کتاب یادداشت های زیرزمینی

کتاب یادداشت های زیرزمینی با عنوان اصلی Записки из подполья و عنوان انگلیسی Notes from Underground نوشته‌ی فیودور داستایوفسکی، یکی از آثار کلاسیک و تأثیرگذار ادبیات روسیه است. این رمان کوتاه با نگاهی روان‌شناختی و فلسفی، سرگذشت و تفکرات یک شخصیت پیچیده و متناقض، معروف به مرد زیرزمینی، را روایت می‌کند. کتاب با موضوعاتی مانند آزادی، تنهایی، بیگانگی و خودویرانگری، مرز میان فلسفه و ادبیات را درمی‌نوردد و پیش‌درآمدی بر جریان‌های اگزیستانسیالیستی محسوب می‌شود. این اثر نقطه‌ی آغاز بسیاری از آثار بزرگ داستایوفسکی است و سبک نگارش منحصربه‌فرد آن خواننده را مستقیم به درون ذهن شخصیت می‌برد. این اثر با ترجمه‌ی علی مصفا از سوی انتشارات چشمه منتشر شده است. نسخه‌ی الکترونیکی آن را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب یادداشت های زیرزمینی اثر داستایوفسکی

کتاب یادداشت های زیرزمینی در سال ۱۸۶۴ در سن‌پترزبورگ به زبان روسی منتشر شد و بسیاری آن را نقطه‌ی عطفی در کارنامه‌ی فئودور داستایفسکی می‌دانند. این اثر کوتاه، هم از نظر موضوع و هم شیوه‌ی روایت، جایگاهی خاص در تاریخ ادبیات دارد. از منظر ژانر، کتاب یادداشت‌های زیرزمینی را می‌توان در مرز میان رمان کوتاه و رساله‌ی فلسفی دانست. بخش نخست بیشتر به‌صورت یک مونولوگ فلسفی است که مردی گمنام، معروف به مرد زیرزمینی، درباره‌ی خودش و جهان سخن می‌گوید. او بر ضد عقل‌گرایی و جبرگرایی زمانه می‌شورد و اراده‌ی آزاد انسان را ــ‌هرچند به رنج و ویرانی منجر شود‌ــ بر هر منطق و نظام عقلانی ترجیح می‌دهد. بخش دوم اما روایتی داستانی‌تر دارد و در آن، برخوردهای این شخصیت با اطرافیانش و به‌ویژه با دختر جوانی به نام لیزا، به نمایش گذاشته می‌شود.

درباره موضوع کتاب یادداشت‌های زیرزمینی باید گفت این اثر را می‌توان پیش‌درآمدی بر جریان‌های اگزیستانسیالیستی دانست؛ چراکه مضامینی مانند آزادی، تنهایی، بیگانگی، و خودویرانگری که بعدها در فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم قرن بیستم برجسته شدند، در اینجا به‌شکلی خام اما نیرومند حضور دارند. شخصیت مرد زیرزمینی را نیز می‌توان از نخستین نمونه‌های ضدقهرمان مدرن دانست: فردی سرگشته، متناقض، آگاه به ضعف‌های خویش، و در عین حال گرفتار در آن.

جذابیت دیگر یادداشت‌های زیرزمینی داستایوفسکی این است که رگه‌های آن را می‌توان در شخصیت‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر آثار بعدی داستایوفسکی دنبال کرد. نمونه‌ی روشنش راسکولنیکف در رمان جنایت و مکافات است. مرد زیرزمینی باور دارد که انسان‌ها آزادی خود را حتی اگر به ضررشان تمام شود، بر عقلانیت و منفعت ترجیح می‌دهند. این اندیشه در عمل در رفتار راسکولنیکف تداعی می‌شود؛ او دست به جنایتی می‌زند که نه‌تنها نفعی برایش ندارد، بلکه او را به ورطه‌ی رنج و مکافات می‌کشاند. به این ترتیب، یادداشت‌های زیرزمینی را می‌توان طرح مقدماتی و آزمایشگاهی برای شخصیت‌های بزرگ بعدی داستایفسکی دانست.

انتشار یادداشت‌های زیرزمینی در میانه‌ی دهه‌ی ۱۸۶۰، یعنی پس از بازگشت داستایوفسکی از تبعید و پیش از نگارش شاهکارهایی چون جنایت و مکافات و ابله، در فضای فکری روسیه‌ی آن زمان هم بازتاب گسترده‌ای داشت. بسیاری از منتقدان آن را نشانه‌ی تسلط نویسنده بر تحلیل روان انسان مدرن می‌دانند؛ تحلیلی که داستایوفسکی در آثار بعدی‌اش به اوج رساند. این کتاب در طاقچه با فرمت epub منتشر شده که نسبت به PDF یادداشت‌های زیرزمینی تجربه‌ی مطالعه‌ی راحت‌تر و خوشایندتری ارائه می‌دهد و پیشنهاد می‌شود همین نسخه را خرید و دانلود کنید. اگر شنیدن کتاب را ترجیح می‌دهید، پیشنهاد می‌کنیم کتاب صوتی یادداشت‌های زیرزمینی با صدای علی مصفا را بشنوید.

خلاصه کتاب یادداشت‌های زیرزمینی

یادداشت‌های زیرزمینی یکی از آثار بنیادین داستایوفسکی است که در آن با شخصیتی آشنا می‌شویم که نمونه‌اش پیش‌تر در آثار او دیده نشده: مرد زیرزمینی، شخصیتی همزمان بیزار و مجذوب‌کننده. او کارمندی بازنشسته و منزوی در سن‌پترزبورگ است که در انزوای خود به بازگویی و جدل با جهان می‌پردازد.

کتاب دو بخش دارد:

در بخش نخست، او بی‌وقفه افکار متناقض، خشم‌های فروخورده و فلسفه‌ی شخصی‌اش را بیرون می‌ریزد. اینجا با نقد تیز و بی‌رحمانه‌اش از خوش‌بینی‌های رایج قرن نوزدهم و باور به پیشرفت عقلانی انسان مواجه می‌شویم.

در بخش دوم، خاطراتش را تعریف می‌کند: از تحقیرهایی که در زندگی اجتماعی‌اش تجربه کرده تا رابطه‌ی شکننده‌اش با یک دختر به نام لیزا. این روایت‌ها نشان می‌دهند که چطور ذهن آشفته و پرکشمکش او در برخورد با دیگران به تراژدی بدل می‌شود.

خرید و دانلود کتاب یادداشت های زیرزمینی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

• به کسانی که به رمان‌های فلسفی علاقه دارند و دوست دارند در دل افکار و پرسش‌های عمیق درباره‌ی آزادی، اختیار، رنج و تناقض‌های انسان فرو بروند.
• به علاقه‌مندان داستایوفسکی که می‌خواهند با یکی از آثار کلیدی و متفاوت او آشنا شوند؛ کتابی که سرآغاز بسیاری از شخصیت‌پردازی‌های پیچیده‌ی اوست.
• به کسانی که به ادبیات مدرن و شکل‌گیری جریان‌هایی مثل ضدقهرمان یا جریان سیال ذهن علاقه دارند.
• به خوانندگانی که از چالش‌های فکری لذت می‌برند و دوست دارند اثری بخوانند که گاهی آزاردهنده و تکان‌دهنده است، اما درست به همین دلیل، فراموش‌نشدنی می‌شود.
• به هر کسی که تا امروز در لحظه‌هایی از زندگی، خود را درگیر گفت‌وگوی بی‌پایان با خویش دیده است؛ چون صدای مرد زیرزمینی آینه‌ای است از همان کشمکش‌های درونی.
• کسانی که از خواندن کتاب‌هایی مثل بوف کور اثر صادق هدایت، رمان مسخ اثر فرانتس کافکا و مهتاب سوزان اثر مالکوم لاوری لذت برده‌اند.

چرا باید یادداشت‌های زیرزمینی ترجمه علی مصفا را بخوانیم؟

• گفت‌وگوی درونی و چندصدایی: یادداشت‌های زیرزمینی داستایوفسکی صرفاً روایت یک فرد تنها نیست. همان‌گونه که میخائیل باختین یادآور می‌شود، زبان هرگز تک‌صدایی نیست و هر سخنی، حتی اگر از دهان یک نفر بیرون بیاید، پژواکی از صداهای دیگر را در خود حمل می‌کند. صدای مرد زیرزمینی حتی در خلوت‌ترین و شخصی‌ترین لحظه‌ها سرشار از گفت‌وگوست؛ گویی مدام با مخالفان فرضی، خواننده‌ای پنهان یا حتی با خویشتن خویش در جدل است. روایت پراکنده و گسسته‌ی کتاب نیز یادآور جریان سیال ذهن است؛ سبکی که بعدها در ادبیات مدرنیستی توسط نویسندگانی مانند جویس و وولف شناخته شد. هرچند داستایوفسکی دقیقاً به معنای فنی این سبک نمی‌نویسد، اما همین ضرباهنگ باعث می‌شود خواننده حس لحظه‌ای و بی‌واسطه‌ی مواجهه با ذهن شخصیت را تجربه کند.
• جذابیت در دل تاریکی: رمان‌های داستایوفسکی، از جمله یادداشت‌های زیرزمینی، تجربه‌ای هیجان‌انگیز و گاهی آزاردهنده ارائه می‌دهند. همان‌طور که ویرجینیا وولف می‌گوید: برخلاف میلمان به درونشان کشیده می‌شویم، کور و خفه می‌شویم، و در همان حال سرشار از شور و سرمستی می‌شویم. کتاب ممکن است دل‌آزار و ناراحت‌کننده باشد، اما همین چالش و کشمکش ذهنی دقیقاً همان چیزی است که خواننده را مجذوب و همراه شخصیت‌ها نگه می‌دارد.
• اثری پیشرو از نظر فرم و محتوا: آنچه یادداشت‌های زیرزمینی را ماندگار می‌کند نه فقط داستان، بلکه صدای خاص و بی‌سابقه‌ی راوی است: صدایی پر از تناقض، طعنه، خشم، اما در عین حال صادق و عریان. گویی مستقیماً به ذهن کسی قدم می‌گذاریم که حاضر نیست با هیچ قالب آماده‌ای سازگار شود. همین ویژگی باعث شده یادداشت‌های زیرزمینی به اثری پیشرو و متفاوت بدل شود؛ کتابی که حال‌وهوای مدرنی دارد و بسیاری از دغدغه‌های فلسفی قرن بیستم را پیشاپیش در خود بازتاب می‌دهد.
• ترجمه‌ی فارسی با کیفیت: ترجمه‌ی علی مصفا در طاقچه، لحن پرآشوب و گاه تند مرد زیرزمینی را به‌خوبی منتقل کرده و شما را به دنیای ذهنی او نزدیک می‌کند. همین امر باعث می‌شود مطالعه‌ی کتاب برای خواننده ملموس و تأثیرگذار باشد، طوری که انگار خواننده در کنار شخصیت اصلی در حال تجربه‌ی لحظات و کشمکش‌های اوست.

جوایز و افتخارات

در زمان انتشار رمان یادداشت‌های زیرزمینی، جوایز ادبی به شکل امروزی وجود نداشت، اما این اثر توانست به‌سرعت جایگاه خود را در ادبیات پیدا کند و تأثیر عمیقی بر نسل‌های بعدی نویسندگان و فیلسوفان بگذارد. آثار داستایوفسکی به زبان‌های متعدد ترجمه شده و هنوز هم جزو پرفروش‌ترین و تأثیرگذارترین کتاب‌های جهان محسوب می‌شوند. شخصیت مرد زیرزمینی و سبک روایت خاص داستایوفسکی الهام‌بخش نویسندگان و فیلسوفان بزرگی مانند نیچه، کامو و سارتر بوده و نقش مهمی در شکل‌گیری ادبیات روان‌شناختی و فلسفی قرن بیستم ایفا کرده است.

نظر افراد و مجله‌های مشهور درباره یادداشت‌های زیرزمینی

والتر کافمن (فیلسوف و مترجم آثار نیچه) معتقد است بخش اول یادداشت‌های زیرزمینی بهترین مقدمه‌ای‌ است که تاکنون برای فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم نوشته شده؛ جایی که همه‌ی مضمون‌های کلیدی این جریان فکری با زبانی زنده و پرقدرت بیان می‌شوند.

میخائیل باختین (نظریه‌پرداز ادبی) درباره‌ی این کتاب گفته است که از همان نخستین جمله، سخن مرد زیرزمینی وارد گفت‌وگویی درونی و پرتنش می‌شود؛ هیچ کلمه‌ای در آن تک‌صدایی و منفرد نیست، بلکه همواره پژواک صداهای دیگر در خود دارد.

نیچه داستایوفسکی را تنها روان‌شناسی می‌داند که چیزی برای آموختن از او دارد. این ستایش نشان می‌دهد که عمق روان‌شناختی آثار داستایوفسکی، حتی بر فیلسوفی چون نیچه تأثیر گذاشته است.

ویرجینیا وولف نیز رمان‌های داستایوفسکی را گرداب‌هایی خروشان از روح توصیف می‌کند و می‌نویسد جز شکسپیر، هیچ خواندنی هیجان‌انگیزتر از این نیست.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب منتشر شده است؟

در ایران ترجمه‌های بسیاری از این اثر صورت گرفته است. قیمت کتاب یادداشت‌های زیرزمینی نیز برای هر نسخه متفاوت است. برخی از مترجم‌های این کتاب عبارت‌اند از: علی مصفا، پرویز شهدی، حمیدرضا آتش برآب، نسرین مجیدی و سودابه پاس‌لاری. برای انتخاب بهتر میان ترجمه‌ها می‌توانید در مجله‌ی طاقچه یادداشت بهترین ترجمه یادداشت‌های زیرزمینی کدام است؟ را مطالعه کنید.

کتاب یادداشت‌های زیرزمینی چند صفحه است؟

ناشران مختلف این اثر را در قطع و اندازه‌های مختلفی منتشر کرده‌اند. اما تعداد صفحات کتاب یادداشت‌های زیرزمینی ترجمه علی مصفا نشر چشمه ۱۶۷ صفحه است.

درباره فیودور داستایفسکی

فئودور میخاییلوویچ داستایوفسکی (۱۸۲۱–۱۸۸۱) در مسکو و در خانواده‌ای از طبقه‌ی متوسط به دنیا آمد. او ابتدا وارد دانشکده‌ی مهندسی نظامی شد، اما خیلی زود علاقه‌ی جدی‌اش به ادبیات مسیر زندگی‌اش را تغییر داد. زندگی کاری و فکری داستایوفسکی را می‌توان به دو دوره‌ی اصلی تقسیم کرد:

• دوره‌ی نخست: پیش از محکومیت و تبعید: در این سال‌ها داستایوفسکی با ترجمه و نوشتن نخستین رمان‌هایش (بیچارگان، همزاد) وارد عرصه‌ی ادبیات شد. او به محافل روشنفکری و اصلاح‌طلبانه‌ی سن‌پترزبورگ پیوست، جایی که علاقه‌ی عمیقش به عدالت اجتماعی و انتقاد از سرکوب سیاسی آشکار شد. اما همین فعالیت‌ها او را در سال ۱۸۴۹ به اتهام عضویت در گروهی سیاسی به بازداشت، محکومیت مرگ (که در آخرین لحظه لغو شد) و چهار سال زندان و تبعید در سیبری کشاند.
• دوره‌ی دوم: پس از بازگشت از تبعید: این تجربه‌ی سخت، نقطه‌ی عطفی در زندگی او بود. داستایوفسکی پس از بازگشت، دیگر نویسنده‌ی پیشین نبود؛ نگاهش به انسان، رنج، ایمان و آزادی عمقی تازه پیدا کرد. نخستین اثر مهم او در این دوره، یادداشت‌های زیرزمینی (۱۸۶۴) بود؛ کتابی که بسیاری آن را طرح مقدماتی برای شاهکارهای بعدی‌اش می‌دانند.

در کتاب یادداشت‌های زیرزمینی، او شخصیت مرد زیرزمینی را خلق کرد؛ فردی آگاه به تضادهای خود، گرفتار در تناقض‌ها، و نمونه‌ای از ضدقهرمان مدرن. مضامینی چون آزادی، بیگانگی، تنهایی، خودویرانگری و اراده‌ی مستقل، در این کتاب به شکلی خام اما درخشان حضور دارند و بعدها در آثار بزرگ‌تر او هر یک از جنبه‌ای تازه بسط یافتند:

• در جنایت و مکافات، ایده‌ی آزادی و گناه در قالب راسکولنیکف به اوج می‌رسد.
• در ابله، تنهایی و پاکی انسانی در برابر جامعه‌ی فاسد بازتاب پیدا می‌کند.
• در برادران کارامازوف، پرسش‌های ایمان و شک، اخلاق و قدرت، صورت نهایی خود را می‌یابند.

به این ترتیب، یادداشت‌های زیرزمینی نه‌تنها اثری مستقل، بلکه آغازگاهی برای ورود به جهان ادبی و فلسفی داستایوفسکی است؛ جهانی که زندگی شخصی او ــ‌تجربه‌ی مرگ، تبعید، رنج و بازگشت‌ــ به‌طور مستقیم آن را شکل داده است.

قمارباز، نازنین، خاطرات خانه اموات و شب‌های روشن دیگر آثار مشهور این نویسنده هستند.

شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با این نویسنده‌ی مشهور روسی، بیوگرافی داستایوفسکی را در طاقچه مطالعه کنید.

درباره علی مصفا؛ مترجم کتاب

ترجمه‌ی کتاب یادداشت‌های زیرزمینی در طاقچه با برگردان علی مصفا منتشر شده است. علی مصفا زاده‌ی ۱۱ آذر ۱۳۴۵ است. او بازیگر و فیلم‌ساز ایرانی است. او که فرزند مظاهر مصفا و امیربانو کریمی است، در رشته عمران از دانشکده فنی دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شده‌ است. مصفا دو فیلم بلند سیمای زنی در دوردست (۱۳۸۴) و پله آخر (۱۳۹۰) با حضور همسرش لیلا حاتمی را کارگردانی کرده‌ است. او برای نقش‌آفرینی در جهان با من برقص (۱۳۹۸) دیپلم افتخار بهترین بازیگر مرد از جشنواره فیلم فجر را کسب کرد.

علی مصفا با تجربه‌ی خود در زمینه‌ی زبان و بیان توانسته حال‌وهوای پرآشوب و پرتنش نثر داستایوفسکی را به فارسی منتقل کند. این ترجمه هرچند از زبان واسطه انجام شده، اما به خواننده‌ی فارسی‌زبان امکان می‌دهد به فضای ذهنی مرد زیرزمینی نزدیک شود و تجربه‌ای متفاوت از این اثر کلاسیک داشته باشد. پیشنهاد می‌کنیم بیوگرافی علی مصفا را در صفحه این مترجم در طاقچه بخوانید.

بخشی از کتاب یادداشت‌های زیرزمینی نشر چشمه

«من مردی مریضم… مردی بدجنسم. مردی نچسب. به گمانم کبدم درد می‌کند. بااین‌حال چیزی از بیماری‌ام نمی‌دانم، و یقین ندارم دردم از چیست. تحت هیچ مداوایی نیستم، هرگز نبوده‌ام، هر چند برای علم پزشکی و پزشکان احترام قایلم. اضافه بر این‌ها، بی‌نهایت خرافاتی هم هستم؛ خب، دست‌کم این‌قدری که به پزشکی احترام بگذارم (به اندازه‌ای درس خوانده‌ام که خرافاتی نباشم، اما هستم). نه آقا، تن به درمان ندادنم از بدجنسی است. البته حالا، حتم دارم شما آن‌قدر مرحمتی ندارید که این را بفهمید. اما من، آقا، من می‌فهمم. البته نخواهم توانست برای‌تان توضیح دهم که، در این مورد، چه کسی از بدجنسی من رنج خواهد برد؛ به‌خوبی می‌دانم که به‌هیچ‌روی با سرپیچی از درمان اطبا نمی‌توانم روی‌شان را کم کنم. بهتر از هر کسی می‌دانم که به این ترتیب فقط به خودم آسیب می‌رسانم و نه هیچ‌کس دیگر. اما باز هم اگر درمانی نمی‌پذیرم، از بدجنسی است. کبدم درد می‌کند؛ بسیار خوب، بگذار دردش از این هم بدتر شود!

مدت مدیدی است که این‌طور زندگی می‌کنم ــ حدود بیست سال. حالا چهل‌ساله‌ام. سابق بر این کارمند دولت بودم؛ حالا دیگر نیستم. صاحب‌منصبِ بدجنسی بودم. بی‌ادب بودم و از بی‌ادبی لذت می‌بردم. رشوه که قبول نمی‌کردم پس، به جبران مافات، این کم‌ترین پاداش را به خودم روا می‌دانستم. (شوخی بدی بود، اما خطش نخواهم زد. به این خیال آن را نوشتم که خیلی زیرکانه از آب درآید؛ اما حالا، خودم می‌بینم که فقط میل زننده‌ای به خودنمایی داشته‌ام ــ به‌عمد خطش نخواهم زد!)

وقتی ارباب‌رجوع برای پی‌گیری شکایت‌شان سراغ میز من می‌آمدند، برای‌شان دندان‌قروچه می‌کردم و هنگامی که موفق می‌شدم کسی را دلخور کنم لذتی بی‌پایان می‌بردم. به‌تقریبی همیشه در این کار موفق بودم. اغلب مردمانی کم‌رو بودند؛ می‌دانید دیگر، مردمانی که شکایتی دارند. اما میان ازخودراضی‌های‌شان افسری هم بود که به طور خاص نمی‌توانستم تحملش کنم. تن به تسلیم نمی‌داد و به شکلی زننده مدام صدای تلق‌تلقِ شمشیرش را درمی‌آورد. یک سال و نیم با او سر شمشیرش جنگ داشتم. آخرسر او بود که سپر انداخت و تلق‌تلق را تمام کرد. بااین‌حال، این مربوط به زمانی است که هنوز جوان بودم. اما آقایان، می‌دانید نکتهٔ اصلی بدجنسیِ من چه بود؟ تمام ماجرا از این قرار بود: بزرگ‌ترین زشتی درست در آگاهی شرم‌آور و لحظه‌به‌لحظهٔ من نهفته بود، حتی لحظاتی که از خشم لبریز بودم. آگاهی از این‌که نه‌تنها بدجنس نیستم، بلکه عصبانی هم نیستم و فقط بیهوده گنجشک‌ها را می‌ترسانم و خودم را با آن دلخوش می‌کنم. وقتی کف به دهان آورده‌ام، عروسکی به دستم برسانید، استکانی چای با قدری شکر، شاید آرام بگیرم. حتی نرم و خوش‌قلب خواهم شد، هر چند در پی آن، به‌حتم، به خودم دندان‌قروچه خواهم کرد و چند ماهی از شدت شرم بی‌خواب خواهم شد. این رسم من است.»