اومبرتو اکو

اومبرتو اکو نویسنده و فیلسوف ایتالیایی است. اکو نظریه‌پرداز حوزه‌ی نشانه‌شناسی و متخصص فلسفه‌ خصوصا فلسفه‌ی قرون وسطا بود. زیبایی‌شناسی، تاریخ و فاشیسم از حوزه‌های موردعلاقه‌ی اکو برای پژوهش و تألیف به‌ شمار می‌‌آمد. از او آثار داستانی و غیرداستانی مهمی منتشر شده است. رمان «آنک گل سرخِ» اکو یکی از خوانده‌شده‌ترین رمان‌های فلسفی است که در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان قرار گرفته است. اکو سال‌ها به تدریس در دانشگاه‌های مختلف ایتالیا پرداخت و رساله‌ها‌ و مقالات پژوهشی پرشماری نیز منتشر کرد.

تولد و سال‌های آغازین زندگی

اومبرتو اکو (Umberto Eco) فیلسوف، نشانه‌شناس متبحر و رمان‌نویش شهیر ایتالیایی در پنجم ژانویه‌ی سال ۱۹۳۲ در شهر آلساندریا واقع در جنوب ایتالیا به دنیا آمد. پدرش پیش از آنکه به جنگ فراخوانده شود، حسابدار بود. جنگْ او و مادرش را نیز به ترک شهر و سکونت در دهکده‌‌ای کوچک در دامنه‌ی کوه پیدمونت مجبور کرد. سال‌های کودکی امبرتو اکو با اوج‌گیری فاشیسم در ایتالیا هم‌زمان شد. او به‌ناگزیر در کودکی تحت‌تأثیر آموزش‌های فاشیستی در مدارس ایتالیا قرار گرفت. سال ۱۹۴۵ هنگامه‌ی آزادی از بند فاشیسم سر رسید و سایه‌ی آموزش‌های فاشیستی از سر اکو برداشته شد. اینجا بود که با کتاب‌های کمیک آمریکایی و آثار ضد هولوکاست آشنا شد. این آشنایی پیش‌زمینه‌ی حرکت علمی و فکری اکوی جوان شد.

آغاز تحصیلات عالی و اشتغال

موعد ورود اومبرتو اکو به دانشگاه بالاخره فرا رسید و پدرش از او خواست در رشته‌ی حقوق تحصیل کند. اکو اما هوای فلسفه در سر داشت. او به دانشگاه تورین رفت و مطالعات خود را بر زیبایی‌شناسی توماس آکویناس، فیلسوف و الهی‌دان قرون‌ وسطایی متمرکز کرد. او مدرک لیسانسش را در سال ۱۹۵۴ از دانشگاه تورین دریافت کرد. اکو اندکی پس از دریافت مدرکش، کار خود را در ایستگاه پخش رادیو و تلویزیون (RAI) آغاز کرد. وظیفه‌ی او در این جایگاه، تولید برنامه‌های فرهنگی بود.

اومبرتو اکو اولین کتابش را در سال ۱۹۵۶ منتشر کرد و همان سال در کسوت دستیاری استاد، وارد دانشگاه تورین شد. او تا سال ۱۹۵۸ و پیش از آنکه به خدمت سربازی برود، در دانشگاه ماند؛ ولی برای گذراندن دوره‌ی سربازی مجبور شد هم از دانشگاه خارج شود و هم شغل دولتی خود در رادیو و تلویزیون را ترک کند. او یک سال بعد و پس از پایان خدمت سربازی به دانشگاه بازگشت. اکو این دوره را با ویرایش یک مجموعه آغاز و در ادامه، دومین کتابش را هم منتشر کرد. این کتاب به موضوع پایان‌نامه‌ی او باز می‌گشت و عنوانش «توسعه‌ی زیبایی‌شناسی قرون وسطا» بود. اکو در کنار کار آموزشی، تحصیلاتش را در دوره‌ی دکتری ادامه داد. تحصیلات عالیِ اکو درنهایت در سال ۱۹۶۱ به دریافت مدرک دکترای زیبایی‌شناسی ختم شد. او پس از تدریس در دانشگاه تورین، تدریس در دانشگاه میلان، فلورانس و بلونیا را نیز تجربه کرد.

دستاوردهای پژوهشی امبرتو اکو

اومبرتو اکو افزون‌بر شخصیت ادبی و جایگاهش در ادبیات جهان، شخصیت علمی مهم و موفقی نیز داشت. او مطالعات گسترده‌ای در فلسفه، خصوصا فلسفه‌ی قرون وسطا داشت، اما مهم‌ترین شاخه‌ی مطالعاتی اکو نشانه‌شناسی است. او پژوهش در نشانه‌شناسی را در دانشگاه تورین آغاز کرد و به ریاست پژوهشگاه نشانه‌شناسی این دانشگاه برگزیده شد. اکو مطالعات نمادشناسی و نشانه‌شناختی خود را که در دوره‌ی تحصیل آغاز کرده بود در این جایگاه به‌قوت ادامه داد. او دانش نشانه‌شناسی خود را به دیگر رشته‌های علمی چون ژنتیک تسری داد و در این زمینه نیز توانست گام‌های موثری بردارد. امبرتو اکو پس از ورود به دانشگاه بوکونی میلان نیز مسیر مطالعاتی خود را پیش برد. او در همین دانشگاه به مرتبه‌ی استادتمامی رسید. دستاوردهای اکو در توسعه‌ی رشته‌های تحصیلات تکمیلی دانشگاه بوکونی درخشان بود. او به‌سیاق معمول خود، مرزهای نشانه‌شناسی را گسترد. مطالعات او متمرکز بر نشانه‌شناسی در ادبیات و فلسفه بود. اکو به تدریس در دانشگاه بوکونی بسنده نکرد و برای تدریس در دانشگاه‌های مختلف جهان ازجمله دانشگاه ییل و موسسه‌ی فناوری ماساچوست حضور یافت.

گرامیداشت‌ها و جوایز اومبرتو اکو و نقدها به او

از اومبرتو اکو با عناوین و جوایز مختلفی تقدیر شده است. از آن‌جمله نشان صلیب شوالیه‌گری است که در سال ۲۰۰۶ توسط جورجینیا ناپولیتانو، رئیس‌جمهور وقت ایتالیا، به او اعطا شد. اکو از دانشگاه‌های مختلفی در جهان دکترای افتخاری گرفت و به عضویت افتخاری دانشگاه‌های برگزیده‌ی دنیا همچون هاروارد، آکسفورد و سوربن درآمد. او در نظرسنجی به‌عمل‌آمده در ایتالیا به سال ۲۰۰۸، توسط ۵۴درصد از افراد شرکت‌کننده به‌عنوان مهم‌ترین نویسنده‌ی ایتالیایی انتخاب شد. فلاسفه‌ی بزرگی همچون ژیل دُلوز، آثار اکو را نقد و تحلیل کرده‌اند. فرانک کرمود، منقد ادبی سرشناس انگلیسی، رمان آنک گل سرخِ او را اثری قوی اما دشوار و جالب و شگفت‌انگیز و درعین‌حال عجیب‌وغریب توصیف کرده است. اومبرتو اکو و مخالفان و منتقدان سرسختی نیز داشته است. راجر اسکراتون، فیلسوف بریتانیایی، او را به سخت‌نویسی و لفاظی متهم کرده است. اکو خود نیز در مصاحبه‌ای تلویحا پذیرفت که آثارش آسان‌یاب و راحت‌خوان نیستند.

زندگی شخصی و درگذشت اومبرتو اکو

اومبرتو اکو در سال ۱۹۶۲ با یک طراح و معلم آلمانی به‌نام «رناته رامگه» ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک پسر و یک دختر بود. اکو در طول زندگی سفرهای کاری و پژوهشی بسیاری را تجربه کرد؛ اما بیشتر عمر خود را در دو شهر میلان و ریمینی در شمال شرقی ایتالیا گذراند. او در ۸۲‌سالگی به بیماری سرطان لوزالمعده مبتلا شد. اومبرتو اکو پس از دو سال درگیری و مبارزه با سرطان، به‌تاریخ نوزدهم فوریه‌ی سال ۲۰۱۶ در ۸۴‌سالگی در میلان درگذشت و در همین شهر به خاک سپرده شد. او تا سال‌های پایانی زندگی‌اش همچنان استادتمام دانشگاه بولونیا بود.

کتاب‌های اومبرتو اکو

آثار و کتاب‌های منتشرشده از اومبرتو اکو در دسته‌ی داستانی و غیرداستانی (عمدتا پژوهشی) قرار می‌گیرد. او نوشتن و انتشار کتاب‌های غیرداستانی و علمی خود را در دوران تحصیلش آغاز کرد. اولین اثرش «زیبایی‌شناسی توماس آکویناس» بود که در سال ۱۹۵۶ منتشر شد. او در این اثر به اندیشه‌های آکویناس، فیلسوف مهم قرون وسطایی پرداخت. دیگر اثر مهم اکو «کار گشوده» نام گرفته که در سال ۱۹۶۲ به انتشار رسید. اکو در این کتاب آرای مهم و مدرن فلسفی‌اش را در باب تکثر در هنر و فرایند تعاملی بین خواننده و متن مطرح کرد. «نظریه‌ی نشانه‌شناسی» عنوان کتاب بعدی اکو است که در سال ۱۹۷۶ چاپ شد. او در این کتاب تأثیرگذار و مهم، از محبوب‌ترین حوزه‌ی مطالعاتی خود یعنی نشانه‌شناسی سخن گفت. این کتاب بارها و در پژوهش‌های متعدد مورد ارجاع قرار گرفته است. او در سال ۱۹۷۹ باز هم کتابی در موضوع خوانش متن و رابطه‌ی بین خواننده و اثر نوشت و آن را «نقش خواننده» نام نهاد. «نشانه‌شناسی و فلسفه‌ی زبان» دیگر کتاب اومبرتو اکو در این موضوع، در سال ۱۹۸۴ وارد بازار کتاب شد. او در حوزه‌ی خوانش متن کتاب‌های دیگری نیز به نگارش درآورده که کتاب «تأویل متن» منتشرشده در سال ۱۹۹۰ از آن شمار است. «در جست‌وجوی زبان کامل»، «تأویل و تأویل افراطی»، «تاریخ زشتی»، «تاریخ زیبایی»، «سرندیپیتی‌ها؛ یافته‌های ناجسته، زبان و دیوانگی»، «ایمان یا بی‌ایمانی» و «سرگذشت جامعه‌ی سیال» و «فاشیسم ابدی» عنوان سایر آثار پژوهشی مهم اکو است؛ این کتاب‌ها عموما در موضوع فلسفه، تاریخ، جامعه‌شناسی، زیبایی‌شناسی و نشانه‌شناسی به رشته‌ی تحریر درآمده است.

رمان‌های اکو

اومبرتو اکو علاقه و اعتقاد ویژه‌ای به داستان‌نویسی و رمان داشت و ایده‌های فلسفی و زبان‌شناختی خود را در قالب رمان‌هایی محبوب و به زبان ایتالیایی منتشر کرد. «آنک نام گل سرخ» را که به‌سال ۱۹۸۰ درآمد و در فهرست صد کتاب پرفروش تاریخ قرار دارد، می‌توان مهم‌ترینِ آن‌ها دانست. او در این کتاب داستانی معمایی را روایت کرده است که در یک صومعه می‌گذرد. «آونگ فوکو» نام دیگر رمان شناخته‌شده و پرفروش اکو است که در سال ۱۹۸۸ چاپ شد. این کتاب نیز روایت جذاب یک داستان اسرارآمیز تاریخی است؛ داستانی که شخصیت‌های اصلی‌اش سه ویراستار هستند. اکو باز هم سراغ رمان‌های معمایی رفت و کتاب «شعله مرموز ملکه لوانا» در سال ۲۰۰۵ از او منتشر شد؛ داستانی جذاب که حول کشف دوباره‌ی تاریخ شخصی یک کاراکتر می‌گذرد که حافظه‌اش را به‌خاطر سکته از دست داده است. «گورستان پراگ» نام رمانی دیگر از این نویسنده‌ی پرکار است که در سال ۲۰۱۰ وارد بازار کتاب شد. رمانی غریب و اسرارآمیز که شخصیت‌های آن واقعی‌اند. آخرین کتاب اکو رمان «شماره صفر» بود که یک سال پیش از درگذشت او و در سال ۲۰۱۵ منتشر شد. این رمان نیز فضایی معمایی و جنایی دارد و پای فاشیسم به‌عنوان یکی از دغدغه‌های قدیمی اکو در آن باز شده است. عمده‌ی رمان‌های اومبرتو اکو به فارسی ترجمه شده‌اند.