یرواند آبراهامیان
زندگینامه و معرفی آثار یرواند آبراهامیان
یرواند آبراهامیان (Ervand Abrahamian) تاریخ‌نگار و پژوهشگری سرشناس و برجسته است که در زمینه‌ی تاریخ معاصر ایران تحقیقات فراوانی انجام داده است. او به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین مورخان نسل خود شناخته می‌شود و با آثاری که در حوزه‌ی تاریخ سیاسی ایران به انتشار رسانده است، توجه مخاطبان زیادی را به خود جلب کرده است.
بیوگرافی، زندگی و تحصیلات یرواند آبراهامیان
یرواند آبراهامیان در سال ۱۹۴۰ در خانواده‌ای ارمنی و در شهر تهران به دنیا آمد. او تا کلاس سوم در تهران به مدرسه رفت و مدتی بعد و در سال ۱۹۵۴، مادرش تصمیم گرفت که او را برای ادامه تحصیل به مدرسه‌ای شبانه‌روزی در انگلستان بفرستد. یرواند آبراهامیان در انگلستان به تحصیلات خود ادامه داد و زمینه‌ی مطالعاتی او بیشتر به تاریخ اروپا مرتبط بود. او در سال ۱۹۶۳ مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه آکسفورد دریافت کرد. آبراهامیان از دنبال‌کردن علم و دانش خسته نمی‌شد و همیشه وقت خود را با مطالعه و یا درس‌خواندن پر می‌کرد. او مدتی بعد به نیویورک رفت و اولین مدرک کارشناسی‌ارشد خود را در سال ۱۹۶۶ از دانشگاه کلمبیا دریافت کرد. او در سال ۱۹۶۸ دومین مدرک کارشناسی ارشدش را از دانشگاه آکسفورد دریافت کرد. آبراهامیان مدرک دکترای خود را در سال ۱۹۶۹ از دانشگاه کلمبیا به دست آورد.
در دهه‌ی هفتاد میلادی، آبراهامیان به عضویت کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی درآمد و به فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی خود شدت بخشید. اعضای این کنفدراسیون همگی مخالف حکومت محمدرضا پهلوی بودند و او را به‌عنوان پادشاه قبول نداشتند. در سال ۱۹۷۶ او به‌عنوان نایب‌رئیس «کمیته برای آزادی هنر و اندیشه در ایران» انتخاب شد. این کمیته در خارج از ایران با بیان مجموعه‌ای از بیانیه‌های مختلف سعی داشت تا به حکومت پهلوی فشار وارد کند.
آبراهامیان مدتی در دانشگاه‌های پرینستون، نیویورک و آکسفورد به‌عنوان استاد تدریس می‌کرد. او هم‌اکنون در دانشگاه نیویورک تاریخ تدریس می‌کند و بر روی موضوعاتی مثل تاریخ و سیاست خاورمیانه و به‌خصوص ایران تحقیق و فعالیت انجام می‌دهد. او همچنین به‌عنوان پژوهشگر در برخی دیگر از دانشگاه‌ها مشغول به کار است.
سبک نوشتاری و عقاید آبراهامیان
آثار یرواند آبراهامیان با داشتن نوشتاری ساده و درعین‌حال دقیق، علاقه‌مندان زیادی را به‌سوی خود جلب کرده‌اند. او همیشه در کتاب‌های خود از پشت لنزی دقیق، به ظریف‌ترین شکل ممکن اتفاقات سیاسی و به‌خصوص تاریخ ایران را تحلیل می‌کند و جنبه‌های مختلفی از آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. چیزی که آثار او را ارزشمند می‌کند، این است که نه‌تنها محققان و متفکران، بلکه عموم مردم و به‌خصوص علاقه‌مندان به تاریخ و سیاست می‌توانند آن‌ها را بخوانند و لذت ببرند. درحقیقت، آبراهامیان خود عمداً سعی می‌کند تا در آثارش زبانی ساده و بدون تکلف داشته باشد؛ چراکه هدف او از نوشتن این آثار این است که تمامی علاقه‌مندان با هر سطح تحصیلاتی بتوانند آن‌ها را بخوانند و به یک‌میزان از آن‌ها لذت ببرند.
او در کتاب‌های خود به تحلیل روایت‌هایی می‌پردازد که کمتر کسی تجزیه‌وتحلیل می‌کند و همچنین به گروه‌های مختلف اجتماعی از جمله اقلیت‌ها توجه ویژه‌ای دارد و هرگز فراموش نمی‌کند که آن‌ها را در آثار خود جای دهد و از وضع آن‌ها صحبت کند. او از منابع مختلفی در نوشتن تحلیل‌های خود بهره می‌برد. داشتن تجربه‌ی تدریس در دانشگاه‌های مختلف و برگزاری کلاس‌های درس در حیطه‌ی تاریخ، به او کمک کرده است تا توانایی تحقیق بالاتری پیدا کند و او در طی این سال‌ها بیش‌ازپیش موفق شده تا به لنز انتقادی تیزتری دست پیدا کند.
آبراهامیان خودش را سوسیال‌دموکرات می‌داند و چیزی که در اکثر آثار او دیده می‌شود، دیدگاه‌های نئومارکسیستی است. او همیشه به اهمیت نیروهای اجتماعی و طبقات مختلف اشاره می‌کند و خود را مورخی می‌داند که رویکردی «مردم‌مدارانه» دارد. از نظر یرواند آبراهامیان طبقه‌ی اقتصادی و اجتماعی به دست خود انسان‌ها ساخته می‌شود و نباید آن را یک «رخداد» یا «فرایند» تلقی کرد. او تأکید می‌کند که ما نباید فراموش کنیم که تا چه میزان نسبت به یکدیگر مسئول هستیم. هاشم آقاجری، استاد و پژوهشگر حوزه‌ی تاریخ در دانشگاه تربیت مدرس، می‌گوید که آبراهامیان مورخی است که سعی می‌کند تاریخ مردم را بنویسد و همیشه توجه خاصی به طبقه‌ی فرودست جامعه دارد. آغاجری رویکرد تاریخ‌نگاری یرواند آبراهامیان را مشابه ادوارد پالمر تامپسون می‌داند، او یکی از تاریخ‌نگاران برجسته‌ی بریتانیا بود.
آبراهامیان منتقدی است که به‌خوبی با پیچیدگی‌های جامعه‌ی ایران آشنا است و تاریخ سیاسی آن را به‌خوبی در ذهن خود جای داده است. به طور مثال، یکی از موضوعاتی که آبراهامیان در آثار خود به آن پرداخته است، جنبش‌های مردمی است. او به‌خوبی بررسی می‌کند که روندهای اجتماعی چگونه و تا چه میزان تحت‌تأثیر مسائل قومی و مذهبی قرار می‌گیرند. آبراهامیان همچنین نشان می‌دهد که اختلاف میان حزب توده و دموکرات تا چه اندازه بر روی تاریخ ایران تأثیرگذار بوده است و چگونه سرنوشت بسیاری از رویدادهای مهم را تغییر داده است.
محمد مالجو که او نیز پژوهشگر و تاریخ‌دان است، عقیده دارد که در آثار آبراهامیان پنج مؤلفه‌ی اصلی به چشم می‌خورد و این مؤلفه‌ها به شرح زیر هستند:
اولین مؤلفه این است که یرواند آبراهامیان تلاش می‌کند تا در آثار خود، تاریخ را از منظر طبقات فرودست روایت کند.
دومین مؤلفه این است که تأثیر قوم و مذهب را در زندگی و سرنوشت افراد نشان می‌دهد.
سومین مؤلفه این است که تجربه‌های مختلف افراد به‌ویژه افراد طبقه فرودست را به تصویر می‌کشد. او نشان می‌دهد که چگونه این تجارب بر شیوه‌ی زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد و عقاید و افکار آن‌ها را شکل می‌دهد.
چهارمین مؤلفه، نشان‌دادن درک انسان‌ها از ارزش‌ها و آرمان‌های اجتماعی است. او باز هم تأکید می‌کند که تمامی این موارد به تجارب انسان برمی‌گردد و چیزهایی که افراد در زندگی خود تجربه می‌کنند نقش زیادی در شکل‌گیری ارزش‌های شخصی و همچنین درک آن‌ها از مفاهیمی مثل عشق و نفرت دارد.
پنجمین و آخرین مؤلفه بررسی کنش اجتماعی است که پیوند مستقیمی با درجه‌ی آگاهی و توانایی افراد دارد.
به‌طورکلی، شاید بتوان گفت که بررسی تاریخ از منظر «مردم» مشخصه‌ی اصلی آثار آبراهامیان است و هسته‌ی تمامی نقدهای اجتماعی و سیاسی او به شمار می‌رود. او به‌عنوان منتقدی با رویکرد نئومارکسیسم، نشان می‌دهد که مردم هم تحت‌تأثیر ساختارهای اجتماعی هستند و هم خود در شکل‌دهی آن‌ها نقش پررنگی دارند. تمامی این موضوعات و تحلیل‌های دقیق و متفاوت او باعث شده‌اند که برخی از او با عنوان «مورخ برجسته‌ی ایران مدرن» یاد کنند و او را در زمره‌ی بهترین مورخان عصر معاصر به حساب آورند.
معرفی کتاب‌ها و آثار یرواند آبراهامیان
یرواند آبراهامیان تاکنون آثار و مقالات متعددی را در زمینه تاریخ معاصر ایران به رشته‌ی نگارش درآورده است. او در هر یک از این آثار و نوشته‌ها به بررسی جنبه‌های مختلف تاریخ ایران می‌پردازد و تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور را مورد نقد قرار می‌دهد.
ایران بین دو انقلاب
از برجسته‌ترین و معروف‌ترین آثار یرواند آبراهامیان می‌توان به کتاب ایران بین دو انقلاب اشاره کرد که برای اولین‌بار در سال ۱۹۸۲ و به زبان انگلیسی به انتشار رسید. یرواند آبراهامیان در این کتاب پژوهشی گسترده بر روی انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ انجام داده است و علاوه بر این به تحلیل تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی‌ای می‌پردازد که بین انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در کشور رخ داده است. این کتاب به سه بخش کلی تقسیم شده است. در فصل نخست، یرواند آبراهامیان به بررسی ساختارهای اجتماعی و سیاسی ایران در قرن سیزدهم میلادی، گروه‌های قومی و طبقات اجتماعی، تأثیر طبقه متوسط و همچنین طبقه‌ی روشنفکر بر وقوع انقلاب، چگونگی وقوع انقلاب مشروطه و همچنین مبارزه‌های مشروطه‌خواهان می‌پردازد و هر یک از این موضوعات را به طور دقیق تحلیل و موشکافی می‌کند. او همچنین در این بخش درباره‌ی ظهور ناگهانی رضاخان صحبت می‌کند و وضعیت کشور ایران را در زمان حکومت او مورد بررسی قرار می‌دهد. او تحلیل‌های خود را در بخش اول تا زمان سقوط او ادامه می‌دهد.
در بخش دوم کتاب، یرواند آبراهامیان به سال‌های اولیه‌ی حکومت محمدرضا و تلاش‌های او برای ایجاد ثبات در کشور می‌پردازد. مسائل دیگری که او در این بخش مورد بررسی قرار می‌دهد عبارت‌اند از: نقش مجلس در دوران حکومت محمدرضا پهلوی، نخست‌وزیری مصدق و کودتای ۲۸ مرداد، چگونگی تشکیل حزب توده در سال ۱۳۲۰ و صحبت راجع به فعالیت‌های مختلف آن‌ها، نقش حزب توده در میان اقوام مسیحی و آذری، بررسی وضعیت زندگی قشر کارگر و تلاش محمدرضا پهلوی برای تغییر بافت سنتی ایران به بافتی مدرن.
بخش سوم و پایانی کتاب از مهم‌ترین بخش‌های آن به حساب می‌آید. مسائلی که در این بخش با آن‌ها مواجه می‌شویم ازاین‌قرار هستند: بررسی برنامه‌های محمدرضا پهلوی برای تثبیت قدرت خود و همچنین اثبات خود به قدرت‌های بزرگ جهانی، گسترش مخالفت‌ها با حکومت محمدرضا پهلوی و بالاگرفتن نارضایتی‌ها از سوی حزب کارگر، فعالیت‌های احزاب سیاسی در بین سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۵۶، آغاز مبارزات جدی روحانیون با حکومت، نقش سازمان‌های چریکی، اندیشه‌های چپ‌گرا و درنهایت، خروج شاه از کشور و پیروزی انقلاب در بهمن ۱۳۵۷.
او همچنین در این کتاب به نقش برجسته‌ی امام خمینی (ره) و تلاش‌های او در سازمان‌دهی و پیشبرد انقلاب می‌پردازد. آبراهامیان در نگارش این کتاب از منابع متنوعی بهره برده است و تلاش کرده است تا با تحلیل‌های دقیق خود، تاریخ معاصر ایران را با زبانی شفاف توضیح دهد. امروزه این کتاب نه‌تنها برای پژوهشگران سیاسی و علاقه‌مندان به تاریخ کتابی مهم محسوب می‌شود، بلکه خواندن آن برای کسانی که سررشته‌ای در سیاست و تاریخ ندارند می‌تواند مفید باشد و درک آن‌ها را از اتفاقات تاریخی بالاتر می‌برد.
تاریخ ایران مدرن
تاریخ ایران مدرن کتاب دیگری از یرواند آبراهامیان است که برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۸ به انتشار رسید. این کتاب، منبعی مهم برای کسانی به شمار می‌رود که به دنبال بالابردن اطلاعات خود در زمینه‌ی تاریخ معاصر ایران هستند. آبراهامیان در این کتاب به بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور ایران در چند قرن اخیر می‌پردازد و هر یک از این تحولات را زیر ذره‌بین خود قرار می‌دهد و بررسی می‌کند. برخی از موضوعاتی که او در این کتاب مورد تحلیل قرار می‌دهد عبارت‌اند از: دخالت‌های خارجی، انقلاب سال ۱۳۵۷، جنگ تحمیلی، نقش روشنفکران و دگرگونی‌های کشور در چند سال اخیر. او در این کتاب نیز توجه ویژه‌ای به طبقه‌ی متوسط جامعه داشته است و در تحلیل‌های خود بیش از همه چیز مردم را در کانون توجه خود قرار داده است. او دغدغه‌ها، مشکلات و وضعیت زندگی مردم را در زمان وقوع تمامی این اتفاقات بررسی کرده و تحلیل‌های خود را با زبانی ساده در این کتاب جای داده است.
کودتا
آبراهامیان کتاب کودتا را در سال ۲۰۱۳ به انتشار رساند. او در این کتاب به بررسی کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و تأثیر آن بر روی تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. از موضوعات مهمی که در این کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرند می‌توان به ملی‌شدن نفت، عوامل کودتا و نقش کشورهای بیگانه به‌خصوص آمریکا در این جریان‌ها اشاره کرد.
بحران نفت در ایران
یرواند آبراهامیان کتاب بحران نفت در ایران را در سال ۲۰۲۱ به انتشار رساند. این کتاب که بر اساس آخرین اسناد محرمانه‌ی به دست آمده از آمریکا نوشته شده است، به بررسی ابعاد مختلف بحران نفت و نقش آن در اقتصاد و سیاست ایران می‌پردازد. آبراهامیان این کتاب را با کشف نفت در ایران و تأثیر آن بر روی سیاست کشور آغاز می‌کند و سپس به تأثیر آن بر روی مسائل بین‌المللی می‌پردازد و به برخی از مهم‌ترین سؤال‌ها دررابطه‌با نهضت ملی‌کردن نفت و نقش آمریکا و انگلیس پاسخ می‌دهد.
مردم در سیاست ایران
کتاب مردم در سیاست ایران نیز یکی دیگر از کتاب‌های مهم و شاخص آبراهامیان است. این کتاب به تحلیل نقش مردم در تحولات سیاسی ایران می‌پردازد و تغییرات را از منظر جنبش‌های مردمی و خیابانی بررسی می‌کند، نه تصمیمات سیاستمداران. این کتاب شامل پنج مقاله است که به موضوعاتی همچون انقلاب مشروطه، کودتای ۱۳۳۲، انقلاب ۱۳۵۷، جنبش‌های کارگری و نقش احزاب سیاسی پرداخته و دیدگاهی مردمی به تاریخ ایران ارائه می‌دهد.
