کتاب شهریار

زندگی نیکولو ماکیاولی همزمان با گذارفرهنگ و تمدن غرب از عصری کهن به نو گذشت. استادان تاریخ اجتماعی اروپا درباره‏‌ی علت اصلی تحولات زمانه‏‌ی او با هم اختلاف نظر داشته‏‌اند.

جمعی از ایشان که پیشرفت‏های اقتصادی را عامل تحولات سیاسی و مذهبی می‌دانند برآنند که کشف قارّه‏‌ی آمریکا به همّت کریستوف کلمب و کشف دماغه امید به همّت «واسکودو گاما» در قرن پانزدهم نظام اقتصادی جهان را دگرگون کرد. پیدا شدن منابع بیکران ثروت و گشوده شدن راه‏های تازه بازرگانی به سرمایه‏‌داری امکان داد تا از آن پس به آهنگی بی‌سابقه رو به گسترش بگذارد و بر نیروهای مخالف خود که از همه آنها مهمتر فئودالیسم بود چیره شود و این تحوّل به زودی مایه‌‏ی ناتوانی سازمان‏ها و نهادهای سیاسی پاسدار منافع فرمانروایان دیرین گشت. نتیجه‏‌ی همه‏‌ی این دگرگونی‌ها پیدایی دو جنبش بزرگ رنسانس (نوزایی) و رفورم (اصلاح) بود که زندگی معنوی اروپاییان را جهتی تازه بخشید و ذهنشان را از بندهای تقلید و تعصب رهاند.

ولی گروهی دیگر از محققان اروپایی بر عکس عقیده دارند که این رنسانس و رفوم بود که سبب تحوّلات اقتصادی سیاسی شد، بدین‏سان که رنسانس با تشویق اروپاییان به بازگشت به منابع ذوقی و عقلی تمدن مغرب زمین در روزگاران عتیق به‏‌ویژه هنر یونانی و اندیشه‏‌های آزادیخواهان رومی، توانایی تحقیق و اجتهاد را در ایشان افزون کرد و این امر به‏‌تدریج از قدرت کلیسا کاست. زیرا هم انحصار تربیت مردم را از چنگ آن به در برد و هم با پروراندن نیروی تعقّل مسیحیان، حکومت کشیشان را که فقط بر نادانی و تعصب مومنان تکیه داشت بی‌اعتبار کرد. جنبش رفورم زاده‏‌ی همین بیداری مسیحیان بود و پیشروان آن می‌‏خواستند مسیحیت را از فساد کشیشان پاک کنند و ایمان مسیحی را با تعقّل غیر دینی سازگار نمایند. بی‌آبرویی و ناتوانی کلیسا و پیشرفت معارف عقلی سر انجام بنیاد قدرت سیاسی را که تا آن زمان بر دو پایه سیادت معنوی پاپ و هیبت نظامی شهریار استوار بود بر هم زد و شهریار را صاحب اختیار مطلق گرداند و این سر آغاز جدایی دین از سیاست بود.