کتاب جامعه شناسی سیاسی

کتاب جامعه شناسی سیاسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی پژوهش سترگ حسین بشیریه است و نشر نی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب جامعه شناسی سیاسی

سیاست مشغله‌ای یک‌نفره و یک‌جانبه نیست؛ بازی سیاست نیازمند دوستان و دشمنان است. هر جامعه سیاسی مرکب از گروه‌ها و نیروهایی است که کم‌وبیش در زندگی سیاسی نقش دارند. دولت خود در همه جا از گروه‌های اجتماعی خاصی تشکیل شده است و بر پشتیبانی گروه‌ها و نیروهای خاصی تکیه می‌کند. با دست به‌دست شدن قدرت دولتی در میان نیروهای اجتماعی سرشت و گرایش ایدئولوژیک رژیم‌های سیاسی دگرگون می‌شود. موضوع اصلی جامعه‌شناسی سیاسی بررسی روابط متقابل میان قدرت دولتی و نیروهای اجتماعی است. نیروهای اجتماعی ممکن است در مقابل ساخت قدرت بپاخیزند و یا در آن شرکت و اعمال نفوذ کنند و یا دچار انفعال سیاسی شوند. از سوی دیگر دولت‌ها ممکن است نیروهای اجتماعی خارج از عرصه قدرت را سرکوب کنند، یا در خانه قدرت راه دهند و یا بسیج کنند. دولت نیز خود به‌عنوان مهم‌ترین نهاد سیاسی از نظر اجتماعی معلق در هوا نیست بلکه در متن شبکه پیچیده‌ای از منافع و علایق اجتماعی قرار دارد و نمی‌توان بدون شناخت این منافع و علایق، سرشت آن را به‌درستی فهم کرد. 

در کتاب جامعه شناسی سیاسی، حسین بشیریه وظیفهٔ اصلی جامعه‌شناسی سیاسی را به‌بررسی روابط میان قدرت دولتی و گروه‌ها و نیروهای اجتماعی محدود کرده‌ تا «دیسیپلین» جامعه‌شناسی سیاسی به‌معنی دقیق آن از دیگر شاخه‌های علوم سیاسی به روشنی متمایز گردد. چنین برداشتی از جامعه‌شناسی سیاسی شناخت زندگی سیاسی به‌مفهوم انضمامی و همه جانبه آن را ممکن می‌سازد. زندگی سیاسی مجموعه روابط پویایی است که میان کل اجزاء جامعه برقرار است. بررسی روابط میان ساخت اقتصادی، ساخت اجتماعی و ساخت سیاسی به این معنا موضوع اصلی جامعه‌شناسی سیاسی است. 

در این کتاب همچنین اشارات مفصلی به تاریخ عملکرد نیروهای اجتماعی در ایران شده است. در توجیه این اشارت مفصل تاریخی باید گفت که طبعاً در هر کشوری جامعه‌شناسان سیاسی جامعه‌شناسی سیاسی را با تأکید بر جوامع خودشان می‌نویسند تا موضوعات نظری را برای خوانندگان خود مأنوس و آشنا سازند. طرح مباحث جامعه‌شناسی سیاسی نظری در ایران هم باید سرانجام زمینه جامعه‌شناسی سیاسی ایران را فراهم آورد. اشارات نویسنده به جامعه ایران به‌همین دلیل انجام شده است.

این کتاب در برگیرندهٔ پنج گفتار است. در گفتار اول سرشت و پیشینه و تاریخچه پیدایش جامعه‌شناسی سیاسی بررسی شده است. گفتار دوم در برگیرنده مروری کلی بر الگوهای نظری جامعه‌شناسی سیاسی است. طبعاً در جامعه‌شناسی سیاسی نیز، مانند دیگر شاخه‌های علوم اجتماعی درباره حوزه و موضوع مطالعه و نیز ماهیت موضوع اختلاف‌نظر بسیار است. هدف از بررسی الگوهای نظری در گفتار دوم صرفاً بیان تاریخ نظریات در جامعه‌شناسی سیاسی نیست بلکه نقد قوت و ضعف این الگوها و همچنین نزدیک‌سازی آنها در حد امکان به یکدیگر در یک الگوی کلی‌تر به‌نحوی که موجب بروز تعارضات منطقی نگردد، مورد نظر بوده است. در گفتار سوم در پرتو مباحث نظری گفتار دوم، الگویی کلی از جامعه‌شناسی سیاسی هم در سطح کلان و هم در سطح خرد عرضه شده است. در این گفتار سطح تحلیل در جامعه‌شناسی سیاسی و رابطه نیروهای اجتماعی با زندگی سیاسی از لحاظ نظری بررسی شده است. در گفتار چهارم که هسته اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد، نقش نیروهای اجتماعی عمده در زندگی سیاسی بررسی شده است. گرایش اصلی در این گفتار گرایشی تاریخی است و در مورد نقش سیاسی هر نیروی اجتماعی مثال‌های تاریخی از کشورهای مختلف ذکر شده است. در حالی که هدف اصلی گفتار چهارم «تجزیه» جامعه سیاسی به نیروهای تشکیل‌دهنده آن بوده است، موضوع اصلی گفتار پنجم نحوه «ترکیب» این نیروها در رژیم‌های سیاسی مشخص و همچنین در انواع مثالی جامعه سیاسی است. 

خواندن کتاب جامعه شناسی سیاسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دانشجویان رشته‌های علوم سیاسی و جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره حسین بشیریه

حسین بشیریه، نویسنده و مترجم و جامعه‌شناس سیاسی در سال ۱۳۳۲ در همدان به دنیا آمد. مقطع کارشناسی را در رشتهٔ علوم سیاسی در دانشگاه تهران به اتمام رساند و سپس برای ادامهٔ تحصیل به انگلستان رفت. در سال ۱۹۷۹ کارشناسی‌ارشد خود را در رشتهٔ رفتارشناسی سیاسی از دانشگاه اسکس در انگلستان دریافت کرد و در سال ۱۹۸۲ در رشتهٔ تئوری سیاسی از دانشگاه لیورپول دکتری گرفت. به‌مدت ۲۴ سال مدرس علوم سیاسی در دانشکدهٔ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران بود و سپس در دانشکدهٔ علوم سیاسی دانشگاه سیراکیوز در نیویورک مشغول به تدریس شد. کتاب «لویاتان« با ترجمهٔ او در بیستمین دورهٔ کتاب سال (گروه علوم اجتماعی) شایستهٔ تقدیر شناخته شد. او یکی از اندیشمندان سیاسی مهم و تأثیرگذار ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ به شمار می‌آید. پژوهش‌های او بیشتر در حوزهٔ تئوری‌های انقلاب، جامعه‌شناسی سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، توسعهٔ سیاسی و اندیشهٔ سیاسی در غرب است. حسین بشیریه با نوشته‌های متعدد خود و نیز تدریس علوم سیاسی، بر مطالعه و عمل سیاسی در ایران تأثیر شایانی گذاشته است. از کتاب‌های او می‌توان به «درس‌های دموکراسی برای همه»، «گذار به دموکراسی»، «گذار به مردم‌سالاری»، «از این جا تا ناکجا»، «تاریخ اندیشه های سیاسی در قرن بیستم» (دو جلد) و «آموزش دانش سیاسی» اشاره کرد.

بخشی از کتاب جامعه شناسی سیاسی

«رابطه دولت و جامعه نخستین‌بار از دیدگاهی جامعه‌شناسانه به‌وسیله کارل مارکس مورد بررسی قرار گرفت. چنانکه در بالا گفتیم فلسفه سیاسی قرون جدید رابطه دولت و جامعه را بر حسب افراد و حقوق و آزادیهای فردی و آن هم از دیدگاهی تجویزی در نظر می‌گرفت. اما مارکس اعتقاد داشت که نقطه عزیمت تحلیل دولت مدرن را نمی‌توان در فرد یا رابطه او با دولت جستجو کرد. البته این برداشت به‌معنی نفی اراده و اهمیت فرد در تاریخ نیست لیکن مارکس تعبیر دیگری از فرد داشت. به‌گفته او «انسان موجودی انتزاعی نیست که در خارج از جهان منزل کرده باشد بلکه انسان همان جهان اجتماعی، دولت و جامعه است». بدین‌سان افراد تنها در ارتباط با یکدیگر اهمیت و معنی می‌یابند. بنابراین در صحنه زندگی سیاسی و تاریخی همواره مجموعه‌ای از افراد که دارای روابط ساختاری و عینی معینی با یکدیگر هستند فعالیت می‌کنند؛ چنین افرادی طبقات اجتماعی را تشکیل می‌دهند. بنابراین موضوع جامعه‌شناسی سیاسی بررسی رابطه دولت با ساخت طبقات اجتماعی است. از این نظر درک ماهیت دولت مدرن بدون شناخت رابطه آن با طبقات اجتماعی ناممکن است.»