احمد اشرف
احمد اشرف (Ahmad Ashraf) یکی از سردوگرم‌چشیده‌های روزگار است؛ چراکه در طی گذران روزهای کودکی، نوجوانی، جوانی، بزرگسالی و حتی کهنسالی، اتفاقات زیادی از تاریخ معاصر ایران را به چشم دیده و از سر گذرانده است. او در سال ۱۳۱۳، یعنی تنها سه سال قبل از وقوع کشف حجاب توسط رضاشاه، در محله‌ی منیریه تهران به دنیا آمد. پدر و مادر او هر دو از قشر تحصیل‌کرده‌ی آن زمان به شمار می‌رفتند؛ مادرش تا سیکل، در مدرسه‌ی «تربیت» آموزش دیده و پدرش پس از گذراندن مقطعی تحصیلی در آلمان، به ایران بازگشته بود.
دوران دانش‌آموزی اشرف را می‌توان نخستین گام او برای ورود به مسائل سیاسی دانست، چراکه تحصیل او در مدرسه با سقوط رضاشاه آغاز شد و پس از ۱۲ سال، با کودتای ۲۸ مرداد و فارغ‌التحصیلی او پایان یافت؛ به همین ترتیب، او سال‌های بسیار تاثیرگذار و حساسی را در مدرسه گذراند که ریشه‌های این علاقه را در او شکل داد.
احمد اشرف پس از گذراندن روزهای پر آشوب تاریخی و شرکت در اتفاقات سیاسی آن زمان تصمیم به تحصیل در رشته‌ی حقوق و گرایش قضایی گرفت تا راحت‌تر بتواند به فعالیت‌های سیاسی‌اش ادامه دهد؛ اما پس از فارغ‌التحصیلی، با رشته‌ی جامعه‌شناسی آشنا شد و برای تحصیل به آمریکا سفر کرد، اما چندی بعد برای تدریس این رشته به دانشگاه تهران بازگشت؛ احمد اشرف، استادی است که جامعه‌شناسی و تاریخ اجتماعی ایران را نه‌تنها در دانشگاه تهران بلکه در دانشگاه‌های پنسیلوانیا، کلمبیا و پرینستون نیز تدریس کرده است.
معرفی آثار احمد اشرف
از احمد اشرف به سبب رشته‌ی تحصیلی و روزگاری که گذرانده است، مقالات و کتاب‌هایی درباره‌ی وضعیت اجتماعی و تاریخی ایران منتشر شده است که در ادامه به معرفی و بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران دوره قارجار
موضوع این پژوهش که به صورت کتاب منتشر شده است، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری صنعتی جدید در کشور و نقش بازاریان، به‌خصوص تجار بزرگ در سیر تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه ایرانی در اواخر قرن گذشته و اوایل قرن کنونی هجری قمری است. فرضیه‌ی این پژوهش بیان می‌کند با وجود اینکه تجار بزرگ کشور تلاش کرده‌اند جامعه‌ی ایرانی را از دوران نیمه فئودالی و شبه آسیایی به دوران سرمایه‌داری سوق دهند و با اینکه موفقیت‌هایی مانند رشد مبادلات بازرگانی خارجی و آغاز راه مشروطیت را به دست‌آورده‌اند، اما از دو جهت یعنی، پیدایش سرمایه‌داری صنعتی و استقرار مردم‌سالاری با ناکامی روبه‌رو شدند. دلیل این ناکامی، استبداد داخلی و شیوه‌های تولید در اجتماعات ایلی، شهری و روستایی و استعمار خارجی است که مانع رشد سرمایه‌داری جدید صنعتی و تحقق رسالت تاریخی سرمایه‌داری ملی در کشور شده است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۵۹، توسط نشر زمینه در ۱۷۹ صفحه منتشر شد.
طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران
این اثر شامل ۶ مقاله است که از ابعاد مختلف به وضعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی ایران در دوران‌های مختلف پرداخته است. در این مقالات موضوعاتی مانند طبقات اجتماعی در دوره‌های مختلف تاریخی (ایران اسلامی دوره‌ی میانه، قاجار و پهلوی)، تاثیر اتحاد بازار و روحانیت در رابطه با شوروش‌ها و انقلاب‌ها به‌خصوص انقلاب اسلامی، روش‌های بسیج توده‌ها در انقلاب اسلامی و مناسبات ارضی پیش و پس از انقلاب مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند.
نویسندگان این مقالات، احمد اشرف و علی بنو عزیزی هستند که سهیلا ترابی فارسیانی آن را به فارسی ترجمه کرده است. همچنین این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۸۷ توسط انتشارات نیلوفر منتشر شده است.
جستارهایی درباره تئوری توطئه در ایران
پدیدآورندگان در ابتدا به تعاریفی رایج از توطئه و زمینه‌‌های وقوع آن در جوامع می‌پردازند و به دلیل کمبود منابع مناسب در این زمینه به زبان فارسی، پیشینه‌ی آن را بررسی می‌کنند؛ به عنوان مثال، یکی از تعاریفی که از توطئه ارائه می‌دهند به این شرح است: «توهم توطئه نوعی بیماری روانی فردی و اجتماعی است»؛ در ادامه، توضیح می‌دهد نام بیماری که شخص را دچار سوءظن راجع‌به همه‌چیز و همه کس می‌کند، «پارانویا» نام دارد و بیماری جمعی را توطئه یا توهم توطئه می‌نامند. سپس هر یک از نویسندگان این مجموعه به شرح مقالات خود می‌پردازند. مقاله‌ی نخست با عنوان «پارانویید در سیاست ایران» با قلم یرواند آبراهامیان، به دلایل توسل به توطئه و پیامدها و نمودهای آن پرداخته است. مقاله‌ی دوم نوشته‌ی احمد اشرف است و عنوان آن «توهم توطئه» نام‌گذاری شده است. موضوعات مطرح در این مقاله، شامل شکل‌گیری مفهوم توطئه پیش و پس از اسلام و وضعیت نیمه‌استعماری است. همچنین، توهم توطئه‌های شیطانی دشمنان ایران و جذابیت توهم توطئه برای ایرانیان از دیگر موضوعات طرح‌شده در این بخش است. مقاله‌ی پایانی نیز نوشته‌ی محمدعلی همایون کاتوزیان است، نام این مقاله «خلیل ملکی؛ رد تئوری توطئه و پیشبرد جامعه مدنی» عنوان شده است. در واقع این مقاله به عقاید و دیدگاه‌های خلیل ملکی، به‌عنوان یکی از رهبران جامعه سوسیالیستی، درباره‌ی توطئه پرداخته است. این کتاب توسط نشر نی در ۱۸۷ صفحه و با ترجمه‌ی محمدابراهیم فتاحی منتشر شده است.
هویت ایرانی
احمد اشرف در این کتاب به طور مفصل به مقوله‌ی شکل‌گیری، دگرگونی و رشد هویت می‌پردازد. همچنین او توضیح می‌دهد هویت ملی و قومی چگونه با تقسیم‌بندی میان «ما» یا «خودی‌ها»، در برابر «دیگران» یا «بیگانگان» باعث اعتلای فرهنگ یا ویرانگری و ستیزه‌جویی می‌شود. دوره‌های تحول تاریخی هویت ایرانی به تعریف او شامل دوران پیش و سده‌های میانه اسلامی تا دوران صفویه، پیدایش هویت «شیعی-ایرانی» در دوره‌ی صفوی و پیدایش تطور و هویت ملی ایرانی در قرن نوزدهم و بیستم می‌شود. همچنین مباحث این کتاب شامل دو مقاله از گراردو نیولی و شاپور شهبازی است. نسخه‌ی اولیه این کتاب در سال ۱۳۹۵ نشر نی و با ترجمه و تدوین حمید احمدی منتشر شد.
نقد و نظری در علوم انسانی و اجتماعی
این کتاب که در سه بخش تدوین شده است، به طور تخصصی به تاریخچه و کاربرد علوم انسانی و اجتماعی در طول تاریخ پرداخته است. اشرف در بخش نخست این کتاب به موضوع جامعه‌شناسی انتقادی پرداخته و از نظریات سی راست میلز و نقد فونکسیونالیسم استفاده کرده است. بخش دوم آن به آسیب‌های اجتماعی همچون فقر و کژرفتاری اشاره دارد و در نهایت در بخش پایانی مارکس وبر و علوم اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. این کتاب در سال ۱۳۹۳ به اهتمام سید ابراهیم اشک‌شیرین، در انتشارات گستره منتشر شد.
