کتاب امپراتوری اسطوره ها و تصویر غرب

کتاب امپراتوری اسطوره ها و تصویر غرب نوشتهٔ مجید ادیب زاده است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این به روان‌کاوی گفتمان ادبی ایران از سال ۱۳۳۲ تا سال ۱۳۵۶ پرداخته است.

درباره کتاب امپراتوری اسطوره ها و تصویر غرب

مجید ادیب زاده در مقدمهٔ کتاب امپراتوری اسطوره ها و تصویر غرب بیان کرده است که امپراتوری اسطوره‌ها کنایه از دنیای نمادین ادبیات مدرن ایران است. فضایی نمادین که اسطوره‌های کهن ایرانی را به‌شکلی مدرن، درون خود بازتولید کرده است. مسئلهٔ اصلی در این کتاب، مطالعهٔ نحوهٔ بازنمایی نامطلوب (خودآگاهانه و ناخودآگاهانه)‌ از غرب، به مثابهٔ ابژهٔ بیگانه، در فرهنگ ادبی ایران، با رویکرد روان‌کاوی فرهنگی است. هدف از این نوشتار ارائهٔ تحلیلی روان‌کاوانه از «تصویر غرب در گفتمان ادبی ایران» در دورهٔ تاریخی ۱۳۳۲ ـ ۱۳۵۶ بوده است. در این رویکرد، عناصر زبانی (نشانه‌ها و نظام دلالتی، نمادها و استعاره‌ها) از طریق روان‌کاوی نشانه‌شناختی، تحلیل و «نحوهٔ بازنمایی غرب در گفتمان ادبی» بررسی می‌شود. نویسنده در این اثر ساختار نشانه‌شناختی و معنایی زبان ادبی برجسته کرده تا از طریق تحلیل آن به هدف مهم‌تری در شناخت عناصر بیگانه‌ستیزی پنهان و ناخودآگاهانه در فرهنگ مدرن ایران دست پیدا کند. به عقیدهٔ نویسنده زبان پیوند تنگاتنگی با میل سیاسی (میل به اعمال قدرت و میل به مقاومت در برابر اعمال قدرت)، ایدئولوژی و قدرت دارد، پس لازم است از طریق چنین مطالعاتی در عرصهٔ فرهنگی، و از طریق تحلیل زبان نمادین و استعاره‌ای فرهنگ معاصر، به زبان به عنوان امری سیاسی تأکید شود.

این اثر در شش پرده نگاشته شده که عنوان آن‌ها عبارت است از «شب و سیاهی غروب»، «آیا بیگانه یک غول است؟»، «آدم در اسارت آدم»، «خدای بیگانه در شهر»، «حماسه‌های هزار و یک شب» و «آخرالزمان تنهایی».

خواندن کتاب امپراتوری اسطوره ها و تصویر غرب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعهٔ نقدهای ادبی، به‌ویژه نقد روان‌شناختی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب امپراتوری اسطوره ها و تصویر غرب

«سووشون روایتی از داستان «زری» و راوی داستان خود نویسنده است. «زری»، یا همان خانم «زهرا»، همسر «یوسف»، یکی از زمین‌داران شیراز، است. یوسف در مخالفت با «حکومت» (ابژهٔ قدرت) و «انگلیسی» ها (ابژهٔ بیگانه) مبارزه‌ای را آغاز می‌کند که سرانجام به کشته شدنش می‌انجامد. «یوسف» سمبلی از یک «مبارز» است و شخصیت مردم‌گرا و ضد حکومت و بیگانهٔ او نیز، سمبلی از «شخصیت یک مبارز» است. کشته شدن «یوسف» در داستان نیز، به «شهید» شدن تعبیر می‌شود: «درگذشت؟ بنویس شهادت...» و «شهید» سمبل «مقاومت» و نماد «مردن در راه وطن» و «مقاومت در برابر دشمن» است. «یوسف» از یک‌سو تداعی‌گر «سیاوش» است در برابر دشمنانش افراسیاب و تورانیان و از سوی دیگر مظلومیت «امام حسین» را تداعی می‌کند، آن هم در برابر یزید و یزیدیان، و انگلیسی‌ها و دستگاه حکومت در جایگاه این دشمنان، یعنی «تورانیان» و «یزیدیان»، می‌نشینند. نویسندهٔ داستان همچون فردوسی، پدر حماسهٔ ملی، جهان نمادین اسطوره‌های اساطیری و کهن ایران را با جهان نمادین حماسه‌های مذهبی ایران بعد از اسلام پیوند می‌زند و جهان تازه‌ای بر بستر آن‌ها می‌سازد. باید تأکید کنم که عنصر «حماسه» در گفتمان پسااستعماری در ایران، بازگشتی دوباره به همین فرهنگ پیچیدهٔ حماسی ـ تاریخی است. در این بازگشت «جهان خیالی» و «نمادین» حماسه‌ها در بازسازی «حماسه‌ای مدرن» در قالب رمان، داستان و شعر نو، در اختیار خالق اثر قرار می‌گیرد.

این ترکیب پیچیدهٔ حماسی ـ تاریخی، محصول بازتولید حماسه‌ها در فرهنگ عامیانه است؛ و شاید تا حدودی مرهون ذوق و خلاقیت نقالان و راویان حماسه‌های ایرانی باشد. در حقیقت، می‌توان گفت که نقالان «سوژه‌های خلاق فرهنگ عامیانه» در ایران هستند. انجوی شیرازی، یکی از گردآورندگان روایت‌های عامیانهٔ شاهنامه، در بارهٔ نقالان می‌نویسد: «اینان در قصه‌پردازی استعداد و نبوغ فراوانی داشتند و داستان‌های حماسی را دوباره‌سازی و تازه‌سازی می‌کردند... و به حکایت اصلی شاخ و برگ‌های تازه می‌دادند.»۳۹۹ حتی در روایت‌های عامیانه‌ای که انجوی شیرازی و همکارانش در دههٔ ۱۳۵۰ از گوشه و کنار ایران جمع‌آوری و ثبت و ضبط کرده‌اند، به روشنی می‌توان ترکیب‌های جالبی از عناصر کهن‌الگوی اساطیری حماسه و کهن‌الگوی مذهبی را در آن مشاهده کرد. و این نشان می‌دهد که فرهنگ عامیانه و گفتمان‌های فرهنگی روزمرهٔ ایران، بستر مناسبی در ایجاد نظام‌های نمادین پیچیده برای بازتولید «روح ایرانی» است.»