تورج دریایی

 یکی از اتفاقات مهم تاریخی که در زمان ناصرالدین شاه رخ داد، ورود اولین ناو جنگی خریداری‌شده توسط دولت ایران به خلیج فارس بود. ناو جنگی به نام پرسپولیس. ناخدای کشتی پرسپولیس، ابراهیم دریایی بود. سال‌ها بعد از این اتفاق تاریخی، یکی از نوادگان آقا ابراهیم در سال شمسی در تهران، در محله‌ی دربند شمیران چشم به جهان گشود و تبدیل به یکی از تاریخ‌شناسان سرشناس ایرانی شد. تورج دریایی (Touraj Daryaee) تاریخ‌‌نگاری که تأثیرپذیرترین دوران زندگی‌اش، کودکی تا نوجوانی (دبستان و دبیرستان) را در کشورهای باستانی ایران و یونان گذراند.

بیوگرافی تورج دریایی

تورج دریایی در سال ۱۳۷۲ شمسی مدرک کارشناسی تاریخ و علوم سیاسی را از دانشگاه CSUF لس آنجلس اخذ کرد و در سال ۱۳۷۴ از رشته‌ی تاریخ در دانشگاه CSUF لس آنجلس فارغ‌التحصیل شد و در نهایت در سال ۱۳۷۶ مدرک دکترای خود را از دانشگاه کالیفرنیا در رشته‌ی تاریخ دریافت کرد. او مجرد است و فرزندی ندارد.

تورج دریایی فعالیت حرفه‌ای خود را نیز در حوزه تاریخ ادامه داده است و در حال حاضر پژوهشگر و تاریخ‌نگار در حوزه مطالعات ایران، استاد تاریخ، مطالعات و فرهنگ ایرانی و رئیس مرکز ایران‌شناسی ساموئل مارتین جردن در دانشگاه کالیفرنیاست.

او در مقدمه‌ی مجله‌ی جهان‌باستان سؤالی را مطرح کرده است که شاید سؤال بسیاری از افراد خصوصاً جوانان و نوجوانان باشد: هدف از مطالعه تاریخ باستان چیست؟ و خود اینگونه این سؤال را پاسخ داده است: «نخست می‌توان گفت که مطالعه‌ی تاریخ و تمدن باستان نباید احساس غرور بی‌رویه و خود محوری را تشدید کند و نباید این باور را بپروراند که ما تنها تمدن مهم جهان هستیم. این گزافه‌گویی نیست که مطالعه‌ی تاریخ و تمدن دیگر ملت‌ها از حس نژادپرستی و خودبزرگ‌بینی می‌کاهد و این هدفی مهم در قرن بیست ویکم است.»

تورج دریایی خود را ناجی سلسله‌ی ساسانیان می‌داند؛ چراکه تمام توجه خود را به تاریخ این دوره معطوف کرده است و سعی دارد تکه‌های پازل تمدن ساسانی را کنار هم بگذارد و یک دید کلی به علاقه‌مندان و پژوهشگران ارائه دهد. او علت انتخاب دوره‌ی ساسانی را این می‌داند که این سلسله در ایران رو به فراموشی است و در خارج از ایران به طور کامل از یاد رفته است.

معرفی مهم‌ترین آثار تورج دریایی

در ادامه به آثاری از آقای دریایی اشاره شده است که کاملاً بیانگر مطالعات تخصصی وی در حوزه‌ی تاریخ ساسانیان است.

مشهورترین اثر او کتاب ایران ساسانی است که در سال ۲۰۱۰ جایزه‌‌ی انجمن دوستی بریتانیایی-کویتی در زمینه‌ی پژوهش‌های خاورمیانه را به خود اختصاص داد.

داورانی که این اثر را به‌عنوان یکی از برنده‌ها اعلام کردند معتقدند این کتاب وزنه‌ای سنگین در برابر تحریف‌هایی است که در این دوره‌ی زمانی اروپا محوری رایج شده است.

کتاب سقوط ساسانیان

کتاب سقوط ساسانیان در اصل ترجمه‌ی رساله دکترای آقای تورج دریایی است که ترجمه‌ی آن توسط فرحناز امیرخانی و منصوره اتحادیه زیر نظر روزبه زرین‌کوب انجام شده و در سال ۱۳۸۱ توسط انتشارات نشر ایران به چاپ رسیده است. این کتاب علل سقوط ساسانیان را به طور مفصل و در بازه‌ی زمانی طولانی و با کمک منابع دست اول و حتی آثار به‌جامانده از آن دوران همچون مهر و سکه‌ها بررسی کرده است.

کتاب تاریخ ایران

آثار تورج دریایی همه سعی دارند خلأهایی را که در مورد تاریخ وجود دارند، پر کنند. برای مثال در کتاب تاریخ ایران که توسط گروهی از تاریخ‌نگاران نگارش شده و توسط تورج دریایی ویراستاری و با تلاش شهربانو صارمی به فارسی ترجمه شده است، سعی بر آن بوده تا به فلات ایران پرداخته شود و به صورت یکسان تمام دوره‌های تاریخی مورد بررسی قرار گیرد؛ برخلاف سایر کتاب‌ها که به یک اندازه در مورد تمام دوره‌های تاریخی صحبت نشده است. این کتاب توسط نشر ققنوس چاپ شده است.

کتاب شاهنشاهی ساسانی

کتاب شاهنشاهی ساسانی به همت مرتضی ثاقب‌فر به فارسی ترجمه شده و توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است. تمرکز نویسنده در این کتاب بیشتر بر کیش و دین و آیین شاهنشاهی ساسانی و تأثیر آن بر سیاست آن دوران صحبت شده است.

کتاب امپراتوری ساسانی

کتاب امپراتوری ساسانی، به زبان انگلیسی نوشته شده است؛ چراکه جای خالی تمدن ایرانی میان کتاب‌هایی که همگی از رم باستان داد سخن داده بودند، خالی بود. آقای دریایی از زمانی که دانشجوی دکترا بود، ایده‌ی نگارش چنین کتابی را در ذهن پروراند. او نگاهی کلی و کامل به تاریخ، زبان، دین، جامعه، تأسیس اداره‌ها، تمدن، اقتصاد و سیاست ساسانیان دارد تا بتوان تاریخ آن دوره را بهتر درک کرد و البته در این کتاب از اثرگذاری ساسانیان بر سایر تمدن‌ها نیز صحبت شده است. این اثر درخشان با عناوین گوناگونی همچون ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان، امپراتوری ساسانی در ایران توسط مترجم‌های مختلفی همچون خشایار بهاری، آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی (به طور مشترک) به فارسی ترجمه شده است و در سال ۲۰۰۷ منتشر شده است.

کتاب شهرستان‌های ایرانشهر

طبق گفته تورج دریایی، «ایرانشهر نام قلمروی است که اردشیر بابکان، اولین شاه ساسانی، بر آن حکومت می‌کرد. البته اردشیر بابکان، از همان ابتدا، به‌عنوان شاهنشاه ایران و پادشاه ایرانیان روی کار آمد. یعنی، از پیش، مفهوم ایران به‌عنوان سرزمینی که عده‌ای با نام ایرانی در آن زندگی می‌کنند، در تفکر و ذهنیت آن زمان وجود داشته است و در زمان ساسانیان نیز همچنان، ادامه پیدا می‌کند».

کتاب شهرستان‌های ایرانشهر، اثر تورج دریایی به زبان فارسی میانه یا همان پهلوی نوشته شده است و توسط شهرام جلیلیان به فارسی برگردانده شده است. منظور از ایرانشهر کشور ایران است و تورج دریایی درباره‌ی این واژه مصاحبه‌ی مفصلی انجام داده است. این کتاب به معماری، زمان ساخت و چگونگی ساخت و زمان تخریب این شهرستان‌ها پرداخته است. شهرستان‌های ایرانشهر در سال ۱۳۸۸ شمسی و ۲۰۰۹ میلادی توسط انتشارات توس چاپ و منتشر شده است.

تورج دریایی علاوه‌بر کتاب‌هایی که از آن‌ها نام بردیم مقالات بسیاری را نیز چاپ کرده است.

کتاب جهان ساسانی

انتشارات فروهر کتاب جهان ساسانی را با ترجمه مهناز بابایی چاپ کرده است. این کتاب در واقع مجموعه مقالاتی است که آقای دریایی طی دو دهه اخیر در مجلات اروپایی و آمریکایی به چاپ رسانده است.

کتاب ایران ساسانی در بستر عهد باستان متاخر

این کتاب نیز مجموعه مقالاتی است که با محوریت امپراتوری ساسانی که در سال ۲۰۱۴ میلادی در دانشگاه آکسفورد ارائه داده شده‌اند. در این مجموعه مقالات پژوهشگران ادبیات پهلوی، تاریخ، سکه‌شناسی و تاریخ هنر نظرات و برداشت‌های خود از امپراتوری ساسانی و ارتباط آن با سایر تمدن‌ها را بیان کرده‌اند.

مینوی خرد

این کتاب مجموعه‌مقالاتی در یادبود دکتر احمد تفضلی است که برای نخستین‌بار بر روی کتاب مینوی خرد کار کرده بود. نوزده مقاله‌ی این کتاب درباره‌ی تاریخ و تمدن و زبان‌های ایرانی است و توسط محققان ایرانی و اروپایی و آمریکایی نوشته شده است.

پادشاه هفت اقلیم

این کتاب به بررسی نظام حکومتی و ساختار سیاسی ایران در دوران ساسانی می‌پردازد. تورج دریایی در این اثر به نقش شاهنشاهان ساسانی، سیاست خارجی آنان و تأثیرگذاری آن‌ها بر منطقه می‌پردازد. نام کتاب برگرفته از یکی از عناوین شاهنشاهان ساسانی است که بر جهانی بودن قلمرو آن‌ها تأکید دارد. موضوع اصلی این کتاب بررسی سلسله‌ها و فرمانروایی‌هایی است که به فکر فراتر رفتن از محیط اطراف خود برای ایجاد سیاست‌های بزرگ‌تر در قلمرو ایران بودند.

کورش بزرگ

این کتاب درخشان مجموعه‌مقالاتی از چندین پژوهشگر شناخته‌شده درباره‌ی کورش بزرگ، شاه مشهور ایرانی است که تورج دریایی آن‌ها را گردآوری کرده است. در این کتاب درباره‌ی استوانه‌ی کورش نیز سخن به میان می‌آید.

کتاب تاریخ و فرهنگ ساسانی

این اثر یکی از جامع‌ترین کتاب‌ها در حوزه‌ی تاریخ و فرهنگ دوران ساسانی است. تورج دریایی در این کتاب با استناد به منابع پهلوی، عربی و رومی به موضوعاتی نظیر سکه‌شناسی، تاریخ فکری و فرهنگی، ساختار اجتماعی، اقتصاد، دین و هنر در دوران ساسانی و اهمیت متون پهلوی در زمانه‌ی کنونی می‌پردازد. هدف این کتاب نشان‌دادن نقش و اهمیت تمدن ساسانی در پیونددادن فرهنگ ایران با جهان باستان است.

ایران ساسانی و پیوندش با تمدن‌های همسایه

در این کتاب، تورج دریایی به تأثیرات متقابل ایران ساسانی و تمدن‌های همسایه مانند روم، هند، چین و… می‌پردازد. این اثر به‌ویژه روابط دیپلماتیک، تجاری و فرهنگی ساسانیان با این تمدن‌ها را مورد تحلیل قرار می‌دهد. دریایی در این کتاب با کمک دکتر متئو کمپارتی، نشان می‌دهد که ایران ساسانی چگونه نقشی محوری در تبادل فرهنگی و سیاسی جهان باستان ایفا کرده است.