کتاب شرح شوق (جلد چهارم)

کتاب شرح شوق (جلد چهارم) پژوهش سعید حمیدیان است و نشر قطره آن را منتشر کرده است. این کتاب شرح و تحلیل اشعار حافظ (غزل‌های ۲۱۸ تا ۳۸۴) است. شرح شوق که به توصیف شخصیت و اندیشه‌های حافظ و ویژگی‌های اشعار وی پرداخته، ۵ جلد دارد و کتاب حاضر جلد چهارم از این مجموعه است. کتاب شرح شوق در بخش ادبیات در بیست‌ و پنجمین دورهٔ جایزهٔ کتاب فصل برگزیده شد و همچنین برگزیدهٔ سی‌ و دومین جایزهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در بخش ادبیات شد.

درباره کتاب شرح شوق (جلد چهارم)

کتاب شرح شوق از معتبرترین منابع موجود درخصوص شرح و تحلیل اشعار حافظ است. کتاب شرح شوق علاوه بر کامل و جامع بودن، دارای دیدگاهی نوگرایانه است؛ زیرا برخلاف کتاب‌های موجود به دنبال سنت نرفته و شیوهٔ جدیدی را در تحلیل و بررسی اشعار بزرگان در پیش گرفته است.

در این کتاب با توجه به مدخل شعرها، به شرحی بر پایهٔ تجزیه و تحلیل ساختار سروده مورد نظر و بررسی پیوندهای اجزای شعر پرداخته شده و گوشه‌هایی از منش و اندیشه‌های شاعر را در اختیار مخاطب قرار گرفته است.

تألیف این کتاب سترگ برای دکتر حمیدیان نزدیک به ۳۰ سال طول کشید که از این زمان، حدود ۲۵ سال صرف مطالعه منابع و یادداشت‌برداری شد و ۵ سال نیز تحریر و چاپ آن زمان برده است.

ویژگی‌های این کتاب که آن را از شروح دیگر اشعار حافظ متمایز می‌کند از این قرار است:

شرح لغوی و دستوری نیست؛ اگرچه از حیث امور لغوی، دستوری یا زبانی نیز شاید آن را کمابیش دقیق‌تر از این سنخ شروح بیابید.

شرحی بر پایهٔ ساده‌سازی معنایی نیست؛ چون نگارنده‌اش اعتقادی به این کار ندارد، بلکه با تجزیه و تحلیل دقیق عناصر هر شعر، اعم از کل شعر و یکایک ابیات و آحاد آن سروکار دارد.

این دفتر شرحی است بر پایهٔ تجزیه و تحلیل ساختار هر شعر و بررسی پیوندهای اجزای شعر، از ساختار معنایی و مضمونی ابیات گرفته تا عناصر بیانی همچون تشبیهات، استعارات، نمادها و به طور کلی تصاویر و بن‌مایه‌ها (موتیف‌ها) و نیز صنایع، زبان و غیره.

شرح حاضر را می‌توان شرح و تفسیر شعر حافظ با شعر پارسی دانست، در درجهٔ اول با اشعار خود او و آنگاه کلیهٔ متون مهم پهنهٔ سخن پارسی.

تفاوت مهمی که قطعاً گفتنی است، در مورد متن مبناست. هر یک از شروح و تفاسیر معمولاً با اتکا و اعتماد به یک متن و طبع خاص از دیوان حافظ تدوین یافته؛ اما در این شرح نگارنده هر موردی که طبع خانلری را در شرح، توضیح و تحلیل وافی به‌مقصود نیافته‌است، از طبع علامه قزوینی استفاده کرده و هر دو را مبنا قرار داده‌ است.

جلد چهارم این مجموعه شرح و تحلیل اشعار حافظ (غزل‌های ۲۱۸ تا ۳۸۴) را دربر می‌گیرد.

خواندن کتاب شرح شوق (جلد چهارم) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی و همچنین دوستداران اشعار حافظ پیشنهاد می‌کنیم.

درباره سعید حمیدیان

سعید حمیدیان ۱۳۲۴ در تهران به دنیا آمد. او استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی است.

او تاکنون ۲۱ عنوان کتاب را در زمینه‌های مختلف از جمله ترجمه، تصحیح و ویرایش متون کهن و تالیف منتشر کرده‌؛ علاوه‌ بر این بیش از ۱۵۹ مقاله و سخنرانی علمی با موضوع زبان و ادب فارسی را در مجامع داخلی و خارجی ارائه کرده‌ است.

برخی از کتاب‌‌های او از این قرار هستند:

سه خواهر، آنتوان چخوف، کامران فانی (مترجم)، سعید حمیدیان (مترجم)، ناشر: قطره

شاهنامه فردوسی: متن کامل (براساس چاپ مسکو)، سعید حمیدیان (به اهتمام)، ناشر: قطره

لیلی و مجنون حکیم نظامی، حسن وحید دستگردی (مصحح)، سعید حمیدیان (به اهتمام)، ناشر: قطره

داستان دگردیسی، روند دگرگونی‌های شعر نیما یوشیج، سعید حمیدیان، ناشر: نیلوفر

اصول نقد ادبی، آی.ای. ریچاردز، سعید حمیدیان (مترجم)، ناشر: علمی و فرهنگی

ایوانف، آنتوان چخوف، سعید حمیدیان (مترجم)، ناشر: قطره

هفت پیکر نظامی، حسن وحید دستگردی (مصحح)، سعید حمیدیان (به اهتمام)، ناشر: قطره

سعدی در غزل، سعید حمیدیان، ناشر: قطره

اقبالنامه یا خردنامهٔ نظامی، حسن وحید دستگردی (مصحح)، سعید حمیدیان (به اهتمام)، ناشر: قطره

گنجینه گنجه‌ای حکیم نظامی: شرح حال نظامی و فرهنگ لغات و دیوان قصیده و غزل و رباعیات، حسن وحید دستگردی (مصحح)، سعید حمیدیان (به اهتمام)، ناشر: قطره

شرفنامهٔ نظامی، حسن وحید دستگردی (مصحح)، سعید حمیدیان (به اهتمام)، ناشر: قطره

خمسه نظامی گنجه‌ای، سعید حمیدیان (به اهتمام)، وحید دستگردی (مصحح)، ناشر: قطره

شرح شوق (شرح و تحلیل اشعار حافظ): پنج‌جلدی، سعید حمیدیان، ناشر: قطره

مثنوی معنوی: براساس نسخهٔ نیکلسون، رینولد الین نیکلسون (مصحح)، سعید حمیدیان (به اهتمام)، ناشر: قطره

دنیای قشنگ نو، آلدوس هاکسلی، ترجمه سعید حمیدیان، ناشر: پیام ۱۳۵۲

بخشی از کتاب شرح شوق (جلد چهارم)

«۱ اگر آن طایر قدسی ز درم بازآید

عمر بُگْذشته، به پیرانه‌سرم بازآید

۲ دارم امّید برین اشک چو باران، که دگر

برق دولت، که برفت از نظرم، بازآید

۳ آن‌که تاج سر من خاک کف پایش بود

از خدا می‌طلبم تا به سرم بازآید

۴ خواهم اندر عقِبش رفت و به یاران عزیز

شخصم ار بازنیاید، خبرم بازآید

۵ گر نثار قدم یار گرامی نکنم

گوهر جان به چه کار دگرم بازآید

۶ مانعش غلغل گل گشت و شکرخواب صَبوح

ورنه، گر بشنود آه سحرم، بازآید

۷ کوس نودولتی از بام سعادت بزنم

گر ببینم که مه نوسفرم بازآید

۸ آرزومند رخ شاهِ چو ماهم، حافظ

همّتی تا به سلامت ز درم بازآید

***

۱. امیرخسرو:

به سر من اگر آن طُرفه پسر بازآید

عمر من هرچه برفته‌ست، ز سر بازآید

(دیوان ۲۳۹)

عمر: از نظر بیان، استعاره از معشوقی که در حکم عمر شاعر است، و از نظر بدیع، ایهام میان معنی معشوق و زندگی. (نک. ح ۲۳/۶.)

م: (در: پیرانه‌سرم) شناسه مفعولی (= مرا عمرِ بگذشته)

۲. دگر: = بار دیگر، دوباره، باز

«باران» و «برق» با همدیگر از جهتی تناسب، و از جهت دیگر (تداوم باران و گذرایی برق) تضاد دارند، و شاعر به هردوی اینها نظر دارد و می‌گوید: این اشک مداوم من سبب بازآمدن آن دولت و اقبالِ به سرعت زایل شده خواهد گشت.

۳. به سرم: ایهام: الف. آن تاج افتخارْ دوباره بر سرم گذارده شود. ب. آن شخص بار دیگر به پیشم (یا به بالینم) بیاید.

۴. خبرم بازآید: سعدی:

همین حکایت روزی به دوستان برسد

که سعدی از پی جانان برفت و جان انداخت... .»