کتاب احیای علوم سیاسی

کتاب احیای علوم سیاسی؛ گفتاری در پیشه سیاستگری نوشتهٔ حسین بشیریه است و نشر نی آن را منتشر کرده است. هدف این کتاب توضیح این مطلب است که در سده اخیر جهت‌گیری و طرز فکر حاکم بر رشته علوم سیاسی غیر سیاسی شده است و نگرش‌های جامعه‌شناسانه و تاریخی بر آنچه دانش سیاسی به شمار می‌رود، چیره گشته‌اند و در نتیجه علم سیاست محتوای خود را از دست داده است.

درباره کتاب احیای علوم سیاسی

هدف از نگارش کتاب احیای علوم سیاسی شرح و نقد جایگاه دانش سیاست و سیر دگرگونی‌های آن در گذار تاریخ است. 

این کتاب حاوی سه گفتار است. در گفتار نخست، حکمت سیاسی دیرین پیش از پیدایش علم سیاست اثباتی در سده بیستم توضیح داده شده و به ضرورت احیای برخی از عناصر آن برای دفاع از مقوله سیاستگری اشاره می‌شود. در همان گفتار، اشکال تحول حکمت سیاسی کهن نیز بررسی می‌شود. تعبیر دینی حکمت کهن، واژگون‌سازی، و بازسازی نسبی آن، سه شکل اصلی تحول حکمت سیاسی کهن بودند. گفتار دوم درباره گرایش علم سیاست اثباتی جدیدی است که در سده بیستم، نخست در باختر زمین و سپس در بقیه جهان استیلا پیدا کرد. در آن گفتار، اندیشه‌های دو تن از نمایندگان بزرگ اثبات‌گرایی در دانش سیاسی بررسی شده و سپس نقدهای عمده بر علم سیاست اثباتی و زمینه‌های زوال نسبی آن توضیح داده می‌شوند. در گفتار سوم، نخست زمینه‌های گرایش به احیای دانش سیاست با مروری بر کوشش‌های فکری سه اندیشمند برای احیا و بازسازی برخی از عناصر حکمت سیاسی دیرین توضیح داده می‌شود و سپس محتوا و آموزه‌های دانش سیاستگری یا علم سیاست تجویزی بررسی می‌شوند. 

بخش‌ها و فصل‌های کتاب احیای علوم سیاسی از این قرار است:

گفتار نخست: تحول حکمت سیاسی در فرایند تاریخ

۱: مبانی حکمت سیاسی دیرین: افلاطون و ارسطو

۲: تعبیر دینی حکمت سیاسی دیرین: فارابی و ابن‌سینا

۳: واژگون‌سازی حکمت سیاسی دیرین: ماکیاولی و هابز

۴: بازسازی نسبی حکمت سیاسی دیرین: لاک، روسو، و دیویی

گفتار دوم: علم سیاست اثباتی

۱: جدایی علم سیاست از سیاست

۲: زوال علم سیاست اثباتی و دوران پراکندگی

گفتار سوم: به‌سوی احیای دانش سیاست

۱: زمینه‌های فکری احیاء

۲: آموزه‌های دانش سیاستگری

خواندن کتاب احیای علوم سیاسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دانشجویان و پژوهشگران رشتهٔ علوم سیاسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب احیای علوم سیاسی

«پیوند تنگاتنگ اخلاق و سیاست در دیدگاه سقراط الهام‌بخش بسیاری از حکمای سیاسی عصر باستان بود. مراد سقراط از طرح دانش اخلاق کشف شیوه زیستن به بهترین شکل ممکن بود، اما یافتن چنین شیوه‌ای نیازمند مهارتی است که به زبان سقراط «کارشناسی در سیاست» خوانده می‌شود. این مهارت و کارشناسی از عهده عموم مردم برنمی‌آید، بلکه به صنفی از کارشناسان ماهر نیاز دارد، زیرا سیاست همان اخلاق در مقیاسی جمعی است. اخلاق و سیاست هردو دانش دستیابی به سعادت و بهروزی هستند، اما در دو سطح فرد و جامعه کاربرد دارند.

بر همین اساس، افلاطون در رساله جمهوریت اخلاق و سیاست را دوروی یک مفهوم می‌شمارد که در غایت خود، یعنی عدالت و سعادت، مشترک‌اند. عدالت اخلاقی و سیاسی در دیدگاه افلاطون، همانند عدالت در طبیعت، به معنی تعادل و توازن و تناسب است که سیاست‌مداران باید در برقراری آن بکوشند.

برخلاف سوفسطاییان که برقراری عدالت در جامعه، همچون طبیعت، را ناممکن می‌دانستند و نظام سیاسی و اجتماعی را بازتاب امیال خودسرانه حاکمان می‌شمردند، افلاطون عدالت را امری عینی و تحقق‌پذیر می‌دانست. از دیدگاه او عدالت در سطح فردی، یعنی کمال اخلاقی، در نهایت در عدالت سیاسی قوام می‌یابد. آدمیان در زندگی فردی خود مجبور به انجام عمل عادلانه و اخلاقی نیستند و اصولا وقتی بتوانند به سود خود و غیرعادلانه عمل کنند، چنان خواهند کرد. اما سیاست مبتنی بر عدالت پشتوانه‌ای برای رفتار اخلاقی و عادلانه فرد فراهم می‌کند. طبق تمثیل مشهور افلاطون، عدالت در سطح فردی حاصل برقراری تعادل میان سه قوه خردمندی، شهامت، و شور و شهوت است. سعادت فرد بازتاب همین تعادل و عدالت است. در سطح سیاست و دولت هم عدالت و سعادت در تعادل همین قوا و نیروهای سه‌گانه جامعه یعنی دانش و معرفت، تولید، و دفاع و حراست نهفته است.

در دولت و جامعه مطلوب، چنین تعادلی برقرار می‌شود، درحالی‌که در دولت‌های بد و تباه نزاع مدام بر سر خیرات محدودی چون ثروت و سلطه و منزلت اجتماعی، جنگ و ستیز دائمی به همراه می‌آورد.

آنچه از نظریات افلاطون برای ما در این‌جا اهمیت دارد، نه معنا و مفهوم و ماهیت سعادت و عدالت و مثل اعلا، بلکه دیدگاه و تعریف او از سیاست و دانش سیاسی است که به‌طور کلی و صوری در کوشش عملی برای گریز از وضعی خاص و دستیابی به وضعی دیگر خلاصه می‌شود. همین برداشت مبنای اساسی دانش سیاسی دیرین را تشکیل می‌دهد که در طی سده‌های بعد با پیدایش برداشت‌های کاملا متفاوت از دانش سیاست افول کرد.»