کتاب فلسفه سیاسی فون هایک

کتاب الکترونیکی «فلسفه سیاسی فون هایک» نوشتهٔ جان گری با ترجمهٔ خشایار دیهیمی در نشر نو چاپ شده است. کتاب فلسفه سیاسی فون هایک از مجموعهٔ کتابخانه فلسفه سیاسی نشر نو است.

درباره کتاب فلسفه سیاسی فون هایک

فون هایک نظریه‌پرداز فلسفهٔ اجتماعی است که عمدهٔ تفکرات وی در حوزه شناخت‌شناسی و روان‌شناسی فلسفی بوده است. او بیش از هر فیلسوف سیاسی معاصر دیگری شخصاً نفوذ و تأثیر سیاسی داشت. هایک در آثارش به برخی از دشوارترین و هولناک‌ترین مسائل عصر می‌پردازد و سعی در روشن‌کردن آن‌ها دارد. کتاب فلسفهٔ سیاسی فون هایک تلاش دارد با رجوع به تحولات و وقایع تاریخی پس از ۱۹۸۴ میلادی اندیشه‌های وی را بازخوانی کند.

 قانون آزادی، نظریه اقتصادی و سیاست عمومی دولت و اندیشه نظم اجتماعی خود‌انگیخته از جمله موضوعاتی است که در این کتاب بررسی می‌شود. حتی دستاوردهای هایک در نظریه اقتصادی هم متکی بر استفاده از بینش‌های قدرتمند و عمیق و اصیل فلسفی است که فون هایک آن بینش‌ها را در اوایل ورودش به عرصهٔ فعالیت‌های فکری کسب کرد. پژوهش عمیق هایک در زمینهٔ شناخت‌شناسی و روان‌شناسی فلسفی و نظم حسی، سال‌ها مورد غفلت قرار گرفته بود و تازه در سال ۱۹۵۲، پس از آثار اصلی هایک در زمینهٔ اقتصاد منتشر شد. باآنکه کتاب نظم حسی تازه در دهه ۱۹۵۰ منتشر شد، اما درواقع هایک طرح آن را در دوره دانشجویی‌اش در ۱۹۲۰ ریخته بود و به‌صورت رساله‌ای عرضه‌اش کرده بود و استدلال و برهان آن اساساً در اوایل دههٔ ۱۹۲۰ کامل شده بود.

 دشواریابی و ظرافت و گریزندگی نوشته‌های فون هایک، که بسیاری از مفسران متذکر آن شده‌اند، تا حدود زیادی مربوط به این است که این مفسران کلاً از درک ارتباط آثار او در زمینهٔ فلسفه‌های شناخت و ذهن با مواضع او در اقتصاد و نظریه اجتماعی عاجز مانده‌اند. این عجز و ناتوانی تأسف‌آور و شگفت است: تأسف‌آور از این جهت که سبب تشدید بی‌اعتنایی زیان‌بار به آثار هایک در حیات فکری معاصر شده است، و شگفت از این جهت که نوشته‌های او در زمینه علوم اجتماعی آکنده از اشاراتی به آثار فلسفی‌تر او و خصوصاً به نظم حسی است. دیدگاه فلسفی هایک روایت فوق‌العاده شاخصی از فلسفه انتقادی مابعدِ کانتی است که در آن نظریات فلسفی نزدیک‌تر به زمان ما ــ و بارزتر از همه نظریاتِ ماخ، پوپر، ویتگنشتاین، و پولانیی ــ در یک نظام منسجم با هم ترکیب شده‌اند.

نظام اندیشه‌های هایک سرچشمه‌ها و دامنهٔ آن، اندیشهٔ نظم اجتماعی خود‌انگیخته و قانون آزادی سه بخش اصلی کتاب فلسفه سیاسی فون هایک هستند.

کتاب فلسفه سیاسی فون هایک  را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به فلسفه و علوم سیاسی پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب فلسفه سیاسی فون هایک

«این ملاحظات و نظرها چگونه بر نظر هایک در مورد جامعه تأثیر می‌گذارند؟ هایک خود به تأکید می‌گوید که این بینشها و نظرها در مورد نظریات مربوط به ذهن و شناخت بیشترین و وسیعترین پیامدها را برای نظریه اجتماعی دارد. این عدم امکان تحقیق انعکاسی در قواعد حاکم بر اندیشه آگاهانه متضمّن ورشکستگی پروژه عقل‌گرایانه دکارتی است و تلویحاً به ما می‌گوید که ذهنِ انسان هرگز نمی‌تواند به طور کامل خودش را درک کند و هرگز هم نمی‌تواند تحت فرمان هیچ نوع فرایند تفکر آگاهانه باشد. پس این ملاحظاتی که پیشتر توضیحشان دادیم و مدلّلشان کردیم، استقلال و خودمختاری ذهن را اثبات می‌کنند، بی‌آنکه هرگز بر نظر ذهن‌باورانه استقلال ذهن از نظم و نظام مادّی صحّه بگذارند. امّا جایی که هایک از مفهوم دکارتی ذهن جدا می‌شود و فاصله می‌گیرد، در وهله نخست در انکار استقلال هستی‌شناختی ذهن نیست، بلکه در این است که اثبات می‌کند خودفهمی کامل فکری و عقلی امری محال است. پس درک و مفهوم هایک از ذهن دیدگاهی است که پیامدهای آن برای نظریه اجتماعی حتّی ریشه‌ای‌تر از پیامدهای کانت‌گرایی اوست. حکم اصلی ناشی از کانت‌گرایی این است که در مورد اندیشه بشر به هیچ دیدگاه بیرونی یا استعلایی نمی‌توان دست یافت تا برحسب آن بتوان اندیشه را تأیید یا اصلاح کرد. در نظریه اجتماعی، این چشم‌انداز و نگاه کانتی بدین معناست که بپذیریم یافتن نقطه‌ای ارشمیدسی که بتوان از آن نظری جامع در مورد جامعه به صورت یک کلّ به دست آورد و برحسب آن زندگی اجتماعی را فهمید و احتمالا طرحی نو برایش درافکند محال است. همان‌گونه که هایک با زبانی قاطع و نافذ می‌گوید: «جنبه‌های خاصّ یک فرهنگ را فقط می‌توان در بستر آن فرهنگ وارسی کرد. ما هرگز نمی‌توانیم نظام و سیستمی از قواعد یا همه ارزشها را به صورت یک کلّ به ساختاری هدفمند فروکاهیم، بلکه همواره باید نقد خود را در مورد هرچیزی در آنجایی متوقّف کنیم که برای وجودش بنیانی بهتر از آنچه به عنوان بنیان آن سنّتِ بخصوص پذیرفته شده است نیست.» این حکمی نافع و سودمند است، زیرا پیامد اندیشه کانتی را برای نظریه اجتماعی رو می‌کند: اینکه همه نقدها در مورد زندگی اجتماعی بایستی نقد درونی باشند، درست همان‌طور که در همه فلسفه‌ها، تحقیق فقط می‌تواند انعکاسی و خودنگرنده باشد و نه استعلایی و فرانگرنده.»