کتاب خیام صادق

کتاب خیام صادق اشعار خیام برگزیدهٔ صادق هدایت و با توضیحات او دربارهٔ زندگی و اشعار خیام (مجموعهٔ آثار صادق هدایت دربارهٔ خیام)، گردآوری‌شده توسط جهانگیر هدایت است و نشر چشمه آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب خیام صادق

شاید عده‌ای ندانند که صادق هدایت دربارهٔ خیام دو کتاب داشته است. کتاب نخست به نام «رباعیات عمرخیام» در سال ۱۳۰۳ توسط کتابخانه و مطبعه بروخیم در تهران چاپ شد و انتشار یافت. این نخستین کتابی بود که صادق هدایت در ۲۲ سالگی منتشر ساخت.

این کتاب ابتدا شامل شرح حال خیام است و همان شرح حالی است که در اغلب مجموعه‌های رباعیات خیام دیده می‌شود. البته صادق هدایت مطالعات شخصی خودش را نیز در این مقدمه آورده است. در مقدمه این کتاب، هدایت عمرخیام را ریاضی‌دان و منجم و فیلسوفی می‌شناسد که درهنگام فراغت من باب سرگرمی رباعی می‌سروده است. تعداد رباعیاتی که در این کتاب آمده ۲۰۱ رباعی است.

صادق هدایت در انتخاب رباعیات خیام دقت و وسواس بسیار از خود بروز داده و اعتقاد داشته که تعداد زیادی رباعی را کسانی دیگر سروده و به خیام نسبت داده‌اند. و حتی برای مخدوش کردن فلسفه و نحوهٔ تفکر وی رباعیاتی را به او نسبت داده‌اند که مطلقاً هماهنگی با تفکر و فلسفه خیام ندارد.

در این کتاب از ۲۰۱ رباعی تعداد ۱۰۶ رباعی در کتاب بعدی «ترانه‌های خیام» آمده و تعداد ۹۵ رباعی از کتاب بعدی حذف شده است. ولی در همین کتاب ۴ رباعی را با ذکر مطلع متذکرشده از خیام نیست و تعداد مورد قبول صادق هدایت را ۹۷ رباعی می‌توان دانست.

در کتاب «ترانه‌های خیام» تعداد ۶۲ رباعی مشترک با تغییراتی در کلام آمده است. خیام مفهوم زندگی، مرگ، قضا و بُعد جبر و اختیار انسان در این زمینه‌ها را بسیار خوب درک کرده و فلسفه مذهب را برای پاسخ‌گویی به سؤالات مترتب بر آن‌هایی که محو مادیات شده و معنویات را به فراموشی سپرده‌اند. پیام، پیام بی‌ثباتی دنیا است. آزادگی، زیبایی معنوی و عظمت هنری که در خلال رباعیات خیام آمده در نوع خود بی‌نظیر است.

عده‌ای  برای مخدوش کردن فلسفه و نحوهٔ تفکر خیام رباعیات جدیدی که از مفاهیم خاص متأثر است سروده و آن را به خیام نسبت دادند که اصولاً چهره معین و مشخصی از خیام شناخته نشود و در کلام او تعارض به وجود آید. البته محققین در این زمینه مطالعات بسیار کرده و تا آن‌جا که مقدور بوده رباعیات واقعی سروده خیام را که قریب به یقین از او می‌دانند، در مجموعه‌ها آورده‌اند و صادق هدایت خود در این زمینه کوشش بسیار کرده است.

دربارهٔ کتاب «رباعیات عمرخیام» صادق هدایت کمتر در آثاری که بعدها دربارهٔ خیام منتشر شدند اشاره شده و این تصور می‌رفته که آنچه صادق هدایت در این کتاب نوشته بعداً تمام و کمال در کتاب «ترانه‌های خیام» آمده است. در صورتی که چنین نیست و این دو کتاب دارای تفاوت‌های بسیار است. به هر تقدیر متن کامل این کتاب منطبق با نسخهٔ اصلی که صادق هدایت عیسی هدایت هدیه کرده در کتاب حاضر آمده است.

کتاب خیام صادق مجموعهٔ آثار صادق هدایت دربارهٔ خیام است.

فصل‌های این کتاب از این قرار است:

ترانه‌های خیام

درویش نقاش

رباعیات حکیم عمرخیام

مختصری در طبیعیات

رباعیات حکیم عمرخیام

ترانه‌های خیام

خیام فیلسوف

خیام شاعر

ترانه‌ها

خواندن کتاب خیام صادق را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران اشعار خیام و همچنین آثار صادق هدایت پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب خیام صادق

«شاید کم‌تر کتابی در دنیا مانند مجموعه ترانه‌های خیام تحسین شده، مردود و منفور بوده، تحریف شده، بهتان خورده، محکوم گردیده، حلاجی شده، شهرت عمومی و دنیا گیر پیدا کرده وبالاخره ناشناس مانده.

اگرهمهٔ کتاب‌هایی که راجع‌به خیام و رباعیاتش نوشته شده جمع‌آوری شود تشکیل کتابخانهٔ بزرگی را خواهد داد. ولی کتاب رباعیاتی که به اسم خیام معروف است و در دسترس همه می‌باشد مجموعه‌ای است که عموماً از هشتاد الی هزار و دویست رباعی کم و بیش در بر دارد؛ اما همهٔ آن‌ها تقریباً جُنگ مغلوطی از افکار مختلف را تشکیل می‌دهند. حالا اگر یکی ازین نسخه‌های رباعیات را از روی تفریح ورق بزنیم و بخوانیم در آن به افکار متضاد، به مضمون‌های گوناگون و به موضوع‌های قدیم و جدید برمی‌خوریم؛ به‌طوری که اگر یک نفر صد سال عمر کرده باشد و روزی دو مرتبه کیش و مسکل و عقیدهٔ خود را عوض کرده باشد قادر به گفتن چنین افکاری نخواهد بود. مضمون این رباعیات روی فلسه و عقاید مختلف است از قبیل: الهی، طبیعی، دهری، صوفی، خوشبینی، بدبینی، تناسخی، افیونی، بنگی، شهوت‌پرستی، مادی، مرتاضی، لامذهبی، رندی و قلاشی، خدائی، و افوری... آیا ممکن است یک نفر این همه مراحل و حالات مختلف را پیموده باشد و بالاخره فیلسوف و ریاضی‌دان و منجم هم باشد؟ پس تکلیف ما در مقابل این آش درهم جوش چیست؟ اگر به شرح حال خیام در کتب قدما هم رجوع بکنیم به همین اختلاف‌نظر برمی‌خوریم.

این اختلافی است که همیشه در اطراف افکار بزرگ روی می‌دهد. ولی اشتباه مهم از آن‌جا ناشی شده که چنان‌که باید خیام شناخته نشده و افسانه‌هائی که راجع‌به او شایع کرده‌اند این اشکال را در انتخاب رباعیات او تولید کرده است.

در این‌جا ما نمی‌خواهیم به شرح زندگی خیام به پردازیم و به حدسیات و گفته‌های دیگران را راجع‌به او تکرار بکنیم، چون صفحات تاین کتاب خیلی محدود است. اساس کتاب ما روی یک مشت رباعی فلسفی قرار گرفته است که به اسم خیام، همان منجم و ریاضی‌دان بزرگ مشهور است و یا به خطا به او نسبت می‌دهند. اما چیزی که انکارناپذیر است، این رباعیات عجیب فلسفی در حدود ۵ و ۶ هجری به زبان فارسی گفته شده.

تاکنون قدیمی‌ترین مجموعهٔ اصیل از رباعیاتی که به خیام منسوب است، نسخهٔ خطی "بودلن" اکسفرد می‌باشد که در سنهٔ ۸۶۵ در شیراز کتاب شده. یعنی سه قرن بعد از خیام و دارای ۱۵۸ رباعی است، ولی همان ایراد سابق کم و بیش به این نسخه وارد است. زیرا رباعیات بیگانه نیز در این مجموعه دیده می‌شد.»