کتاب موزاییک استعاره ها

کتاب الکترونیکی موزاییک استعاره‌ها (گفت‌وگو با بهرام بیضایی و زنان فیلم‌هایش) نوشتهٔ «بهمن مقصودلو»، از نشر برج، اثری پژوهشی و گفت‌وگومحور دربارهٔ زندگی، آثار و اندیشه‌های «بهرام بیضایی» است. این کتاب در سال ۱۴۰۲ به چاپ دوم رسیده است. «موزاییک استعاره‌ها» مجموعه‌ای از گفت‌وگوهای مفصل با «بهرام بیضایی» و سه بازیگر زن شاخص فیلم‌های اوست و به بررسی جایگاه زن در سینمای بیضایی و همچنین فرازونشیب‌های زندگی هنری او می‌پردازد. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب موزاییک استعاره ها اثر بهمن مقصودلو

کتاب «موزاییک استعاره‌ها» به قلم «بهمن مقصودلو» در قالب گفت‌وگو تنظیم شده و به‌عنوان اثری پژوهشی در حوزهٔ تاریخ سینما و تئاتر ایران شناخته می‌شود. این کتاب با محوریت مصاحبه‌های عمیق و تحلیلی، تصویری از زندگی شخصی و حرفه‌ای «بهرام بیضایی» ارائه می‌دهد. نویسنده، «بهمن مقصودلو»، با رویکردی مستند و جست‌وجوگرانه تلاش کرده است تا نه‌تنها به فرازونشیب‌های زندگی بیضایی بپردازد، بلکه نقش و تصویر زن را در آثار او واکاوی کند.

ساختار کتاب «موزاییک استعاره‌ها» به دو بخش اصلی تقسیم شده است؛ بخش نخست شامل گفت‌وگوهای مفصل با بیضایی دربارهٔ زندگی، آثار، دغدغه‌ها و نگاهش به سینما و تئاتر ایران است؛ بخش دوم نیز به گفت‌وگو با سه بازیگر زن فیلم‌های بیضایی (پروانه معصومی، سوسن تسلیمی و مژده شمسایی) اختصاص یافته که هریک از منظر تجربهٔ شخصی خود، به تحلیل جایگاه زن در آثار این کارگردان می‌پردازند. این کتاب با تکیه‌بر روایت‌های دست‌اول و خاطرات، تصویری زنده از فضای فرهنگی و هنری ایران در دهه‌های گذشته ارائه می‌دهد و به‌ویژه برای علاقه‌مندان به تاریخ سینمای ایران و مطالعات جنسیت در هنر معاصر منبعی ارزشمند به‌شمار می‌آید.

درباره بهرام بیضایی

بهرام بیضایی (زادهٔ ۵ دی ۱۳۱۷، ۲۶ دسامبر ۱۹۳۸) نمایش‌نامه‌نویس، کارگردان تئاتر و سینما، فیلم‌نامه‌نویس، تدوینگر سینما و استاد برجستهٔ ادبیات، هنر و مطالعات ایرانی است.

بیضایی هرچند دیرتر از هم‌نسلانش وارد سینما شد، اما به‌عنوان یکی از پیشگامان نسل فیلم‌سازانی شناخته می‌شود که آثارشان را در چهارچوب «موج نوی سینمای ایران» دسته‌بندی می‌کنند. فیلم «باشو، غریبهٔ کوچک» او در آبان ۱۳۷۸، در یکی از نظرسنجی‌های مجلهٔ «جهان تصویر» از ۱۵۰ منتقد و صاحب‌نظر ایرانی، به‌عنوان «بهترین فیلم تاریخ سینمای ایران» برگزیده شد.

برخی از آثارش، از جمله شاهکارش «مرگ یزدگرد»، به زبان‌های گوناگون ترجمه و در سراسر جهان اجرا شده‌اند. «مرگ یزدگرد» در ایران، فرانسه، انگلستان، هند و ایالات متحده روی صحنه رفت و خود بیضایی در سال ۱۳۶۰ آن را به فیلمی با همین نام تبدیل کرد. دو نمایشنامهٔ «مرگ یزدگرد« و «فتح‌نامهٔ کلات» توسط «منوچهر انور» به انگلیسی ترجمه شده‌اند.

پیش از آغاز فعالیت سینمایی در سال ۱۳۴۹، بیضایی به‌عنوان نمایش‌نامه‌نویس و پژوهشگر تاریخ تئاتر، جایگاهی برجسته یافته بود، تاآنجاکه بسیاری او را بزرگ‌ترین نمایش‌نامه‌نویس زبان فارسی و حتی «شکسپیر ایران» نامیده‌اند.

خلاصه کتاب موزاییک استعاره ها

در کتاب «موزاییک استعاره‌ها»، «بهمن مقصودلو» با رویکردی گفت‌وگومحور، زندگی و کارنامهٔ «بهرام بیضایی» را از دوران کودکی تا مهاجرت و فعالیت‌هایش در خارج از ایران مرور می‌کند. کتاب با پیش‌گفتاری آغاز می‌شود که نویسنده در آن از دغدغه‌های خود دربارهٔ ثبت و حفظ تاریخ سینمای ایران سخن می‌گوید و اهمیت گفت‌وگو با چهره‌های شاخص این عرصه را شرح می‌دهد. در بخش نخست، بیضایی از خانواده، دوران تحصیل، نخستین مواجهه‌هایش با سینما و تئاتر، تأثیرپذیری از ادبیات و اسطوره‌ها و ورودش به عرصهٔ نمایش و فیلم‌سازی سخن می‌گوید.

او به فرازونشیب‌های کار هنری خود، دشواری‌های سانسور، مشکلات مالی و موانع اداری اشاره می‌کند و از تجربه‌های شخصی‌اش در ساخت فیلم‌هایی چون «رگبار»، «سفر»، «غریبه و مه» و «کلاغ» روایت می‌کند. بیضایی همچنین به نقش آیین‌ها، اسطوره‌ها و فرهنگ ایرانی در شکل‌گیری جهان‌بینی و آثارش می‌پردازد و از اهمیت زن در روایت‌هایش سخن می‌گوید. در بخش دوم، سه بازیگر زن که در فیلم‌های بیضایی نقش‌آفرینی کرده‌اند از تجربه‌های خود در همکاری با او و نگاه ویژهٔ بیضایی به شخصیت زن در سینما و تئاتر ایران صحبت می‌کنند. این بخشْ تصویری از چالش‌ها، فرصت‌ها و تفاوت‌های حضور زن در آثار بیضایی نسبت‌به جریان غالب سینمای ایران ارائه می‌دهد. کتاب در مجموع، دغدغهٔ حفظ حافظهٔ تاریخی سینمای ایران، نقد فضای فرهنگی و اجتماعی و اهمیت روایت زنانه در هنر معاصر را دنبال می‌کند.

چرا باید کتاب موزاییک استعاره ها را بخوانیم؟

این کتاب با ارائهٔ گفت‌وگوهای مفصل و بی‌واسطه با بهرام بیضایی و بازیگران زن آثارش، فرصتی کم‌نظیر برای شناخت عمیق‌تر یکی از مهم‌ترین چهره‌های سینما و تئاتر ایران فراهم می‌کند. کتاب «موزاییک استعاره‌ها» نه‌تنها به زندگی و آثار بیضایی می‌پردازد، بلکه با تمرکز بر جایگاه زن در هنر ایران، به موضوعی کمتربررسی‌شده در تاریخ سینمای کشور نگاه انداخته است. روایت‌های دست‌اول، خاطرات و تحلیل‌های شخصی، این کتاب را به منبعی غنی برای علاقه‌مندان به تاریخ سینما، مطالعات جنسیت و پژوهش‌های فرهنگی تبدیل کرده است. همچنین خواننده با مطالعهٔ این اثر می‌تواند با فضای فرهنگی و اجتماعی ایران در دهه‌های مختلف و چالش‌های هنرمندان مستقل آشنا شود.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای علاقه‌مندان به سینما و تئاتر ایران، پژوهشگران حوزهٔ مطالعات فرهنگی و جنسیت، دانشجویان رشته‌های هنر و سینما و کسانی که به تاریخ معاصر ایران و روایت‌های دست‌اول از زندگی هنرمندان علاقه دارند مناسب است. همچنین به کسانی که دغدغهٔ جایگاه زن در هنر و جامعه را دارند پیشنهاد می‌شود.

درباره بهمن مقصودلو

«بهمن مقصودلو» (زادهٔ ۱۳۲۵، گرگان) پژوهشگر و منتقد سینما، نویسنده، تهیه‌کننده و کارگردان مستقل فیلم است. او مدرک کارشناسی سینما را از کالج «استتن آیلند» گرفته و دکترای مطالعات سینما از دانشگاه کلمبیا دارد و تا کنون بیش از ده کتاب به زبان‌های فارسی و انگلیسی منتشر کرده است؛ از جمله «سینمای ایران» (۱۹۸۷)، «علف: داستان‌های شگفت و ناگفته» (۱۳۸۹)، «وقتی که ماه زیر ابر نبود» (۲۰۲۰)، «رئالیسم شاعرانهٔ ژان رنوار» (۱۴۰۰) و «افسون پردهٔ نقره‌ای» (۱۴۰۱).

«مقصودلو» علاوه‌بر نقد و پژوهش سینمایی، به فیلم‌سازی داستانی و مستند نیز پرداخته و آثارش جوایز متعددی از جشنواره‌های معتبر جهانی کسب کرده‌اند. مستندهای او دربارهٔ زندگی و آثار چهره‌هایی چون «احمد شاملو»، «احمد محمود»، «ایران درودی»، «اردشیر محصص» و «نجف دریابندری» با استقبال گسترده روبه‌رو شده‌اند.

اولین فیلم او در سال ۱۹۷۲، مستند کوتاهی بود که خود نویسندگی، کارگردانی و تهیه‌کنندگی‌اش را برعهده داشت؛ «اردشیر محصص و کاریکاتورهایش». این مستند نقطهٔ آغاز مجموعهٔ «هنرمندان نامدار ایران» شد، هرچند ادامهٔ آن سال‌ها بعد ساخته شد. در این مجموعه، آثار مستند «احمد شاملو: بزرگ شاعر آزادی» (۱۹۹۸)، «احمد محمود: نویسندهٔ انسان‌گرا» (۲۰۰۴) و «ایران درودی: نقاش لحظات اثیری» (۲۰۰۹) جای دارند.

در سال ۲۰۱۳، او نسخهٔ تازه‌ای از فیلم محصص با نام «اردشیر محصص: هنرمند سرکش» را ساخت که الهام آن را از نمایشگاه بزرگ آثار محصص در انجمن آسیایی نیویورک و درگذشت ناگهانی او در همان سال گرفت. همان سال، مستند «عباس کیارستمی: یک گزارش» را ساخت که نخستین قسمت از مجموعهٔ تازهٔ «سینمای ایران: جست‌وجوی ریشه‌ها» بود. این مجموعه قرار بود ۱۰ بخش داشته باشد و فیلم‌هایی چون «لبهٔ تیغ: میراث بازیگران زن سینمای ایران» (۲۰۱۶)، «بهرام بیضایی: موزاییک استعاره‌ها»، «نجف دریابندری: پنجره‌ای رو به جهان» (۲۰۲۰) و «داریوش مهرجویی: ساختن فیلم گاو» را در بر می‌گرفت.

فیلم‌های تهیه‌شده توسط «مقصودلو» در بیش از ۱۰۰ جشنوارهٔ بین‌المللی نمایش داده شده‌اند؛ از جمله «خواستگاران» (جشنوارهٔ کن ۱۹۸۸)، «منهتن به روایت ارقام» (ونیز و تورنتو ۱۹۹۳)، «هفت خدمتکار» (برلین، تورنتو و لوکارنو ۱۹۹۶) و «خاموشی دریا» (مانهایم ۲۰۰۳). او همچنین اولین جشنوارهٔ فیلم ایران در نیویورک (۱۹۸۰) و جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم کوتاه «فیلم‌های مستقل دربارهٔ ایران» (۲۰۰۷) را برگزار کرده است.

«مقصودلو» عضو هیئت‌داوران چندین جشنوارهٔ معتبر جهانی بوده است، از جمله داوری در سومین دورهٔ جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم ابن عربی در مورسیا (اسپانیا) و ریاست هیئت‌داوران بخش «بهترین فیلم اول بلند داستانی» در جشنوارهٔ جهانی فیلم مونترال ۲۰۱۴.

او عضو «انجمن قلم» (PEN America) آمریکا و ساکن نیویورک بوده است.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

«مقصودلو» در بهمن ماه ۱۳۵۳، به‌دلیل ویرایش و انتشار سری کتاب‌های ویژهٔ سینما و تئاتر، از جمله کتاب «سینمای ایران»، برندهٔ جایزهٔ ادبی فروغ فرخزاد شد.

بخشی از کتاب موزاییک استعاره ها

«سینما کمی دیرتر برای من جدی شد، با سه تفنگدار و به‌خصوص دون ژوانی که در فیلم بازی می‌کرد. همیشه فکر می‌کردم چه‌جوری ساخته شده است. یک فیلم را چند دفعه می‌دیدم و هر دفعه همه‌چیز تکرار می‌شد و حیرت می‌کردم که چه‌جوری اتفاق می‌افتد؟ بعد با خود جسم مادی فیلم آشنا شدم. آن موقع فیلم‌ها را در خیابان متری می‌فروختند و گاهی دست بچه‌ها می‌دیدمشان. در همین‌ها حرکت آدم‌ها دیده می‌شد، صحنه قطع می‌شد و بعد آدم دیگری حرکت می‌کرد. وقتی بچه بودم، یک روز چند تا از همین فیلم‌های متری را از فروشنده‌ای گرفتم و با جعبهٔ کفش و یک ذره‌بین معمولی برای خودم سینمایی ساختم. نور آفتاب از روی فیلم متری رد می‌شد و روی پرده می‌افتاد. یکی از این‌ها زورو بود. فیلم‌های دیگری هم بود که اگر بخواهم از همه‌شان حرف بزنم، مفصل می‌شود.»