حسین بشیریه
زندگینامه و معرفی کتاب‌های حسین بشیریه
حسین بشیریه (Hossein Bashiriyeh) نویسنده، مترجم، محقق و صاحب‌نظر ایرانی در نظریه‌ی سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی است. او همچنین استادتمام علوم سیاسی در دانشکده‌ی ماکسول دانشگاه سیراکیوز است و عمدتاً بر جامعه‌شناسی سیاسی، دموکراسی‌سازی و نظریه‌ی سیاسی در چارچوب کشورهای خاورمیانه و به خصوص ایران تمرکز دارد. بشیریه به عنوان «پدر جامعه‌شناسی سیاسی در ایران» و یکی از چهره‌های برجسته‌ی دانشگاهی توصیف شده است که بر جنبش‌های اصلاحی در ایران تاثیرگذار بوده است. او در اغلب آثار خود تلاش کرده است مفاهیم، بنیان‌ها و کارکردهای نظری و تحلیلی در فلسفه‌ی سیاسی، علوم سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی را با زبانی ساده و قابل‌فهم به مخاطب ایرانی ارائه کند.
بیوگرافی حسین بشیریه
حسین بشیریه ۲۵ خرداد ۱۳۳۲ در همدان به دنیا آمد. تحصیلات وی در زادگاهش آغاز شد و پس از آن تحصیلات خود را در مقطع لیسانس در رشته‌ی علوم سیاسی از دانشگاه تهران ادامه داد و در سال ۱۳۵۴ از همان دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و مدرک کارشناسی گرفت.
بشیریه مدرک کارشناسی‌ارشد خود را از دانشگاه اسکس گرفت و پس از آن به شهر لیورپول رفت و توانست در دانشگاه لیورپول در رشته‌ی نظریه‌های سیاسی به اخذ درجه‌ی دکتری نائل آید. رساله‌ی دکتری او درباره‌ی انقلاب تازه‌رخ داده در ایران بود و بشیریه این عنوان را برای کار خود انتخاب کرد: «دولت و انقلاب در ایران: طبقات اجتماعی و کشمکش سیاسی». وی اندکی پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و در سال ۱۳۶۱ در دانشگاه تهران به تدریس علوم سیاسی پرداخت و تجربه‌ی تدریس در دانشگاه‌های امام صادق تهران و باقرالعلوم قم را نیز در کارنامه‌ی خود دارد.
بشیریه که به دلیل دانش‌آموختگی در جامعه‌شناسی سیاسی و دموکراتیزاسیون شناخته شد، به یکی از چهره‌های برجسته‌ی دانشگاهی در ایران تبدیل شد که به‌خاطر دیدگاه‌های لیبرال و دموکراتیک خود شهرت داشت. نفوذ او بر جنبش اصلاحات ایران با آموزش نسلی از دانشجویان که بعدها در سیاست ایران برجسته شدند، افزایش یافت. بااین‌حال، ایده‌های مترقی او، به‌ویژه در مورد دموکراسی‌سازی، او را در تضاد با دولت محافظه‌کار در ایران قرارداد، به‌ویژه با افزایش تنش‌های سیاسی در اوایل دهه‌ی ۸۰، این تنش رفته‌رفته بیشتر شد و در نهایت به اخراج او از سمت خود در دانشگاه منجر شد.
در سال ۱۳۸۶، بشیریه از سمت خود در دانشگاه تهران در بحبوحه‌ی پاکسازی دانشگاهیان لیبرال توسط دولت برکنار شد. دیدگاه‌های بشیریه که به حمایت از آرمان‌های دموکراتیک و اندیشه‌ی سیاسی سکولار شهرت داشت، با دولت محافظه‌کار و تئوکراتیک ایران که به طور فزاینده‌ای روشنفکران و علمای اصلاح‌طلب را هدف قرار می‌داد، در تضاد بود. همراهی او با جنبش اصلاح‌طلب و سازمان‌های دموکراتیک و آثار منتشر شده از او در این باره در نهایت او را منجر به ترک اجباری از دانشگاه ایران کرد. بشیریه پس از اخراج، سمت استاد مدعو در دانشگاه سیراکیوز در ایالات متحده را پذیرفت و در آنجا تدریس دروس سیاست خاورمیانه و دموکراتیزاسیون را آغاز کرد.
مهاجرت به او اجازه داد تا به کار آکادمیک خود در محیطی با محدودیت کمتر ادامه دهد، اگرچه محدودیت‌های ویزا در ابتدا نگرانی‌هایی را در مورد اجازه‌ی او برای ماندن در ایالات متحده ایجاد کرد. او تا بدین لحظه، یعنی سال ۲۰۲۴ به تدریس در این دانشگاه ادامه می‌دهد و همراه با همسر و دو فرزندش در ایالات متحده زندگی می‌کند.
نگاهی به فعالیت‌ها
حسین بشیریه، اندیشمند، نویسنده و مترجم فعال و با دقت بالایی است که در طول چهار دهه تدریس در دانشگاه از سال ۱۳۶۳ تا به امروز، هم‌زمان با تدریس، تعداد زیادی کتاب در زمینه‌های جامعه‌شناسی، نظریه‌های علوم سیاسی و فلسفه‌ی سیاسی را منتشر کرده است. این نویسنده اولین کتاب خود را در سال ۱۳۶۳ با عنوان «دولت و انقلاب در ایران» منتشر کرد و شش سال بعد، کتاب «نظریه‌های دولت» را که اندرو وینسنت تألیف کرده بود، به فارسی ترجمه کرد. کتاب بعدی این جامعه‌شناس، «انقلاب و بسیج سیاسی» نام دارد که این کتاب را نیز در سال ۱۳۷۱ منتشر کرد و در اختیار خوانندگان قرارداد.
این نظریه‌پرداز در سال ۷۲ کتاب «ملکوت عقل، ۱۰ مقاله در فلسفه‌ی سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی» را به چاپ رساند و سه سال بعد، کتاب مهم «جامعه‌شناسی سیاسی، نقش نیروهای سیاسی در زندگی اجتماعی» را به چاپ رساند؛ این کتاب جزو مهم‌ترین آثار علوم اجتماعی و به‌نوعی یکی از منابع اصلی این رشته و البته رشته‌ی علوم سیاسی است. انتشار این اثر، نقطه‌ی عطفی در کارنامه‌ی بشیریه بود و باعث شد تا همگان از وزن اندیشه‌های او خبردار شوند و از این به بعد از او به‌عنوان یکی از متفکرین مهم و جدی به او بپردازند.
بشیریه متفکری بود که به مسائل روز اهمیت فراوانی می‌داد و مترصد این بود که با استفاده از نظریه‌های جامعه‌شناختی و سیاسی، اتفاقات و رخدادهای روز جامعه را تحلیل کند. یکی از بهترین مثال‌ها برای این رویکرد بشیریه کتابی است با عنوان «جامعه‌ی مدنی و توسعه‌ی سیاسی در ایران». بشیریه این کتاب را پس از انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۷۶ منتشر کرد و در آن سعی کرد تا گفتمان غالب در فضای سیاسی آن دوران را تشریح کند و نشان دهد که چگونه این گفتمان، اهداف خود را دنبال می‌کند.
سال ۷۸ سالی پر کار برای این نویسنده بود. او مهم‌ترین آثارش را در این سال چاپ کرد، آثاری که هنوز هم به چاپ می‌رسند و دانشجویان فراوانی از آن‌ها یاد می‌گیرند. دوجلدی مهم «تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم» در این سال تألیف و منتشر شد. این اثر یکی از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین کتب علوم سیاسی در ایران است و حتی منبع مهمی برای دانشجویان امروزی. بشیریه جلد اول این کتاب را به «اندیشه‌های مارکسیستی» اختصاص داد و در جلد دوم «اندیشه‌های لیبرالیسم و محافظه‌کاری» را مورد مداقه قرار می‌دهد.
توضیح و ترجمه‌های اندیشه‌ی سیاسی یکی از تخصص‌های بشیریه است. او در همان سال با دو کتابی که ذکر شد، اندیشه‌های سیاسی قرن بیستمی را وارد ایران کرد و باز در همان سال با انتشار اثری به نام «نظریه‌های جدید در علوم سیاسی» سعی کرد که نه‌تنها قرن بیستم که اندیشه‌های قرن بیست و یکم را نیز وارد ایران کند. «جامعه‌شناسی مدرنیته» نیز در همین سال چاپ و منتشر شد، کتابی که نتوانست از زیر سایه‌ی آثار مهم بشیریه در نظریات سیاسی خارج شود و توجه لازم را به خود معطوف کند. سال بعد بشیریه یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین آثاری را که بر اندیشه‌ی میشل فوکو، تاریخ‌نگار فرانسوی، نوشته شده است، ترجمه کرد. کتاب «میشل فوکو: فراسوی ساخت‌گرایی و هرمنتیک»، توسط دو تن از مهم‌ترین شارحان اندیشه‌ی فوکو، یعنی دریفوس و رابینو نوشته شده است و بشیریه آن را به فارسی ترجمه کرد. این کتاب خدمت زیادی به شناخته‌شدن فوکو و شرح اندیشه‌های این تاریخ‌نگار فرانسوی در ایران کرد.
بشیریه بالاخره در سال ۱۳۸۰ به انتظاری طولانی پایان داد و یکی از مهم‌ترین کتب فلسفه‌ی سیاسی غرب را، کتابی که به‌نوعی می‌توان آن را انجیل فلسفه‌ی سیاسی غرب دانست، ترجمه کرد. این کتاب «لویاتان» اثر فیلسوف انگلستانی توماس هابز است.
بشیریه از معرفی نظریه‌های جدید به جهان فارسی از پا نیفتاد و این بار به‌جای نظریات سیاسی، سراغ نظریات فرهنگی رفت. او در این سال کتاب «نظریه‌های فرهنگ در قرن بیستم» را به رشته‌ی تحریر در آورد و منتشر کرد. بشیریه در این سال، دو اثر سیاسی مهم درباره‌ی سپهر سیاسی ایران منتشر کرد که هر دو از آثار خوب و وزین در علوم سیاسی ایران‌اند. «درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی در ایران، دوره‌ی جمهوری اسلامی» و «موانع توسعه‌ی سیاسی در ایران» آن دو اثر مذکور هستند. بشیریه با ترجمه‌ی «جریان‌های بزرگ در تاریخ اندیشه‌ی غربی» اثر بومر، باز به معرفی مهم‌ترین اندیشه‌های غربی در ایران ادامه داد.
کتاب گذار به دموکراسی اثر حسین بشیریه در سال ۱۳۸۵ منتشر شد. پس از انتشار این کتاب، بشیریه از دانشگاه تهران اخراج شد و ایران را ترک کرد. در سال ۱۳۹۵، او دو کتاب ترجمه‌شده منتشر کرد: تربیت سیاسی در اندیشه‌ی هابز اثر جفری وگان و بهیموت یا پارلمان طولانی از توماس هابز. دیگر آثار اخیر او شامل از اینجا تا ناکجا: دیباچه‌ای بر آسیب‌شناسی سیاسی، آموزش دانش سیاسی و از بحران تا فروپاشی هستند.
وی در ۱۵ سال گذشته ۳۵ مقاله در مجلات فارسی‌زبان در ایران به چاپ رسانده است. این مقالات همگی در Reason in Politics گردآوری شده‌اند: ۳۵ مقاله درباره‌ی فلسفه‌ی سیاسی و جامعه‌شناسی. این مقالات به موضوعات زیر می‌پردازند: عقل در سیاست، دغدغه‌های اصلی فلسفه‌ی سیاسی، نظریه‌های تساهل، فلسفه‌ی عدالت، لیبرالیسم جدید، مکتب فرانکفورت و هابرماس، سرنوشت مدرنیته، جنبه‌های اخلاقی هنر، وبر و اسلام، اپوزیسیون در رژیم‌های دموکراتیک و استبدادی، اجماع و تعارض، آرمان‌های آنارشیستی در توسعه‌ی سیاسی، فرهنگ سیاسی در دوره‌ی پهلوی، جامعه‌ی مدنی پس از انقلاب، سنت‌گرایی به عنوان ضد روشنگری در ایران، مبارزات طبقاتی پس از انقلاب و ایدئولوژی سیاسی و هویت‌سازی پس از انقلاب.
معرفی کتاب‌های حسین بشیریه
از بحران تا فروپاشی
این اثر به تحلیل بحران اقتصادی ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ و اثرات آن بر نظام‌های سیاسی جهان می‌پردازد. نویسنده با بررسی اعتراضات و واکنش دولت‌ها در آمریکا و اروپا، عوامل مؤثر در حفظ یا سقوط نظام‌های سیاسی را بررسی کرده و نقش مشروعیت و کارآمدی حکومت‌ها در مدیریت بحران‌ها را برجسته می‌سازد.
آموزش دانش سیاسی
این کتاب با زبانی ساده، مفاهیم مقدماتی علم سیاست را برای مخاطبان غیرتخصصی معرفی می‌کند. این اثر با هدف افزایش آگاهی سیاسی عموم جامعه، موضوعاتی مانند سیاست‌ورزی، حقوق شهروندی، حدود اختیارات حکومت و مشروعیت نظام‌های سیاسی را بررسی می‌کند. بشیریه بر اهمیت حق کنش سیاسی برای تمامی اعضای جامعه تأکید کرده و تلاش دارد فهم سیاست را به ابزاری برای مشارکت فعال در جامعه تبدیل کند.
لویاتان
کتاب لویاتان اثر توماس هابز، یکی از برجسته‌ترین منابع فلسفه‌ی سیاسی مدرن است که در سال ۱۶۵ میلادی منتشر شد و مبانی نظری دولت مدرن را بررسی می‌کند. ترجمه‌ی حسین بشیریه از این اثر در سال ۱۳۸۰ در ایران منتشر شد و یک سال بعد، عنوان «شایسته‌ی تقدیر» در بخش علوم سیاسی بیستمین جایزه‌ی کتاب سال ایران را دریافت کرد. این اثر مبانی تفکر مدرن در اروپا و نقش دولت در جامعه را توضیح می‌دهد.
جامعه‌شناسی سیاسی
کتاب جامعه‌شناسی سیاسی نوشته‌ی حسین بشیریه، به بررسی نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی و رابطه‌ی آن‌ها با دولت‌ها می‌پردازد. این اثر با تحلیل نظریات جامعه‌شناسی سیاسی و ارائه‌ی شواهد تاریخی، مسائل مهمی چون مفهوم سیاست، تأثیر ایدئولوژی‌ها بر توازن قدرت، مفهوم و منشأ دولت و نقش آن در جامعه را بررسی می‌کند. در ۵ گفتار، ارتباط میان دولت‌ها و نیروهای اجتماعی را در بستر مسائل ایران و جهانی تحلیل کرده و دیدگاهی جامع درباره‌ی این حوزه ارائه می‌دهد.
اندیشه‌های مارکسیستی
کتاب اندیشه‌های مارکسیستی (جلد اول از تاریخ اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم) نوشته‌ی حسین بشیریه، به تبیین ویژگی‌های اندیشه سیاسی و تفاوت آن با نظریه‌ی سیاسی می‌پردازد. این اثر بر رویکرد کلیت‌نگر اندیشه‌ی سیاسی تأکید دارد و بیان می‌کند که هدف آن، تغییر واقعیت همراه با تحلیل اخلاقی است. بشیریه با ارجاع به دیدگاه مارکس، تحول در اندیشه‌ی سیاسی مدرن را بررسی کرده و تلاش می‌کند رابطه‌ی اندام‌وار میان پدیده‌های پراکنده را نشان دهد.
تاریخ اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم
جلد دوم کتاب تاریخ اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم نوشته‌ی حسین بشیریه به تحلیل مفاهیم لیبرالیسم و محافظه‌کاری می‌پردازد. در بخش لیبرالیسم، نویسنده زمینه‌های تاریخی و نظری آن را بررسی کرده و دیدگاه اندیشمندانی همچون کارل پوپر، فردریش هایک، آیزایا برلین، جان رالز، و هانا آرنت را تحلیل می‌کند. در بخش محافظه‌کاری، اصول، مراحل و انواع آن مطرح شده و مسائل مرتبط با علوم اجتماعی، فلسفه‌ی سیاسی و مدرنیته در غرب مورد بررسی قرار می‌گیرد.
زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران
کتاب زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران اثر حسین بشیریه با رویکرد جامعه‌شناختی و سیاسی، عوامل و دلایل اجتماعی و سیاسی انقلاب ۱۳۵۷ ایران را بررسی می‌کند. این تحلیل با مرور تاریخی از دوران قاجاریه آغاز شده و به تحول ساختارهای دولتی و ظهور طبقات اجتماعی و نیروهای سیاسی می‌پردازد. بشیریه نقش دولت، اقتصاد نفتی، طبقات اجتماعی، بحران‌های اقتصادی، دیکتاتوری و منازعات گروه‌های سیاسی مختلف را به‌صورت علمی تحلیل کرده است. این اثر یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه‌ی تحلیل انقلاب ایران به شمار می‌رود.
گذار به دموکراسی
این کتاب، اثری برجسته در حوزه‌ی جامعه‌شناسی سیاسی است که به بررسی گذارهای دموکراتیک و دلایل فروپاشی رژیم‌های غیردموکراتیک می‌پردازد. این کتاب شامل مقالاتی درباره‌ی نظریه‌ها و زمینه‌های اجتماعی و سیاسی این گذارهاست. این اثر به تحلیل عمیق مفهوم دموکراسی و مقابله با تحریف‌های مرتبط با آن می‌پردازد و در ادبیات فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد.
عقل در سیاست
کتاب عقل در سیاست اثر حسین بشیریه شامل ۳۵ گفتار در زمینه‌ی فلسفه، جامعه‌شناسی و توسعه‌ی سیاسی است. این مجموعه، موضوعاتی مانند تحولات تفکر سیاسی و اقتصادی، نقش ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی در ایران، جامعه مدنی و نقد مکتب‌های فکری مختلف را بررسی می‌کند. از مباحث مهم کتاب می‌توان به نقد تفکر اثباتی، تحولات در دولت و جامعه‌ی مدنی خاورمیانه و نقش مشروعیت سیاسی در ایران اشاره کرد. این اثر دیدگاهی جامع درباره‌ی مسائل نظری و عملی در علوم سیاسی ارائه می‌دهد.
نظریه‌های دولت
کتاب نظریه‌های دولت نوشته‌ی اندرو وینسنت، به بررسی نظریه‌های اساسی مرتبط با مفهوم دولت می‌پردازد. این اثر با معرفی ماهیت دولت آغاز شده و سپس نظریه‌های مطلق‌گرا، قانون اساسی، اخلاقی، طبقاتی و کثرت‌گرا را به شکل تحلیلی و انتقادی بررسی می‌کند. هدف کتاب، کمک به درک ساختاریافته‌ی مفاهیم و ارزش‌های مرتبط با دولت برای دانشجویان علوم سیاسی است. در نهایت، پرسشی مهم درباره‌ی ضرورت نظریه‌ی دولت مطرح می‌شود که به بررسی اهمیت این حوزه در سیاست معاصر می‌پردازد
