کتاب حماسه گیلگمش

حماسه «گیلگمش» را اولین موفقیتِ ادبیِ نوع بشر نامیده‌اند که تاریخِ نگاشته‌ شدن آن به هزاره‌ی دومِ پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. نویسندهٔ اصلی این اثر، ناشناخته است و ن.ک.ساندرز، متن آن را از زبان‌های باستانی به انگلیسی ترجمه کرده است. گیلگمش، فرمانروای اوروک پهلوانی جابر و زورگو بود که دو جنبهٔ زمینی و خدایی داشت؛ جنبهٔ خدایی وجودش از مادر و جنبهٔ زمینی وجودش از روحانی کولاب ناشی می‌شد. مردم از رفتار او نزد خدایان شکایت کردند و آنو به الههٔ ارورو فرمان داد تا مردی بیافریند که حریف و هماورد او باشد. بدین‌گونه انکیدو خلق شد؛ مردی وحشی که با وحوش می‌زیست. گیلگمش به کمک شکارچی او را اهلی کرد و پس از نبردی کوتاه با او دوست شد. سپس با هم به جست‌وجوی هومبیا (نگهبان جنگل) رفتند و او را کشتند. در بازگشت به اوروک، ایشتار، عاشق گیل‌گمش شد؛ اما گیل‌گمش به او پاسخ منفی داد و... . این کتاب برگردانِ شعری حماسی است که به گفتهٔ احمد شاملو، گذارِ قهرمانِ داستان را از خرافاتِ مطلق به واقعیاتِ نسبی‌تر روایت می‌کند. گیلگمش، قهرمان اصلی داستان، ماجراجویانه به پایان دنیا سفر می‌کند و در پی یافتن اسرار جاودانگی است. انکیدو هم، که ابتدا دشمنِ گیلگمش و بعدها دوستِ او شد، نخستین دورهٔ زندگی انسان را یادآوری می‌کند که میانِ جانورانِ دیگر در طبیعت زندگی می‌کرده و بعدها، روی‌آوردن او به زندگی شهری، نشان‌گر کوچ انسان‌ها از قبیله‌نشینی به واحدهای شهری است. کامل‌ترین متن موجود از «حماسهٔ گیلگمش»، به زبان‌های کهنِ تمدن‌های باستان و روی الواحی از خشت پخته نگاشته شده که در ویرانه‌های معبد نَبو در نینوا به‌دست‌ آمده است. ۱۲ لوح، تمامِ حماسه‌ی گیل‌گمش را در خود جای داده است.