌اش را از سال ۱۳۲۶ با نوشتن تفسیرهایی در روزنامه «قیام ایران» آغاز کرد. از سال ۱۳۳۶، تمرکز خود را بر پژوهش‌های فرهنگی، ادبی و کار ترجمه معطوف ساخت. پس از انقلاب ۱۳۵۷، به پاریس مهاجرت کرد و تا پایان عمر به فعالیت‌های فرهنگی خود در زمینه‌های نگارش، ترجمه و تحقیق ادامه داد. عمدهٔ شهرت مسکوب به تحقیقات عمیق او در مورد شاهنامهٔ فردوسی بازمی‌گردد؛ آثاری چون «مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار» و «ارمغان مور» از مهم‌ترین مراجع شاهنامه‌پژوهی محسوب می‌شوند. علاوه بر این، او مترجم برخی از آثار مهم ادبیات کلاسیک و مدرن غرب به فارسی بود، از جمله «خوشه‌های خشم» جان اشتاین‌بک و مجموعه «افسانه تبای» سوفوکلس. کارنامه پربار او شامل آثار تألیفی متعددی نیز می‌شود، مانند: «سوگ سیاوش»، «داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع»، «در کوی دوست»، «گفت‌وگو در باغ»، «چند گفتار در فرهنگ ایران»، «خواب و خاموشی»، «روزها در راه»، «ارمغان مور»، «سوگ مادر»، «شکاریم یک سر همه پیش مرگ»، «سوگ سیاوش در مرگ و رستاخیز»، «مسافرنامه»، «سفر در خواب»، «نقش دیوان، دین و عرفان در نثر فارسی»، «دربارهٔ سیاست و فرهنگ» (گفت‌وگو با علی بنو عزیزی)، «تن پهلوان و روان خردمند» و «ملیت و زبان (هویت ایرانی و زبان فارسی)». او در سال ۱۳۸۴ در پاریس چشم از دنیا رفت.

بخشی از کتاب پرومته در زنجیر

«همسرایان

آه، تو در چنین بلایی

سرکش و دریادلی

و سخت به آزادگی سخن می‌گویی.

از هراسی جان‌گزای دل‌آشفته

و به‌سبب سرنوشت تو

مالامال از وحشت‌ام.

نمی‌دانم چه روزی رنج تو به کرانی خواهد رسید.

فرزند کرونوسْ سنگدل و رام‌نشدنی است.

پرومته

از تندخویی زئوس آگاهم

و می‌دانم که عدالت اسیر هوسِ دلِ اوست.

با این‌همه آن روز که ضربتی که می‌گویم بر وی فرود آید،

نرم‌دل خواهد شد،

و این خشمِ سرکش فرو می‌نشیند

و چون منْ مشتاقِ

آشتی و برادری خواهد بود.

سرآهنگ

همه‌چیز را آشکار کن و داستان را برایمان بگو

زئوس ترا به چه گناهی گرفته است

که اکنون این‌گونه سخت و ناسزاوار ترا می‌آزارد؟

اگر می‌توانی ما را نیز بیاگاهان.»