کتاب خسرو و شیرین

چاپ بیست‌وسوم کتاب خسرو و شیرین نوشتهٔ نظامی گنجوی و حاصل کوشش سعید حمیدیان است. نشر قطره این منظومهٔ مشهور و عاشقانه را با تصحیح و حواشی «حسن وحید دستگردی» روانهٔ بازار کرده است.

درباره کتاب خسرو و شیرین

کتاب خسرو و شیرین (چاپ بیست‌وسوم) که یکی از کتاب‌های مجموعهٔ «متون کهن» از انتشارات قطره است، داستان کهن و مشهور ایرانی به قلم نظامی گنجوی را در بر گرفته است. کتاب حاضر از میان تمام آثار این شاعر، منظومهٔ خسرو و شیرین را برگزیده است تا اشعار بازیافتهٔ حکیم نظامی، اشعار مشکوک یا منسوب به او، شرح ابیات، واژه‌نامه و زندگی‌نامهٔ نظامی را در اختیار مخاطبان قرار دهد. «خسرو و شیرین» یکی از آثار عاشقانهٔ ادبیات فارسی است که به داستان عشق خسرو پرویز (آخرین پادشاه سلسلهٔ ساسانی) و شیرین (شاهزاده‌ای ارمنی) می‌پردازد. نظامی در بطن این داستان عاشقانه بیشتر به موضوعات عاطفی و احساسی پرداخته است. حکیم نظامی گنجوی این منظومهٔ عاشقانه را به سفارش «سلطان ارسلان»، یکی از پادشاهان سلجوقی سرود. روایت با تولد و پرورش خسرو پرویز، فرمانروای معروف ساسانی آغاز می‌شود. خسرو و دوستانش روزی به شکار می‌روند. آن‌ها شب را در خانهٔ دهقانی می‌گذرانند و به عیش‌ونوش مشغول می‌شوند. یکی از اسب‌های آن‌ها در صبح روز بعد به مزارع کشاورز می‌رود و محصولاتش را می‌خورد و غلامی هم هوس غوره می‌کند. آن‌ها به این ترتیب خرمن دهقان را تباه می‌کنند. هرمز چهارم، پدر خسرو پرویز، وقتی خبر را می‌شنود خشمگین می‌شود. او فرمان می‌دهد که اسب را ذبح کنند، غلام و خانه را به دهقان بسپارند و این چنین تخلف خسرو را می‌بخشد. خسرو همان شب پدربزرگش، خسرو انوشیروان را در خواب دید. انوشیروان به‌جای ضرروزیانی که شاهد آن بوده، به خسرو اطلاع می‌دهد که پاداش‌های فوق‌العاده‌ای دریافت می‌کند. این پیش‌گویی آغاز مجموعه‌ای از ماجراهای هیجان‌انگیز و دلپذیر است.

گفته شده است که منظومهٔ خسرو و شیرین، علاوه بر دارابودن ارزش ادبی و غنایی بالا، داستانی بسیار جذاب و فریبنده دارد. با مطالعهٔ این منظومه، می‌توانیم تصویری کامل از ایران در دورهٔ ساسانی به دست آوریم. تصاویر زیبا و دقیق نظامی از باغ‌ها و کشتزارهای ایران در سراسر کتاب یافت می‌شود که اهمیت کشاورزی، کار و کوشش و ارزش طبیعت میان ایرانیان را نشان می‌دهد. نقش زنان در ایران باستان موضوع دیگری است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. زنان مانند مردانْ اقتدار داشتند و در آن زمان از قدرت تصمیم‌گیری برخوردار بودند؛ حتی درمورد انتخاب همسر و معشوق، این زنان بودند که تصمیم نهایی را می‌گرفتند؛ به‌عنوان مثال، شخصیت «شیرین» دارای عزت‌نفس و آزادی کافی برای سوارشدن به‌تنهایی بر روی اسب و شکار است. این کتاب همچنین بررسی می‌کند که چگونه استبداد، غرور و تجمل‌گرایی رهبران کشور، قدرت و ثروت‌های ایران را از بین برد و راه را برای سقوط پادشاهی کهن هموار کرد.

خواندن کتاب خسرو و شیرین را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران ادبیات داستانی کهن ایران و قالب شعر داستانی و عاشقانه پیشنهاد می‌کنیم.

درباره نظامی گنجوی

نظامی گنجوی که به‌عنوان یکی از ارکان ادبیات پارسی به شمار می‌رود، نه‌تنها شاعری منحصربه‌فرد، بلکه از سرآمدان روزگار خود در زمینهٔ علوم عقلی و نقلی، فلسفه‌ و کلام، فقه و ادبیات عرب و نجوم بوده و این تبحر در شعر او نیز نمود یافته است. نظامی را یک حکیم دانسته‌اند. او با نام کامل «جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد» متخلص به نظامی، حکیم و شاعر و داستان‌سرای ایرانی است که به‌عنوان صاحب سبک و پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات پارسی شناخته می‌شود. نظامی در سدهٔ ششم هجری (دوازدهم میلادی) می‌زیست. از زندگانی او اطلاعات دقیقی در دست نیست و دربارهٔ سال تولد و وفات او نقل‌های تذکره‌نویسان مختلف است، اما آنچه مسلم دانسته شده، این‌ است که او در شهر گنجه زیست و در همین شهر وفات یافت.

نظامی گنجوی در طول عمر خود، توانست آثار قابل‌توجهی از خود به یادگار بگذارد که شاخص‌ترینِ آن‌ها «خمسه» یا «پنج گنج» نام دارد. گفته شده است که او در مجموع ۳۰ سال از زندگانی خود را بر سر به‌نظم درآوردن این مجموعهٔ ارزشمند گذاشت. او در اشعار خود به مسائل مختلف و تاریخ آن‌ها اشاره کرده است؛ ازاین‌رو «مخزن الاسرار» را می‌توان نخستین مثنوی از مجموعهٔ خمسه دانست. این مثنوی که به احتمالاً خلق آن در میان سال‌های ۵۶۱ تا ۵۶۹ هجری قمری به وقوع پیوسته، طیف وسیعی از موضوعات مهم زندگی انسان همانند خودشناسی، خداشناسی و ویژگی‌های اخلاقی نیکو را شامل می‌شود. «خسرو و شیرین» که دومین مثنوی از مجموعهٔ پنج گنج به شمار می‌رود، یکی از جذاب‌ترین آثار عاشقانهٔ ادبیات فارسی است که از آن با عنوان «شیرین و فرهاد» نیز یاد می‌شود. سومین مثنوی نظامی، «لیلی و مجنون» نام دارد که روایت‌گر یک عشق افسانه‌ای است. «هفت پیکر» که به نام‌های بهرام‌نامه و هفت‌گنبد هم شناخته می‌شود، چهارمین منظومه‌ از خمسهٔ نظامی است که روح زمانهٔ شاعر به وضوح در آن جریان دارد. پنجمین و آخرین مثنوی خمسهٔ نظامی، «اسکندرنامه» نام دارد که از ۲ بخش اقبال‌نامه و شرف‌نامه تشکیل شده است. نظامی گنجوی برای نگارش این اثر با به‌کارگیری منابع گوناگون موجود دربارهٔ اسکندر مقدونی و ترکیب داستان‌های مختلف، اثری بسیار جذاب در قالب بیش از ۱۰۰۰ بیت خلق کرده است. علاوه بر خمسه، مجموعهٔ دیگری با عنوان «دیوان قصاید و غزلیات نظامی» نیز از او به یادگار مانده است که به‌کوشش سعید نفیسی در ۳ بخش احوال، آثار و دیوان (شامل ۴ بخش قصاید، غزلیات، قطعات و ابیات پراکنده) جمع‌آوری شده است.

«حسن وحید دستگردی» را می‌توان نخستین کسی دانست که سعی فراوانی برای ارائهٔ مجموعه‌ای منسجم و صحیح از آثار نظامی کرده است. حاصل کار او بین سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۷ هجری شمسی منتشر شد. پس از او کتب دیگری نیز انتشار یافت. خمسهٔ نظامی در فهرست میراث مستند برنامهٔ حافظهٔ جهانی یونسکو از سوی ایران به ثبت رسیده و روز ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران به‌عنوان روز بزرگداشت نظامی گنجوی نام‌گذاری شده است. نظامی در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ هجری قمری در گنجه درگذشت. امروزه آرامگاهی منسوب به او در همین شهر قرار دارد که در دههٔ نود خورشیدی، در پی تصمیم دولت آذربایجان، اشعار فارسی موجود در آن پاک و تخریب شدند.

بخشی از کتاب خسرو و شیرین

«خسرو و شیرین بی‌تردید جذاب‌ترین اثر نظامی از لحاظ پرداخت داستانی، توصیف احوال و مناظر و همچنین سنخ پروری است. داستانی تقریبا طولانی، واقع در پهنه‌ای فراخ، طبیعتی دل‌انگیز (به خلاف لیلی و مجنون)، صحنه‌هایی سرشار از تجمل و جمال و تنوع و شکوه، قهرمانانی متعدد و از نظر سنخی متفاوت، دو شخص اصلی که هر دو به لحاظ سرشت انسانی دارای غرائز و اغراض و انگیزه‌های طبیعی‌اند ولی هر دو در مقامی قرار دارند که هم محدودیت‌های ناشی از مسئولیت و هم امکانات منبعث از اقتدار سلطنت دارند، توصیف دل‌انگیز راه پرماجرا و حالات پر زیروبم عشق از مرحله مشاهده‌ی تصویر و سودای مبتنی بر خیال تا نخستین دیدار و انس یافتن... .»