سیمین بهبهانی

ایرانی | تولد ۱۳۰۶ - درگذشت ۱۳۹۳

زندگینامه و بیوگرافی سیمین بهبهانی

بانو سیمین بهبهانی (۱۳۰۶ تا ۱۳۹۳) از چهره‌های درخشان ادبیات معاصر است که به‌عنوان «نیمای غزل» شناخته می‌شود. بهبهانی از زنان پیشروی ایرانی بود که نه‌تنها در دنیای ادبیات، بلکه در عرصه‌ی حقوق بشر و دفاع از حقوق زنان هم خوش درخشید.

شعرهای سیمین بهبهانی سرشار از دغدغه‌های انسانی، نگاه لطیف زنانه و نوآوری هستند. در سروده‌های این شاعر، قالب سنتی غزل رنگ‌و‌بوی تازه‌ای به خود گرفته و با مضامین امروزی درآمیخته است. از میان آثار بهبهانی می‌توان به «خطی ز سرعت و از آتش»، «ارژن»، «چلچراغ» و «کاغذین‌جامه» اشاره کرد.

اگر می‌خواهید به‌زودی سری به کتاب‌های سیمین بهبهانی بزنید یا قصد دارید با زندگی و زمانه‌ی این بانوی شاعر بیشتر آشنا شوید، توصیه می‌کنیم با بخش‌های بعدی این یادداشت همراه باشید.

پدر و مادر سیمین بهبهانی

سیمین بهبهانی با نام اصلی سیمین خلیلی در خانواده‌ای ادبی، فرهنگی و مترقی رشد کرده بود. مادرش، «فخرعظمی ارغنون»، از خاندان ارغنون و نوه‌ی مکرم‌السلطان خلعتبری و عظمت‌السلطنه بود و پدرش «عباس خلیلی» نام داشت.

فخرعظمی ارغنون در مکتب‌خانه‌ای خصوصی، فارسی، فقه و اصول فقه را آموخته بود و به‌عنوان معلم زبان فرانسه در آموزش و پرورش به تدریس می‌پرداخت. همچنین به‌عنوان عضو فعال انجمن نسوان وطن‌خوان به فعالیت مشغول بود و سردبیری روزنامه‌ی «آینده ایران» را به عهده داشت. زندگی با چنین مادری، اولین بارقه‌های روشنفکری و گرایش‌های ادبی و فرهنگی سیمین بهبهانی را پدید آورد. خود او در مورد تأثیرپذیری از مادرش، در مصاحبه‌ای گفته است: «هرچه داشت به من داد: درستی و راستی و ذوق سلیم و عواطف سوزان و بالاخره شعر.»

پدر سیمین بهبهانی نیز در حوزه‌ی فرهنگ و سیاست حضور پررنگی داشت و به‌عنوان شاعر، نویسنده و مدیر روزنامه‌ی «اقدام» به فعالیت می‌پرداخت.

زندگی شخصی و ازدواج سیمین بهبهانی

سیمین بهبهانی از همان سال‌های کودکی و به‌واسطه‌ی خانواده‌ی ادبی و فرهنگی خود، با شعر و ادبیات آشنا شد. از همان سال‌های نوجوانی، شعر سرودن را شروع کرد و در چهارده‌سالگی، نخستین شعرهای خود را به چاپ رساند. او پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه، با هدف تحصیل در رشته‌ی حقوق به دانشگاه تهران راه یافت. او با وجود دشواری‌های اجتماعی و خانوادگی، در همین رشته به ادامه‌ی تحصیل پرداخت.

سیمین در سال ۱۳۲۵ با «حسن بهبهانی» ازدواج کرد و نام او را به‌عنوان نام خانوادگی خود پذیرفت. ثمره‌ی این ازدواج دو پسر به نام‌های «علی» و «حسین»، همچنین دختری به نام «امید» است. این ازدواج دوامی نداشت و در سال ۱۳۴۹ به پایان رسید.

در همین سال، سیمین زندگی جدیدی را با «منوچهر کوشیار»، یکی از هم‌دوره‌های‌ سال‌های تحصیل در دانشگاه، آغاز کرد. پیوند آن‌ها تا سال ۱۳۶۳، یعنی تا وفات کوشیار پابرجا بود.

درگذشت سیمین بهبهانی

سیمین بهبهانی که در واپسین سال‌های عمر خود با مشکلات جسمانی، مانند نارسایی قلبی و تنفسی دست‌به‌گریبان بود، در هفته‌ی پایانی زندگی‌اش راهیِ بخش مراقبت‌های ویژه‌ی بیمارستان پارس شد. در نهایت پس از آن‌که چند روز را در اغما به سر برد، در هشتاد‌و‌هفت‌سالگی درگذشت.

پیکر سیمین بهبهانی در سی‌و‌یکم مرداد ۱۳۹۳، با همراهی گروهی از دوستان، اهالی فرهنگ و دوستدارانش، از تالار وحدت تشییع شد و سرانجام در قطعه‌ی هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

فعالیت‌های اجتماعی سیمین بهبهانی

دوستداران سیمین بهبهانی او را نه‌تنها به‌عنوان شاعری برجسته، بلکه به‌عنوان یکی از چهره‌های فعال و اثرگذار اجتماعی نیز به یاد می‌آورند. او در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه‌ی دفاع از حقوق زنان، آزادی بیان و حقوق بشر داشت. از مهم‌ترین فعالیت‌های اجتماعی بهبهانی می‌توان به عضویت در کانون نویسندگان ایران اشاره کرد. او از اعضای فعال این کانون به شمار می‌آمد که بارها در بیانه‌ها و برنامه‌های اعتراضی آن شرکت کرده بود.

ریاست انجمن شاعران ایران نیز از دیگر فعالیت‌های سیمین بهبهانی بود. او از طریق این نهاد از آزادی خلاقیت ادبی و همچنین جایگاه شعر دفاع می‌کرد. از دهه‌‌ی ۱۳۸۰ بود که فعالیت‌های بهبهانی شکل تازه‌ای به خود گرفت. این بانوی شاعر با حضور خود در تجمعات مسالمت‌آمیز، راه‌پیمایی‌های اعتراضی و نشست‌های مدنی، پاسدار حقوق مردم و جامعه بود. دادخواهی سیمین بهبهانی چه در شعر و چه در عرصه‌های اجتماعی، تا سال‌های پایانی عمرش ادامه داشت.

ارتباط سیمین دانشور و سیمین بهبهانی

سیمین بهبهانی به‌سبب شباهت اسمی خود با سیمین دانشور، برای ادب‌دوستان یادآور این بانوی نویسنده هم هست. هر دو سیمین از شخصیت‌های درخشان ادبیات فارسی هستند؛ با این تفاوت که اولی زبان شعر را برای زیبایی‌آفرینی برگزیده بود، درحالی‌که دومی راه نویسندگی را می‌پیمود. آغاز آشنایی سیمین دانشور و سیمین بهبهانی به سال‌های ۱۳۴۷ یا ۱۳۴۸ برمی‌گردد. سیمین بهبهانی در سخنان خود به خواندن رمان مشهور «سووشون»، اثر سیمین دانشور، اشاره کرده است.

در سال‌های بعد، دوستی دو سیمین با دیدارهایشان در محافل ادبی و شب‌های شعر ادامه پیدا کرد. بهبهانی در مصاحبه‌ای که پس از درگذشت دانشور انجام داده است، این بانوی نویسنده را «خواهری» دانسته است که بسیار مهربان بوده و همواره به درددل‌های او گوش می‌داده.

صحبت‌های او درباره جلال احمد

برای این‌که بدانیم سیمین بهبهانی در مورد «جلال آل احمد»، یکی از نویسندگان نامدار هم‌دوره‌ی خود چه دیدگاهی داشته است، باید سری به آثار، مصاحبه‌ها و مجموعه‌‌نامه‌ی او بزنیم. به‌ویژه در کتاب «نامه‌هایی به شاعر»، نوع نگاه بهبهانی به جلال کاملاً مشخص است. سیمین بهبهانی در نامه‌های خود، از جلال به‌عنوان نویسنده‌ای برجسته یاد کرده و به تأثیری که بر ادبیات معاصر داشته، اشاره کرده است.

آثار سیمین بهبهانی

آثار سیمین بهبهانی یا به عبارت دیگر، مجموعه اشعار او از آثار شاخص ادبیات معاصر ایران به شمار می‌آيند، زیرا هم به سنت‌های غزل‌سرایی شاعران کهن پایبند هستند و هم دریچه‌ی تازه‌ای را به روی مضامین اجتماعی، عاشقانه و سیاسی می‌گشایند. در فهرست زیر، عنوان آثار سیمین بهبهانی و سال نشر آن‌ها را مشاهده می‌کنید. در ادامه، درون‌مایه‌ی این آثار را نیز به‌طور کلی معرفی کرده‌‌ایم.

چلچراغ (۱۳۳۰): شعرهایی با سبک و زبان کلاسیک را دربر می‌گیرد.
رستاخیز (۱۳۳۶): زبان نمادین و گرایش‌های اجتماعی سیمین بهبهانی را نشان می‌دهد.
مرمر (۱۳۴۱): دربردارنده‌ی غزل‌های عاشقانه‌ی شاعر با زبانی لطیف است.
رز رکسانا (۱۳۴۷): شعرهایی را دربر می‌‌گیرد که از تلفیق سنت و نگاه امروزی شکل گرفته‌اند و زنانگی و احساسات در آن‌ها موج می‌زند.
چلچله (۱۳۵۶): مجموعه‌‌ای است از غزل‌هایی با مضامین اجتماعی و سیاسی.
خطی ز سرعت و از آتش (۱۳۶۰): نگرش‌ها و انتقادات اجتماعی بهبهانی را در قالب شعر نشان می‌دهد.
دشت ارژن (۱۳۶۲): در این اثر با نگاه اسطوره‌ای، حماسی و زنانه‌ی بهبهانی آشنا می‌شویم.
کندوی خواب (۱۳۷۶): تعدادی از غزل‌های نوگرایانه‌ی شاعر را در بر دارد.
یکی مثنوی، یکی غزل (۱۳۸۰): شامل شعرهایی با موضوعات اجتماعی، سیاسی و انسانی است.
کاغذین جامه (۱۳۸۶): سروده‌های سال‌های پایانی زندگی سیمین را دربر می‌گیرد.

پیشنهاد می‌کنیم یادداشت «گوشه چشمی به اشعار عاشقانه سیمین بهبهانی» را نیز بخوانید.

شیوه نگارش سیمین بهبهانی

می‌توان ویژگی‌های شاخص شعرهای سیمین و عوامل تمایزدهنده‌ی آثار او را در شش مورد خلاصه کرد: سادگی زبان، نوگرایی، پرداختن به مضامین اجتماعی و انسانی، آهنگ و موسیقی شعر، و تصویرسازی‌ها و نمادپردازی‌های خیال‌انگیز.

شعرهای سیمین هم ساده‌اند و هم از زبانی شاعرانه برخوردارند. به این معنا که مخاطب را گرفتار پیچیدگی‌ها لفظی نمی‌کنند اما می‌توانند لذت ادبی را برای خواننده به ارمغان بیاورند. سیمین بهبهانی اگرچه در انتخاب قالب شعری به همان راهی رفته است که شاعران پیشین هم رفته‌اند، اما یک قدم از آن‌‌ها جلوتر رفته و مضامین تازه‌ای را به قلمرو شعر فارسی افزوده است. نوگرایی بهبهانی بیش از همه در انتخاب مضامین اجتماعی، انسانی و سیاسی خود را نشان می‌دهد.

موسیقی شعرهای سیمین هم درخور توجه‌ است؛ به‌طوری‌که مهارت شاعر را در انتخاب وزن‌های گوشنواز و آهنگین نشان می‌دهند. از تصویرسازی‌های سیمین هم نباید غافل شد، زیرا نوعی زبان نمادین به آثار او بخشیده‌اند؛ تصاویری ملموس که نمادهایی برای مفاهیم پیچیده‌ی انسانی به شمار می‌آیند.

جوایز و افتخارات سیمین بهبهانی

سیمین بهبهانی نه‌تنها در ادبیات ایران، بلکه در عرصه‌های بین‌المللی هم چهره‌ای شناخته‌شده است. فهرستی که در ادامه، از جوایز و افتخارات او آورده‌ایم، این نکته را اثبات می‌کند.