افسانه نجم آبادی
افسانه نجمآبادی (Afsaneh Najmabadi) نویسنده، جامعه‌شناس و پژوهشگر مطالعات زنان است. او اصالتی ایرانی دارد؛ اما ساکن آمریکاست. نجمآبادی سال‌ها به پژوهش در مسائل جنسیتی زنان خصوصا زنان ایرانی پرداخته است. تغییراتی که در زندگی و وضعیت زنان در دوران مدرن به وجود آمده است، محوریت پژوهش‌ها و تألیفات نجمآبادی را تشکیل داده است. از نجمآبادی مقالات و کتاب‌های تحقیقی مختلفی منتشر شده است که برخی از آن‌ها به فارسی برگردانده و راهی بازار کتاب ایران شده‌اند.
زندگی و تحصیلات
افسانه نجمآبادی، پژوهشگر و نویسنده‌ی ایرانی-آمریکایی، در هشتم دی‌ماه ۱۲۲۵ مطابق با ۲۹ دسامبر ۱۹۴۶ در تهران دیده به جهان گشود. پدربزرگش شیخ هادی نجمآبادی روحانی شهیر متجدد و مشروطه‌خواه بود. نجمآبادی تحصیلاتش را در تهران آغاز کرد. و در همین شهر هم وارد دانشگاه شد. چندی بعد اما به آمریکا مهاجرت کرد تا درسش را در کالج رادکلیف کمبریج ادامه دهد. او در سال ۱۹۶۶ وارد این کالج شد و در سال ۱۹۸۸ مدرک لیسانسش را در رشته‌ی فیزیک دریافت کرد. نجمآبادی برای ادامه‌ی تحصیل وارد دانشگاه هاروارد شد. او دوره‌ی کارشناسی ارشد فیزیک را در این دانشگاه مهم و معتبر جهانی گذراند. دوره‌ی فوق‌لیسانس او در سال ۱۹۷۰ با موفقیت به پایان رسید.
علاقه‌مندی نجمآبادی به حوزه‌ی مطالعات اجتماعی و زنان و جنسیت باعث شد زمینه‌ی مطالعاتی و تحصیلاتی‌اش را به علوم اجتماعی تغییر و در رشته‌ی جامعه‌شناسی ادامه تحصیل دهد. او درنهایت درجه‌ی دکترای خود را در رشته‌ی جامعه‌شناسی از دانشگاه منچستر گرفت. نجمآبادی سال‌ها به تدریس در دانشگاه پرداخت و هم‌‌اکنون عضو هیئت‌علمی دانشگاه هاروارد در گروه مطالعات زنان و جنسیت است.
سمت‌های پژوهشی و دانشگاهی
کارنامه‌ی حرفه‌ای افسانه نجمآبادی از حیث حضور و تدریس در دانشگاه‌ها و سمت‌های اجرایی‌اش در پژوهشگاه‌ها بسیار پربار است. او در سال ۱۹۸۴ به عضویت مرکز مطالعات خاورمیانه‌ی دانشگاه هاروارد درآمد و تا سال ۱۹۸۵ در این جایگاه فعالیت کرد. در سال ۱۹۸۸ عضو مرکز پمبروک آموزش و تحقیقات زنان در دانشگاه براون شد و تا سال ۱۹۸۹ در این مرکز حضور داشت. او به حوزه‌ی مطالعات زنان در دین نیز ورود کرد و در مدرسه‌ی الهیات هاروارد به‌همین امر اشتغال داشت. او به مدت یک سال از سال ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۵ در موسسه‌ی مطالعات پیشرفته‌ی دانشگاه پرینستون کار کرد و مدتی نیز برای مطالعات پیشرفته به انستیتو رادکلیف پیوست.
افسانه نجمآبادی بخش مهمی از مطالعات و تدریس خود را در دانشگاه هاروارد گذراند. او سال‌ها در این دانشگاه به تدریس در حوزه‌ی مطالعات زنان پرداخت. نجمآبادی مدتی از این دانشگاه جدا شد و پس از ۹ سال تدریس و کار پژوهشی در کالج بارنارد دانشگاه کلمبیا به هاروارد بازگشت. او این بار در کسوت استادیِ تاریخ و مطالعات زنان این دانشگاه مشغول به فعالیت شد. او اکنون نیز در این دانشگاه در حوزه‌ی محبوب خود، مطالعات جنسیتی زنان کار می‌کند و ریاست کمیته‌ی مدارک این حوزه از مطالعات را در دانشگاه هاروارد بر عهده دارد.
افسانه نجمآبادی و مطالعات در مسائل زنان ایران
دغدغه‌ی افسانه نجمآبادی در امور زنان و اصلیت ایرانی‌اش باعث شد بخش مهمی از فعالیت‌های پژوهشی و آثار منتشرشده از او به زنان ایران اختصاص داده شود. او به‌طورکلی مطالعات دقیقی درباره‌ی مفاهیم جنسی و جنسیتی و تأثیر آن‌ها بر تحلیل تاریخی انجام داده است. او در پی کشف این نکته بود که تا چه حد می‌توان این مقولات را در فهم متون در جوامع غیرغربی به‌کار گرفت. بدیهی بود که آشنایی و دغدغه‌اش نسبت به ایران، این کشور را برایش به نمونه‌ای ارزشمند در این حوزه‌ی پژوهشی بدل کند. نجمآبادی مقالات و کتاب‌های پرمراجعه‌ای در مسائل جنسی و جنسیتی زنان ایران ارائه کرده است. او مدتی نیز دستیار سردبیر دایره‌المعارف زنان و فرهنگ اسلامی بوده و همچنین مدیریت آرشیو دیجیتال و وب‌سایت «جهان زنان در ایران قاجاری» را در آمریکا برعهده داشته است.
اندیشه‌ی سیاسی افسانه نجمآبادی
حمایت از حمله به عراق در جنگ خلیج فارس احتمالا مهم‌ترین اظهارنظر سیاسی افسانه نجمآبادی بوده است. او در این توصیه‌ی خود بسیار مصمم بود تا آنجا که به ادوارد سعید، فیلسوف فلسطینی‌الاصل به‌دلیل مخالفتش با این حمله شدیدا تاخت. ژوزف مسعد، استاد مطالعات خاورمیانه‌ی دانشگاه کلمبیا، در چهارمین کتاب خود، اسلام در لیبرالیسم، نجمآبادی را اندیشمندی سابقا چپ‌گرا خوانده که پیش از حمله‌ی تروریستی یازدهم سپتامبر راهش را به جناح راست کج کرده و لیبرال شده است.
کتاب‌های افسانه نجمآبادی
افسانه نجمآبادی پژوهش‌های پرشمار و عمیق خود را در حوزه‌ی امر جنسی و جنسیت در ایران معاصر، در قالب مقالات و کتاب‌های مختلفی منتشر کرده است. این کتاب‌ها به زبان انگلیسی نوشته شده و بعضا به فارسی نیز ترجمه شده‌اند. او برای ارائه‌ی آثاری جامع و دقیق کوشیده است داده‌های بسیط و مستندهای بسیاری را از دوره‌ی قاجار تا به‌امروز جمع‌‌آوری کند. البته خوانش او از مسئله‌ی زنان با نقدهایی نیز مواجه شده است.
اولین کتاب نجمآبادی با عنوان Land Reform and Social Change in Iran در سال ۱۹۸۷ به چاپ رسید. کتابی که به بررسی تغییرات جامعه‌ی ایران در دوره‌ی جدید می‌پرداخت. کتاب Women's Autobiography in Contemporary Iran نام اثر بعدی او بود که به سال ۱۹۹۱ درآمد. نجمآبادی کتاب «معایب‌الرجال» بی‌بی‌خانم استرآبادی را نیز ویرایش و اصلاح کرد و حاصل کارش در سال ۱۹۹۲ توسط «میدلند پرینترز» به انتشار درآمد. برخی آثار مهم نجمآبادی ازجمله «زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش»، «جریان‌های پنهان خانوادگی»، «حکایت دختران قوچان» و «چرا شد محو از یاد تو نامم» به فارسی برگردانده شده‌اند که در ادامه اندکی از آن‌ها خواهیم گفت.
زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش
کتاب «زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش؛ نگرانی‌های جنسیتی در مدرنیته ایرانی» از افسانه نجمآبادی با عنوان اصلی Women with mustaches and men without beards در سال ۲۰۰۵ منتشر شد. او در این اثر پژوهشی برای کاوش جدی در انگاره‌های جنسی و جنسیتی در ایران داده‌های مهم و پرتعدادی را جمع‌‌آوری کرد. اطلاعات مورد نیاز او برای نگارش این اثر از زندگی‌نامه‌ها، سفرنامه‌ها، اشعار، رمان‌های فارسی، مسکوکات و پارچه‌نویسی‌های روزگار قاجار تا دوره‌های جدیدتر استخراج شد. نجمآبادی کوشید تصویر و تحلیلی درست‌تر از اوضاع زنان، مفاهیم جنسی و جنسیتی، مفهوم عشق و درک مردم از آن در ایران معاصر و تغییرات آن به‌سبب ورود به دوران مدرن و آشنایی با غرب ارائه دهد. بدیهی بود که نگاه متفاوت او چالش‌برانگیز باشد و با واکنش‌هایی ناهمگون مواجه شود. این کتاب را آتنا کامل و ایمان واقفی به فارسی ترجمه کرده‌اند و نشر تیسا به چاپ رسانده است.
چرا شد محو از یاد تو نامم؟
چرا شد محو از یاد تو نامم؟ (Is our name remembered) مجموعه مقالاتی از افسانه نجمآبادی است که در سال ۱۹۹۶ چاپ شد. او در این کتاب نقش زنان را به‌عنوان عنصری مهم و تأثیرگذار و نه آنچه کلیشه‌های مردانه برساخته، واکاویده است. او به نقش این کلیشه‌ها در خلق رمان‌ها و داستان‌های تاریخی نیز پرداخته است؛ داستان‌هایی مانند بامداد خمار و روایت یوسف و زلیخا که نجمآبادی به نقش نگاه و جهت‌گیری مردانه به زنان در آن‌ها تأکید کرده است. این کتاب را شیرین کریمی به فارسی برگردانده و حاصل کارش توسط نشر بیدگل روانه ی بازار کتاب ایران شده است.
حکایت دختران قوچان
کتاب حکایت دختران قوچان (The Story of the Daughters of Quchan) از افسانه نجمآبادی در سال ۱۹۹۸ منتشر شد. او در این کتاب روایتی تلخ را از ظلم به زنان قوچانی در زمان قاجار ارائه داده است؛ ظلمی که شامل فروش زنان به‌دلیل ناتوانی در پرداخت مالیات و نیز به‌اسیری‌گرفتن آنان بود. حقیقتی دردناک که جرقه‌ی مبارزات آزادی‌خواهانه و مشروطه‌طلبانه شد. این کتاب توسط نشر روشنگران و مطالعات زنان به انتشار رسیده است.
جریان‌های پنهان خانوادگی
کتاب جریان‌های پنهان خانوادگی (Familial Undercurrents) اثر افسانه نجمآبادی در سال ۲۰۲۲ منتشر شد. او در این کتاب تحقیقی به مسئله‌ی عشق و ازدواج در ایران معاصر پرداخت. ازدواج و چندهمسری در ایران مسئله‌ای پرچالش است که مانند بسیاری موارد دیگر در طول زمان با تغییرات پررنگی روبه‌رو شده است. ایده‌ی نوشتن این کتاب از اتفاقی عجیب به ذهن نویسنده افتاد، زمانی که پس از فوت پدرش فهمید، او همسر دیگری نیز غیر از مادرش داشته است. این کتاب را محمد سروی زرگر به فارسی ترجمه کرده و نشر بیدگل به انتشار رسانده است.
