کتاب غزالی فیلسوف

کتاب غزالی فیلسوف (نظریه معرفت الهامی و بنیاد سینوی آن در اندیشه اسلامی) با عنوان انگلیسی Inspired Knowledge in Islamic Thought: Al-Ghazali's Theory of Mystical Cognition and Its Avicennian Foundation، نوشته الکساندر تریگر و با ترجمه سمانه فیضی و احمد ایزدی، اثری پژوهشی در حوزه‌ی فلسفه و الهیات اسلامی است که به بررسی جایگاه و نقش ابوحامد غزالی در سنت فلسفی و عرفانی اسلام می‌پردازد. این کتاب که گروه انتشاراتی ققنوس در سال ۱۴۰۳ آن را منتشر کرده است، با رویکردی تحلیلی و انتقادی، تصویری تازه از غزالی ارائه می‌دهد و به‌ویژه بر پیوندهای اندیشه‌ی او با فلسفه‌ی ابن‌سینا و تأثیرات متقابل میان فلسفه و عرفان در آثارش تمرکز دارد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب غزالی فیلسوف اثر الکساندر تریگر

کتاب غزالی فیلسوف، به قلم الکساندر تریگر، پژوهشی عمیق درباره‌ی ابوحامد غزالی، متفکر برجسته‌ی اسلامی، است که در آن تلاش شده تصویری متفاوت از جایگاه غزالی در تاریخ اندیشه‌ی اسلامی ارائه شود. برخلاف برداشت رایج که غزالی را منتقد فلسفه و عامل افول آن در شرق اسلامی می‌داند، این کتاب نشان داده است که غزالی نه‌تنها با فلسفه بیگانه نبوده، بلکه در بسیاری از آثارش، به‌ویژه در نظریه‌ی معرفت عرفانی و آخرت‌شناسی، به‌شدت تحت تأثیر فلسفه‌ی ابن‌سینا و دیگر فیلسوفان مسلمان قرار داشته است. تریگر با بررسی دقیق متون کلیدی غزالی و مقایسه‌ی آن‌ها با آثار فلسفی، به این نتیجه رسیده که غزالی در لایه‌های پنهان آثارش، آموزه‌های فلسفی را جذب و بازتولید کرده است.

ساختار کتاب غزالی فیلسوف شامل مقدمه‌ای مفصل درباره‌ی روش‌شناسی و جایگاه غزالی، پنج فصل تحلیلی درباره‌ی مفاهیم کلیدی مانند قلب، عقل، علم، علم مکاشفه، ذوق، مشاهده، الهام و وحی و پیوست‌هایی درباره‌ی مفاهیم فلسفی و الهیاتی است. الکساندر تریگر در این اثر با رویکردی تطبیقی و متنی، تلاش کرده است تا پیچیدگی‌های اندیشه‌ی غزالی را در بستر تاریخی و فلسفی‌اش روشن کند و نشان دهد که او چگونه میان فلسفه، عرفان و الهیات پل زده است.

خلاصه کتاب غزالی فیلسوف

کتاب غزالی فیلسوف با تمرکز بر نظریه‌ی معرفت الهامی و ریشه‌های فلسفی آن در اندیشه‌ی اسلامی، به واکاوی دقیق آثار و آموزه‌های غزالی می‌پردازد. تریگر در این اثر، با کنار هم قراردادن قطعات مختلف از آثار عربی و فارسی غزالی، نشان داده است که او نه‌تنها منتقد فلسفه نبوده، بلکه در بسیاری از مباحث کلیدی خود، به‌ویژه در حوزه‌ی معرفت عرفانی، از فلسفه‌ی ابن‌سینا و دیگر فیلسوفان مسلمان بهره برده است. کتاب با بررسی مفاهیمی چون قلب، عقل، علم، علم مکاشفه، ذوق و مشاهده نشان داده است که غزالی این مفاهیم را با الهام از سنت فلسفی، به‌ویژه فلسفه‌ی سینوی، بازتعریف کرده و در نظام فکری خود جای داده است. تریگر تأکید کرده است که غزالی در آثارش، به‌ویژه احیاء علوم الدین، علم آخرت را به‌عنوان هسته‌ی معرفتی سلف صالح معرفی کرده و آن را در برابر علوم تقلیدی و دنیوی قرار داده است.

همچنین کتاب به بررسی نحوه‌ی مواجهه‌ی غزالی با فلسفه، تصوف و کلام پرداخته و نشان داده است که او با رویکردی تعلیمی و لایه‌مند، آموزه‌های فلسفی را در قالب اصطلاحات خاص خود به مخاطبان مختلف عرضه کرده است. در نهایت، تریگر با تحلیل انتقادی آثار غزالی، این فرضیه را مطرح کرده که غزالی در بسیاری از موارد، آموزه‌های فلسفی را به‌طور کامل رد نکرده، بلکه با احتیاط و در قالبی جدید پذیرفته و در نظام الهیاتی خود ادغام کرده است.

چرا باید کتاب غزالی فیلسوف را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی نو و مستند، تصویری پیچیده‌تر و چندلایه از غزالی ارائه کرده است که فراتر از کلیشه‌های رایج درباره‌ی اوست. خواننده با مطالعه‌ی این اثر، با نحوه‌ی تعامل میان فلسفه و عرفان در سنت اسلامی و نقش غزالی در این میان آشنا می‌شود. همچنین کتاب به‌واسطه‌ی تحلیل دقیق متون و مقایسه‌ی تطبیقی آن‌ها، امکان فهم عمیق‌تر مفاهیم کلیدی اندیشه‌ی اسلامی را فراهم کرده است. این کتاب برای کسانی که به تاریخ فلسفه‌ی اسلامی، الهیات تطبیقی و تحولات فکری در جهان اسلام علاقه دارند، فرصتی برای بازنگری در تلقی‌های پیشین و آشنایی با پژوهش‌های جدید در حوزه‌ی غزالی‌شناسی فراهم می‌کند.

خواندن کتاب غزالی فیلسوف را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به پژوهشگران فلسفه‌ی اسلامی، دانشجویان الهیات، علاقه‌مندان به عرفان و فلسفه‌ی تطبیقی و کسانی که دغدغه‌ی فهم دقیق‌تر نسبت میان فلسفه و دین در سنت اسلامی را دارند، پیشنهاد می‌شود.

درباره الکساندر تریگر

الکساندر تریگر دانشیار مطالعات دینی در دانشگاه دالهاوزی واقع در هالیفاکس، نوا اسکوشیا (در سواحل شرقی کانادا)، است. پژوهش‌های او عمدتاً بر مسیحیت عربی، فلسفه‌ی عربی و الهیات اسلامی متمرکز است و به‌ویژه به چگونگی انتقال اندیشه‌های الهی و عرفانی از دوران باستان متأخر به نخستین دوره‌های اسلام می‌پردازد. تریگر به‌طور خاص به تعاملات میان مسیحیان و مسلمانانِ یونانی‌زبان، سریانی‌زبان و عرب‌زبان در دوران آغازین اسلام و تأثیر این ارتباطات بر شکل‌گیری اندیشه‌ی اسلامی علاقه‌مند است. این موضوع همچنین محور درسی است که او در برنامه‌ی کارشناسی ارشد ـ برخوردهای فکری در جهان اسلامی ـ تدریس می‌کند.

درباره ابوحامد غزالی

ابوحامد محمدبن‌محمد غزالی (زاده‌ی حدود سال ۱۰۵۸ میلادی در طوس ـ درگذشته‌ی ۱۹ دسامبر ۱۱۱۱) فقیه، متکلم، فیلسوف، منطق‌دان و عارف بزرگ مسلمان در سده‌ی پنجم و ششم هجری بود. او از پیروان مذهب شافعی و مکتب کلامی اشعری به‌ شمار می‌رفت و به‌سبب دانش گسترده و نفوذ فکری خود، لقب حجت‌الاسلام گرفت.

غزالی را یکی از تأثیرگذارترین اندیشمندان در تاریخ اسلام و از احیاگران ایمان در قرن یازدهم میلادی می‌دانند. در احادیث نبوی آمده است که در آغاز هر سده، فردی ظهور می‌کند تا دین را تجدید کند و بسیاری از علما غزالی را مجدد قرن پنجم هجری دانسته‌اند.

غزالی در شهر طوس، در خراسان (ایران امروزی)، در خانواده‌ای ایرانی و مسلمان زاده شد. پس از مرگ پدر، سرپرستی او و برادرش احمد را یکی از صوفیان بر عهده گرفت. او ابتدا در زادگاهش به تحصیل فقه پرداخت و سپس برای ادامه‌ی تحصیل نزد امام‌الحرمین جوینی، فقیه و متکلم برجسته‌ی عصر خود، به نیشابور رفت.

پس از درگذشت استادش، غزالی به دربار نظام‌الملک، وزیر مقتدر سلجوقیان، پیوست و در سال ۱۰۹۱ میلادی به ریاست مدرسه‌ی نظامیه‌ی بغداد منصوب شد؛ منصبی که در آن زمان بالاترین جایگاه علمی در جهان اسلام بود، اما در اوج شهرت و اقتدار، دچار بحران روحی شد و در سال ۱۰۹۵ بغداد را ترک کرد. او در پی آرامش معنوی، به سفری طولانی در دمشق، بیت‌المقدس، مکه و مدینه پرداخت و سپس به طوس بازگشت. در طوس گوشه‌نشینی برگزید، به تدریس در خانقاه و مدرسه‌ای که خود بنا کرده بود، پرداخت و بسیاری از آثار مهمش را در همین دوران نگاشت.

غزالی از چهره‌های محوری در پیونددادن فقه، فلسفه و تصوف در جهان اسلام است. او فلسفه‌ی مشایی را که از اندیشه‌های ارسطو و افلاطون الهام می‌گرفت، نقد کرد و درعین‌حال از ابزارهای منطقی و فلسفی برای دفاع از دین بهره برد.

مهم‌ترین آثار او عبارت‌اند از: احیاء علوم الدین، تهافت الفلاسفه، المنقذ من الضلال و کیمیای سعادت. از دیگر آثار او می‌توان به فضائح الباطنیه، معیار العلم، مقاصد الفلاسفه و نصیحة‌الملوک اشاره کرد.

غزالی معتقد بود که حقیقت دین در درون انسان و در پالایش روح از آلودگی‌های دنیا نهفته است. او با آنکه فقیه و متکلمی دقیق بود، فلسفه‌ی صرف را ناکافی می‌دانست و بر شهود درونی و تجربه‌ی عرفانی تأکید می‌کرد. در نگاه او، خدا علت مستقیم همه‌ی پدیده‌هاست و هیچ رابطه‌ی طبیعی‌ای میان علت و معلول وجود ندارد، بلکه هر رویداد با اراده‌ی لحظه‌به‌لحظه‌ی خداوند رخ می‌دهد.

آثار و اندیشه‌های غزالی تأثیر ژرفی بر جهان اسلام و فراتر از آن گذاشت. او پایه‌گذار نظام فکری نوینی شد که در آن عرفان و شریعت در کنار هم قرار می‌گرفتند. نفوذ او نه‌تنها در جهان سنی‌مذهب، بلکه در اندیشه‌های فلسفی یهودی و مسیحی نیز دیده می‌شود؛ متفکرانی چون توماس آکویناس و دانته از آثارش بهره برده‌اند.

غزالی به تقویت جایگاه تصوف در درون اسلام یاری رساند و راه را برای سازگاری میان عقل و ایمان هموار کرد. به باور بسیاری از مورخان، پس از او عصر طلایی فلسفه و عرفان اسلامی آغاز شد. غزالی را می‌توان یکی از احیاگران عقلانیت و معنویت در قرون میانه دانست. آثار او تلاشی است برای پاسخ به پرسش همیشگی انسان درباره‌ی نسبت عقل، ایمان و تجربه‌ی درونی. از قرن ششم هجری تا امروز، اندیشه‌های او همچنان در حوزه‌های فقه، فلسفه، اخلاق و عرفان الهام‌بخش است.

غزالی در زادگاهش درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.

بخشی از کتاب غزالی فیلسوف

«غزالی متفکری است همه‌فن‌حریف و پرکار که در سبک‌های مختلف و برای مخاطبان گوناگون نوشته است. سبک نگارش دشوار، مجموعه اصطلاحات «ناپایدار» و به‌ظاهر نادقیق، و اشاره‌های وسوسه‌انگیز به «رازهای ناگشوده تفسیر دقیق اندیشه او را به‌شدت بغرنج کرده است. دشواری مذکور با این واقعیت تشدید می‌شود که به نظر می‌رسد غزالی در نوشته‌هایش خودش را نقض می‌کند. آیا او موضع ثابتی در موضوعات مهم الهیاتی داشته و اگر چنین است، چگونه این موضع را می‌توان از روی شواهد به‌ظاهر تناقض‌آمیز مشخص کرد، یا آیا ــ بنا بر ادعای مشهور منتقدش ابن‌رشد ــ «با اشعریان اشعری، با صوفیان صوفی، و با فیلسوفان فیلسوف» بوده است؟ هنوز اجماع محققانه‌ای بر سر این مسئله مهم وجود ندارد.»