کتاب جهان و تاملات فیلسوف

کتاب جهان و تاملات فیلسوف نوشتهٔ آرتور شوپنهاور و ترجمهٔ رضا ولی یاری است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است. این کتابْ گزیده‌هایی از نوشته‌های آرتور شوپنهاور است.

درباره کتاب جهان و تاملات فیلسوف

در روزگاری که آثار شاگرد شوپنهاور، یعنی نیچه وسیعاً مورد مطالعه قرار می‌گیرد، در میان قفسه‌های کتاب‌فروشی‌ها و کتابخانه‌ها کمترین ردی از شوپنهاور همچون آموزگار به چشم می‌خورد! اگر اراده قدرت نیچه و آنهمه باریک‌بینی و ریز شدن در احوال آدمی و آن صراحت لهجه و نثر رقصنده وی میراث شوپنهاور نیست، پس میراث کیست؟ چگونه این فیلسوفی که بیش از صد سال پیش از اینشتین، و تنها با اتکا به فلسفه و روش‌شناسی محض سخن از تبدیل ماده و انرژی گفته اینگونه ناشناخته و مهجور مانده؟ چگونه است که فروید خوانده می‌شود اما شوپنهاور دست‌نخورده می‌ماند؟ شاید گناه شوپنهاور این است که بدبین بوده و با این حال فلوت می‌زده؟

کتاب جهان و تاملات فیلسوف که گزیده‌هایی از نوشته‌های آرتور شوپنهاور است، تلاش می‌کند این متفکر بزرگ و کمترشناخته‌شده را به خوانندگان ایران بشناساند.

جهان شوپنهاور آوردگاه فعلیت نیرویی بی‌پایان و سرمدی به نام اراده است، و این اراده آنجا که به جانداران و به‌ویژه به انسان می‌رسد به‌صورت اراده حیات درمی‌آید و در چنگ و دندان و خون نمود می‌یابد. اراده حیات بسادگی یعنی تنازع بی‌امان برای بقاء، یعنی نبرد بی‌پایان، یعنی رنج و ادبار و شوربختی بی‌انتها و افزودن به مدت این حیات مصیبت‌بار و تحمیل بار مصیبت آن به دوش دیگری، آن‌هم از طریق نیروی جبّار شهوت و تولیدمثل، و البته عشق. در این جهان هرکجا که عسرت و تیره‌روزی بیشتر باشد، سبعیت و ستیز و تولید نسل نیز فزونی می‌گیرد، و به هر کجای آن که بنگرید یک چیز خواهید دید؛ رنج، رنج می‌زاید. سرانجام آدمی به خود می‌آید، تمامی اینها را می‌بیند، و آنگاه از خود می‌پرسد این همه رنج و محنت برای چیست؟ و پاسخ شوپنهاور این است؛ هیچ. زندگی با تمامی آلام و مِحَن بی‌شمارش، با تمامی لذات کوتاه و اهداف ناچیزش، یکسره باطل و بیهوده است، و بالاترین هدف رنج، و فقط رنج است. از این رو، برای آسوده بودن باید از زندگی روی گرداند. فلسفه شوپنهاور، فلسفه دع‌الدنیا و اهملها است، اما نه با خودکشی، بلکه با ریاضت‌کشی و انکار اراده حیات، و برای انسان متمدن دست و صورت شسته امروز، با پرداختن به تأمل و هنر، و وی خود هم متفکر است و هم هنرمند.

شوپنهاور جهانی مملو از رنج به تصویر می‌کشد و این تصویر را با چنان نثری ارائه می‌کند که او را تا مقام یکی از بزرگ‌ترین نثرنویسان آلمان ارتقا می‌دهد. نثرش خوش‌آهنگ و ساده و مفهوم است و بسیاری از عباراتش به قدری نغز و دل‌انگیز و عمیق است که می‌توان آنها را بارها خواند و لذت برد و حتی به خاطر سپرد. بی‌پرده و به صراحت سخن می‌گوید و از متلک‌پرانی و تمسخر و بعضاً حتی فحاشی نیز ابایی ندارد. کلام شوپنهاور ساده است، اما سادگی کلام همواره ناشی از بی‌مایگی اندیشه و ساده‌اندیشی نیست. هنگامی که متفکری ساده می‌نویسد، خواننده انرژی چندانی برای درک مطلب صرف نمی‌کند و چون همه چیز روشن و واضح است کمتر به تفکر می‌پردازد؛ از این رو نزد وی، ساده‌نویسی نویسنده برابر می‌شود با سطحی بودن اندیشه او. 

کتاب جهان و تاملات فیلسوف از این قرار است:

دفتر اول:

در باب اثبات ارادهٔ حیات

متافیزیک عشق

در باب زنان

در باب عبث بودن وجود

در باب آلام جهان

در باب خودکشی

گفت وگویی در باب جاودانگی

راه رستگاری

دفتر دوم:

در باب نویسندگی و سبک

در باب مطالعه و کتب

در باب خوداندیشی

در باب اهل فضل

چهره‌شناسی

در باب نبوغ

ملاحظات روانشناختی

خواندن کتاب جهان و تاملات فیلسوف را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که می‌خواهند دربارهٔ اندیشهٔ شوپنهاور بیشتر بدانند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب جهان و تاملات فیلسوف

«آن سرودهٔ شیلر در مدح زنان، یعنی مقام زنان، ثمرهٔ اندیشه‌ای است بس عمیق و خواننده را با سبک تضادانگیزش و استفاده از دوگانگی و تقابل عناصر جذب می‌کند؛ اما به گمان من، ارزش این شعر به‌عنوان تجلی ستایش حقیقی شایستهٔ ایشان، به پای این کلام نافذ و موجز جوای نمی‌رسد: حیاتمان، بدون زنان، آغازش بی‌پناهی؛ شبابش عاری از لذت؛ و پایانش بدون دلداری می‌بود. نظیر همین مطلب را بایرون در ساردناپلوس به زبانی بسیار احساسی‌تر بیان کرده: آغاز وجود انسان از سینهٔ زنان حیات می‌یابد، آغازین کلمات را لبان او می‌آموزاند، آغازین گریه‌ها را نوازش انگشتان او آرام می‌دهد، و واپسین آه‌ها را هم اغلب گوش‌زنی می‌نیوشد، آن‌گاه که مردان از تحمل بار اندوه جانگزای دیدن واپسین دم حیات مردی که ایشان را پیشوا بوده، تن می‌زنند (Act ۱, Sc ۲). این دو قطعه دریچه‌های روشن و نگاهی درست در ستایش ارزش زنان هستند.

کافی است به زنان بنگرید تا بفهمید که نه طاقت انجام کار سنگین جسمی دارند و نه توان فعالیت شدید ذهنی. ایشان دِین زندگی را نه با آنچه انجام می‌دهند که با آنچه تحمل می‌نمایند پرداخت می‌کنند؛ با درد زایمان و زحمات بچه‌داری، و با فرمانبرداری از شوهر خود، از کسی که زن باید همدم نیروبخش و سنگ صبور وی باشد. نافذترین محنت‌ها و لذات از آن او نیستند و انتظار ابراز قدرت فراوان از او نمی‌رود. جریان زندگی زن باید ملایمتر، آرامتر و مبتذل‌تر از زندگی مردان باشد، عاری از شادی و اندوه ناب.

زنان دقیقاً مناسب کار معلمی و پرستاری دوران طفولیت ما هستند، زیرا که ایشان خود کودک‌صفت، سبکسر و کوته‌نظر؛ در یک کلام، در سراسر زندگی، کودکانی بزرگ‌جثه‌اند ــ چیزی میان کودک و انسان بالغ، یعنی بین یک کودک و یک مرد تمام و کمال. ببینید که یک دختر چگونه ساعتها کودکی را نوازش می‌کند، برایش می‌رقصد و آواز می‌خواند، و سپس تصور کنید که از بااراده‌ترین مردان چه ساخته است اگر لمحه‌ای در جای او باشند.

طبیعت در زیبایی دختران جوان همان شیوه‌ای را به کار برده که در هنر درام به آن بزنگاه می‌گویند، زیرا چند صباحی ایشان را به ملاحت و طنازی و چهره گلگون می‌آراید تا بتوانند مابقی عمر را به هزینهٔ آن بگذرانند. در همین چند صباح است که هریک از ایشان قادر است نظر و علاقهٔ مردی را چنان جلب کند که مجبور شود تا به آخر عمر به صدق و محبت ایشان را حمایت کند ــ حال آن‌که اگر مرد از روی عقل می‌اندیشید تداوم حیات زن را تضمینی نبود ــ بنابراین طبیعت زن را چون تمامی دیگر مخلوقات خود به حربه‌ها و جهاز و لوازم حراست هستی‌اش مجهز کرده، و صد البته تنها برای آن چند روزی که ضرورت ایجاب می‌کند. در این مورد نیز طبیعت باز همان اقتصاد و امساک معمول خود را به کار برده است؛ زیرا زنی که پس از چندین نوبت وضع حمل زیبایی خود را از کف می‌دهد و ستارهٔ جمالش افول می‌کند شبیه به مورچهٔ ماده‌ای می‌شود که پس از لقاح بالهای خود را از دست می‌دهد، زیرا دیگر این بالها بیهوده‌اند و برای انجام امور دیگر دست وپا گیرند.»