کتاب کمدی، تراژدی و دین

کتاب کمدی، تراژدی و دین؛ درآمدی بر خرد شاد در برابر روان تراژیک نوشتهٔ جان مورل و ترجمهٔ البرز حیدرپور است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب کمدی، تراژدی و دین

درونمایه‌ٔ کتاب کمدی، تراژدی و دین بررسی شیوه‌ٔ رویارویی انسان‌ها با یک شکاف است: شکاف میان چیزها آن‌گونه که هستند و آن‌گونه که باید باشند. نویسنده بر آن است تا روشن کند که انسان‌ها چگونه می‌توانند با اتخاذ چشم‌اندازی درست، به‌جای فروغلتیدن و نابودشدن در این شکاف، از کنار آن بگذرند یا دست‌کم در حوالی آن سکنا گزینند. جان مورل شیوه‌ٔ واکنش انسان‌ها را به این‌گونه ناهمخوانی‌ها بسته به نوع نگرش آنان می‌داند، به این‌که جهان و زندگی خود را تراژیک ببینند یا کمیک. بنابراین، در این‌جا تراژدی و کمدی نه به‌ عنوان دو گونه‌ٔ ادبی، بلکه به‌عنوان دو شیوه‌ٔ نگرش به چیزها یا دو نوع جهان‌بینی بررسی می‌شوند. ازاین‌رو شواهد کـتاب بیش از آن‌که ادبیات باشد از زندگی‌نامه‌ها، رویدادهای تاریخی و رفتارهای روزمره گرفته شده است.

در این نوشته، جان مورل تلاش می‌کند رویکردهای تراژیک و کمیک به جهان را با یکدیگر بسنجد و روشن سازد هریک از این بینش‌ها چه نوع احساس و کنشی را رقم می‌زند و چه نوع انسانی را می‌پروراند. او ابایی ندارد از اینکه آشکارا بگوید بینش کمیک بینش برگزیدهٔ اوست. اما همین‌جا باید یادآوری کرد که با دقت در ویژگی‌هایی که مورل برای انسان کمیک برمی‌شمرد، درمی‌یابیم الگویی که از انسان «کمیک» در نظر دارد بسیار همانند با الگویی است که قرن‌ها پیش در ادبیات ایرانی، به‌ویژه نزد خیام و حافظ، از انسان «رند» ارائه شده، مفهومی که خوشبختانه به‌تازگی بازشناسی آن را پژوهشگران از سر گرفته‌اند.

جان مورل یکی از پرآوازه‌ترین اندیشمندان در حوزهٔ فلسفهٔ طنز است و افزون بر نوشتن چندین کتاب در این‌باره، نگارش درآمد طنز در دانشنامهٔ اینترنتی استنفورد نیز به او واگذار گردید. کتاب پیش رو دارای ۹ فصل است، اما می‌توان آن را به دو بخش تقسیم کرد. در بخش نخست که شامل فصل‌های ۱ تا ۴ می‌شود جان مورل پس از یک مرور تاریخی کوتاه به بررسی سرشت تراژدی و کمدی به‌عنوان دو شیوهٔ نگرش به جهان می‌پردازد. سپس با مقابلهٔ بینش‌های تراژیک و کمیک از منظر روان‌شناسی شناختی و جامعه‌شناسی، ویژگی‌ها و تفاوت‌های بنیادین این دو بینش را در بیست مورد برمی‌شمرد. این بخش که پیش‌تر با عنوان «بینش‌های تراژیک و کمیک دربارهٔ زندگی» در نشریهٔ بین‌المللی پژوهش طنز چاپ شده و اکنون با تغییراتی ناچیز در این کتاب آمده است، می‌تواند به‌ویژه برای پژوهشگران روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، ادبیات و فلسفه سودمند باشد.

خواندن کتاب کمدی، تراژدی و دین را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب می‌تواند به‌ویژه برای پژوهشگران روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، ادبیات و فلسفه سودمند باشد.

بخشی از کتاب کمدی، تراژدی و دین

«در تراژدی، انسان‌ها همچون موجوداتی پیچیده و باشکوه به تصویر کشیده می‌شوند که توانا بر اندیشه‌ها، احساسات و کردارهای بزرگ‌اند. بسیاری از قهرمانان در تراژدی یونانی از نسل خدایان بودند. برای برخی ادعای منشأ یزدانی از ناحیهٔ یکی از والدین شده است؛ چندتایی هم مانند پرومته کاملاً ایزدی بودند. شماری از قهرمانان شکسپیر شبیه خدایان به‌نظر می‌آیند. دکتر فاستوس، قهرمان اثری از کریستوفر مارلو، برای دست‌یابی به دانش الاهی به چانه‌زنی و بده‌بستان می‌پردازد. حتی فریدریش فون شلگل گفته است «این هدف متمایز تراژدی است که خواست‌های روح را بر خاستگاهی یزدانی بنا نهد.»

تراژدی ارزش انسان را از طریق رویدادها و کردارها در زندگی افرادی مانند ادیپ، آنتیگونه و شاه‌لیر نمایش می‌دهد. اگرچه این شخصیت‌ها طبیعت و موقعیتی انسانی دارند، اما انسان‌های نوعی و متعارف نیستند. همان‌گونه که ارسطو گفته است، قهرمانان تراژیک برتر از انسان‌های معمولی‌اند. آنان همان چیزی هستند که رفتارشناسان نمونهٔ فوق‌عادی نوع بشر می‌خوانند و ویژگی‌های بشری را در برترین درجات دارا هستند. از دید بسیاری از منتقدین، نمایش‌نامه‌های قرن‌بیستمی، مانند مرگ فروشنده، اثر آرتور میلر تراژدی نیستند زیرا شخصیت‌های مرکزی آن، مردم عادی هستند نه قهرمانان تراژیک.

از آن‌جا که عظمت قهرمانانه در کنش نشان داده می‌شود، قهرمانان تراژیک، مانند قهرمانان حماسه و ملودرام، برای کارهای بزرگشان پرآوازه‌اند. پرومته فنون تمدن را برای نسل بشر آورد. ادیپ شهر تِبِس را از چنگ اسفینکس رهایی داد و سپس عهد کرد قاتل شاه لایوس را به پیشگاه عدالت آورد.

آنچه قهرمان تراژیک برایش تلاش می‌کند تقریباً همیشه چیزی نیک است. اگر زیادی تحت تأثیر تفسیرهای مسیحی از بحث ارسطو دربارهٔ هامارتیا، خطای تراژیک، قرار گرفته باشیم، ممکن است این را فراموش کنیم. بسیاری از مفسرین مسیحی این عنصر را نقصی اخلاقی که قهرمان چوبش را می‌خورد تفسیر می‌کنند. اما این‌که با تراژدی‌ها چون نمایش‌نامه‌های اخلاقی رفتار شود، برداشت درستی از ارسطو و این نوع ادبی نیست.»