آلن بدیو
زندگینامه و معرفی کتابهای الن بدیو
آلن بدیو (Alian Badiou)، ۱۷ ژانویهی ۱۹۳۷ در پاریس به دنیا آمده است. او فیلسوف فرانسوی، رئیس سابق گروه فلسفه در اکول نورمال سوپریر (ENS) و بنیانگذار دانشکدهی فلسفهی دانشگاه پاریس هشتم به همراه ژیل دلوز، میشل فوکو و ژان فرانسوا لیوتار است. کار بدیو بهشدت با کاربردهای فلسفی ریاضیات، بهویژه نظریهی مجموعهها و نظریهی مقولهها شناخته شده است. پروژهی «هستی و رخداد» بدیو، مفاهیم هستی، حقیقت، رخداد و موضوعی را در نظر میگیرد که با رد نسبیگرایی زبانی بهعنوان جانمایهی تفکر فرانسوی پس از جنگ تعریف میشود. بر خلاف همتایان خود، بدیو آشکارا به ایدهی جهانیگرایی و حقیقت اعتقاد دارد. بدیو در تعدادی از سازمانهای سیاسی مشارکت داشته است و مرتباً در مورد رویدادهای سیاسی اظهارنظر میکند. بدیو از بازگشت کمونیسم بهعنوان یک نیروی سیاسی دفاع میکند.
بیوگرافی آلن بدیو
بدیو، پسر ریاضیدان فرانسوی ریموند بدیو (۱۹۹۶-۱۹۰۵) است که در طول جنگ جهانی دوم، از اعضای حزب کارگر جبههی مقاومت در فرانسه بود. آلن بدیو دانشجوی لیسه لویی لو - گراند و سپس مدرسهی اکول نورمال (۱۹۵۵-۱۹۶۰) بود. در سال ۱۹۶۰، او مدرک دیپلم خود را (که تقریباً معادل کارشناسیارشد است) برای نوشتن رسالهای دربارهی اسپینوزا برای ژرژ کانگیلهم به دست آورد. موضوع این رساله «ساختارهای تظاهرات در دو کتاب اول اخلاق اسپینوزا» بود.
او از سال ۱۹۶۳ در لیسه در ریمز تدریس کرد و در آنجا دوست صمیمی نمایشنامهنویس (و فیلسوف) و همکار خود فرانسوا رگنو شد و قبل از انتقال به دانشکدهی ادبیات دانشگاه ریمز، دو رمان منتشر کرد و سپس در سال ۱۹۶۹ به دانشگاه پاریس هشتم (وینسنس-سنت) منتقل شد. بدیو، فعالیتهای سیاسی خود را از سن خیلی کم آغاز کرده بود و یکی از اعضای مؤسس حزب سوسیالیست متحد (PSU) بود. این حزب بهویژه در مبارزه برای استعمارزدایی از الجزایر فعال بود.
او اولین رمان خود، «Almagestes» را در سال ۱۹۶۴ نوشت. در سال ۱۹۶۷ به یک گروه مطالعاتی که توسط لوئیس آلتوسر سازماندهی شده بود، پیوست و بیشتر و بیشتر تحت تأثیر ژاک لاکان قرار گرفت و به عضویت هیئت تحریریهی مجلهی روانکاوی درآمد. در آن زمان او از قبل پایهی محکمی در ریاضیات و منطق همراه با نظریهی لاکانی داشت و مشارکت او در این مجله، نشاندهندهی شکلگیری اولین دغدغههای این فیلسوف بود.
قیامهای دانشجویی در مه ۱۹۶۸، تعهد بدیو به چپ افراطی را تقویت کرد و او در گروههای ستیزهجوی رادیکالی مانند «اتحادیهی کمونیستهای مارکسیست-لنینیست فرانسه» (UCFml) شرکت کرد. به نقل از خود بدیو، UCFml «سازمانی مائوئیستی است که در اواخر سال ۱۹۶۹ توسط ناتاشا میشل، سیلوین لازاروس، من و تعداد زیادی از جوانان تأسیس شد.»
در این مدت، بدیو به هیئتعلمی دانشگاه تازهتأسیس پاریس هشتم (وینسنس - سنت دنی) که سنگر اندیشههای ضدفرهنگی بود، پیوست. او در آنجا درگیر مناظرههای روشنفکری شدیدی با استادان همکار خود یعنی ژیل دلوز و ژان فرانسوا لیوتار شد که آثار فلسفی آنها را انحرافات ناسالم از برنامهی آلتوسری مارکسیسم علمی میدانست.
در دههی ۱۹۸۰، زمانی که مارکسیسم ساختاری آلتوسری و روانکاوی لاکانی رو به افول رفتند (پس از مرگ لاکان و بستری شدن آلتوسر در بیمارستان روانی)، بدیو آثار فلسفی فنی و انتزاعی بیشتری مانند «نظریهی سوژه» (۱۹۸۲) و مهمترین اثر خود «هستی و رخداد» (۱۹۸۸) را منتشر کرد. بااینوجود، بدیو هرگز آلتوسر یا لاکان را کنار نگذاشته است و ارجاعات او به مارکسیسم و روانکاوی در تمام آثار او، حتی آثار متأخرتر مشهود است.
بدیو در سال ۱۹۹۹ سمت ریاست را در ENS بر عهده گرفت. او همچنین با تعدادی از مؤسسات دیگر مانند کالج بینالمللی فلسفه ارتباط دارد. او یکی از اعضای «سازمان سیاسی» بود که او آن را در سال ۱۹۸۵ با برخی از رفقای مائوئیستِ UCFml تأسیس کرد. این سازمان در سال ۲۰۰۷ منحل شد. در سال ۲۰۰۲، او یکی از بنیانگذاران مرکز بینالمللی فلسفهی فرانسوی معاصر، در کنار ایو دورو و شاگرد سابقش، کوئنتین میلاسو بود. بدیو همچنین بهعنوان نمایشنامهنویس با نمایشنامههایی مانند «احمدِ لطیف» به موفقیت دست یافته است.
در دههی اخیر، تعداد بیشتری از آثار بدیو به انگلیسی و زبانهای دیگر ترجمه شدهاند، آثاری مانند «اخلاق»، «دلوز»، «مانیفست برای فلسفه»، «فراسیاست» و «هستی و رخداد». هر چند که برای یک فیلسوف اروپایی معاصر نامتعارف است؛ اما آثار او توسط مبارزان کشورهایی مانند هند، جمهوری دموکراتیک کنگو و آفریقای جنوبی هر روز بیشتر از قبل موردتوجه قرار میگیرد. در سالهای ۲۰۱۴–۲۰۱۵، بدیو نقش رئیس افتخاری را در مرکز جهانی مطالعات پیشرفته داشت.
مفاهیم کلیدی آثار بدیو
بدیو در خلال فلسفهی خود مکرراً از چندین مفهوم استفاده میکند که آنها را از خوانش دقیق ادبیات فلسفی دورهی کلاسیک یاد گرفته است. روش خود او را اگر در سنت فلسفهی دانشگاهی فرانسه قرار نگیرد، نمیتوان به طور کامل درک کرد. کار بدیو درگیر رمزگشایی دقیق متون است، کاری همراستا با فیلسوفانی مانند فوکو، دلوز، بالیبار، بوردیو، دریدا، بوورس و انگل که بدیو با همهشان در ENS تحصیل کرده است. یکی از اهداف اندیشهی او این است که نشان دهد مقولات حقیقت او برای هر نوع نقد فلسفی مفید است؛ بنابراین، او از آنها برای بازجویی از هنر، تاریخ و همچنین هستیشناسی و کشف علمی استفاده میکند.
عرصههای حقیقت
به عقیدهی بدیو، فلسفه در بین ۴ شرط (هنر، عشق، سیاست و علم) معلق است که هر یک از آنها «عرصههای حقیقت»ِ کاملاً مستقلی هستند. بدیو پیوسته در سراسر کار خود (اما به طور سیستماتیک در «مانیفست برای فلسفه») بر این باور است که فلسفه باید از وسوسهی بخیهزدن خود به هر یک از این رویههای حقیقت مستقل اجتناب کند (تمام تلاش فکری خود را حول یک عرصه بگذارد).
وقتی فلسفهی خودش را به یکی از شرایطش بخیه میزند (و بدیو استدلال میکند که تاریخ فلسفه در طول قرنهای نوزدهم و بیستم اساساً تاریخ بخیهها است)، نتیجه یک «فاجعه» فلسفی است. در نتیجه، به گفتهی بدیو، فلسفه تفکری است در مورد امکانپذیری چندین رویهی حقیقت و از طریق بررسی تقاطع بین رویههای حقیقت متمایز (مثلاً تلاقی هنر و عشق در رمان) انجام میشود. برای بدیو، زمانی که فلسفه از چهار عرصهی حقیقت بهگونهای کاملاً فلسفی سخن میگوید، باید از طریق کلمات نظری بتواند ویژگی اصلی این حوزهها را مشخص کند؛ به همین دلیل است که بدیو بهجای هنر از «پادزیباییشناسی» سخن میگوید، بهجای سیاست از فراسیاست و بهجای علم از هستیشناسی نام میبرد.
حقیقت، از نظر بدیو، یک مقولهی خاص فلسفی است. درحالیکه شرایط متعدد فلسفه بهاصطلاح خود بدیو «عرصههای حقیقت» هستند (آنها حقایق را همانطور که دنبال میشوند تولید میکنند)، این تنها فلسفه است که میتواند از چندین عرصهی حقیقت بهعنوان عرصههای حقیقت صحبت کند. (مثلاً عاشق، عشق خود را مسئلهی حقیقت نمیداند، بلکه بهسادگی و بهدرستی بهعنوان مسئلهای عشقی به آن میاندیشد. این تنها فیلسوف است که در عشق عاشق، آشکارشدن یک حقیقت را میبیند.) بدیو مفهوم بسیار سختگیرانهای از حقیقت دارد، مفهومی که شدیداً با بسیاری از اندیشههای معاصر اروپایی مخالف است. بدیو هم این مفهوم مدرنیستی سنتی را پذیرفته است که حقایق واقعاً تغییرناپذیر هستند (همیشه و در همهجا، ابدی و تغییرناپذیر هستند) و هم این مفهوم بهشدت پستمدرنیستی را که حقایق از طریق فرایندها ساخته میشوند.
پادزیباییشناسی
بدیو در «کتابچهی پادزیباییشناسی» هم از معنای یونانی اصلی و هم از مفهوم کانتی متأخر «زیباییشناسی» بهعنوان «ادراک مادی» استفاده میکند و هم عبارت «پادزیباییشناسی» را برای اشاره به مفهومی از آفرینش هنری که «رابطهی بازتاب/ابژه» را انکار میکند، به کار میبرد. بااینحال، در همان زمان، او در واکنش به ایدهی تقلید، یا بازتاب شاعرانهی «طبیعت» تأیید میکند که هنر «مفرد» است. هنر به این معنا ماندگار است که حقیقتش در بیواسطه بودنش در یک اثر هنری معین داده میشود و ازاینجهت مفرد است که حقیقتش در هنر و هنر بهتنهایی یافت میشود – ازاینرو مفهوم ماتریالیستی باستانی «زیباییشناسی» را احیا میکند.
هستی و رخداد
گزارههای اصلی فلسفه بدیو همگی در «هستی و رخداد» پایه و اساس خود را پیدا میکنند که در آن او به تلاش خود (که در کتاب «نظریهی سوژه» آغاز کرده بود) برای آشتیدادن مفهوم «سوژه» با هستیشناسی و بهویژه هستیشناسیهای پساساختارگرا و برساختگرا ادامه میدهد. انتقاد مکرر از آثار پساساختارگرایی این است که از طریق تثبیت آن بر نشانهشناسی و زبان، هرگونه مفهومی از سوژه را ممنوع میکند. کار بدیو، به اعتراف خود او، تلاشی است برای خروج از تثبیت فلسفهی معاصر حول زبان که او آن را یک جلیقهی تنگ میبیند.
این تلاش او را در «هستی و رخداد»، به ترکیب فرمولهای دقیق ریاضی با خوانشهایش از شاعرانی مانند مالارمه و هلدرلین و متفکران مذهبی مانند پاسکال سوق میدهد. فلسفهی او بر هر دو سنت «تحلیلی» و «قارهای» استوار است. به نظر خود بدیو، این ترکیب او را نسبت به معاصرانش در جایگاه ناخوشایندی قرار میدهد. این جایگاه ناخوشایند را میتوان برای مثال در زمانی که طول کشید تا این اثر به انگلیسی ترجمه شود، مشاهده کرد. این اثر در سال ۲۰۰۵ و ۱۷ سال پس از انتشارش به زباناصلی ترجمه شد.
همانطور که در عنوان کتاب آمده است، دو عنصر نظریهی هستی و رخداد به شرح زیر هستند: هستیِ هستیشناسی یا «علم بهعنوان وجود» (هستی فینفسه) و رخداد - که بهمثابه گسستی در هستی – دیده میشود که از طریق آن سوژه تحقق پیدا میکند و با حقیقت آشتی میکند. این وضعیت هستی و گسیختگی که رخداد را متعین میکند، بر حسب نظریهی مجموعهها و بهویژه نظریهی مجموعههای زرملو - فرانکل با اصل انتخاب صورتبندی میشود. به طور خلاصه، رخداد حقیقتی است که ناشی از یک «جزء» یا مجموعهی پنهان در هستی است. این بخش از زبان میگریزد و بنابراین خودِ هستی فاقد شرایط و منابع لازم برای پردازش کامل رخداد است.
ریاضیات
مهمترین اندیشههای بدیو درباب ریاضیات را میتوانید در کتاب «در ستایش ریاضیات» بخوانید. بدیو در این کتاب به دفاع از ریاضیات پرداخته و نظریهای نو دربارهی ریاضیات داده است. او در این کتاب با زبانی ساده دربارهی ریاضیات و رابطهاش با فلسفه و فیلسوفان واقعیت زندگی و خوشبختی سخن گفته است. این کتاب، یک مصاحبهی جالب و لذتبخش از ژیل حائری با آلن بدیو است که حتی اگر از تئوریهای ریاضی هم چیزی ندانید و خوانندهی حرفهای فلسفه هم نباشید باز هم از آن لذت خواهید برد. حائری نیز منتقد برجستهی فرانسوی است که در زمینهی فلسفه، تاریخ و فلسفهی علم کار میکند. دغدغهی اصلی حائری فلسفه و نسبت آن با تاریخ علم است.
مروری بر مهمترین آثار و کتابهای الن بدیو
کتاب در ستایش عشق
این کتاب شامل افکار و عقاید آلن بدیو است که آنها را در گفتوگو با نیکلاس ترونگ مطرح کرده است. بدیو معتقد است فیلسوف باید دانشمندی تراز اول، شاعری مبتدی و فعالی سیاسی باشد، لیکن این را نیز باید بپذیرد که پهنهی تفکر هرگز از حملات بیامان و خشونتآمیز عشق مصون نمیماند.
این کتاب برای اولینبار در سال ۲۰۱۲ به چاپ رسید و رسالهی آتشین و پرشور بدیو در دفاع از مقولهی عشق است. در این کتاب، بدیو با توسل به اندیشهی متفکرانی از کییرکگور و دوبووار گرفته تا پروست و لاکان، مخاطب را ترغیب میکند که از عشق نترسد، بلکه آن را چون ماجراجویی شکوهمندی ببیند که دست آخر او را از وسواس فکری نسبت به خود میرهاند. عشق در معرض تهدید، فلاسفه و عشق، ساخت عشق، حقیقت عشق، عشق و سیاست، عشق و هنر و خاتمه، عنوان بخشهای مختلف این کتاب هستند.
در بخشی از کتاب میخوانیم: «من معتقدم که عشق بهراستی همان چیزی است که من، طبق تعابیر فلسفی خود، «عرصهی حقیقت» مینامم، یعنی تجربهای که بهموجب آن نوعی حقیقت ساخته میشود. این حقیقت بیهیچ تردیدی حقیقتی است دربارهی «دو»: حقیقتی که از نفس تفاوت ناشی میشود و من گمان میکنم که عشق - یعنی آنچه من «صحنهی دو» مینامم - همین تجربه است. به این معنی، سرتاپای عشقی که چالش را بپذیرد متعهد به پایداری میشود و با پذیرش تجربهی دنیا از منظر تفاوت، در مسیرش حقیقتی نو در باب تفاوت ایجاد میکند. به این دلیل است که عشق واقعی همواره برای کل بشریت جالبتوجه است، هر قدر هم که در ظاهر نهان و حقیر به نظر برسد.
میدانیم که مردم چطور با خواندن داستانهای عاشقانه اختیار از کف میدهند! فیلسوف باید بپرسد چرا چنین اتفاقی میافتد؟ چرا اینهمه فیلم، رمان و آهنگ وجود دارد که کاملاً وقف داستانهای عاشقانه شدهاند؟ باید چیزی کلی و فراگیر در مورد عشق وجود داشته باشد که علاقه و توجه چنین مخاطبان عظیمی را به این داستانها جلب کند.»
کتاب فراسیاست
بدیو در این کتاب که نام «فراسیاست» بر آن گذاشته است، میکوشد مفهوم سیاست را در مقام یکی از شروط اصلی فلسفه بازسازی کند. «فراسیاست» نه به معنای فرا رفتن و برگذشتن از سیاست، بلکه برعکس به معنای مشروط کردن دوبارهی تفکر به دستاوردهای واقعی آن و سازماندادن فلسفه، حول مصادیقی از سیاست است که واقعاً نسبت به وضع موجود ناهمگون باشند.
بدیو از درِ مخالفت با انواع علوم و فلسفههای سیاسی درمیآید که سیاست را به ابژهی تأمل و طبقهبندی تقلیل دادهاند و در مقولاتی چون اجماع و مدیریت افکار عمومی خلاصه کردهاند. او در عوض تمرکز خود را بر پرسش از امکان «سیاست حقیقت» میگذارد و برایناساس، در کنار بررسی مجدد مفاهیمی چون دموکراسی و عدالت، به بازخوانی انتقادی یا همدلانهی بعضی از آثار معاصرانش میپردازد، از جمله بازخوانی مسئلهی سوژه در کار آلتوسر، تاریخ کارگران به روایت رانسیر و پروژهی سیاسی رفیق همرزمش سیلون لازاروس.
کتاب ترامپ
کتاب ترامپ نوشتهی آلن بدیو، تحلیل فلسفی و سیاسی دربارهی ظهور دونالد ترامپ و پیامدهای گستردهتر آن برای سیاست معاصر است. بدیو با تأکید بر بحرانهای سرمایهداری نئولیبرال و لیبرالدموکراسی، نشان میدهد که ترامپ نه علت، بلکه نشانهای از مشکلات ساختاری عمیقتر در نظامهای سیاسی و اقتصادی است. این اثر با بررسی زمینههای اجتماعی و تاریخی ظهور ترامپ، به خوانندگان درکی جامع از نیروهای پشت این پدیده و پیامدهای آن برای دموکراسیهای جهان ارائه میدهد.
کتاب فلسفه و رخداد
کتاب فلسفه و رخداد اثر آلن بدیو به بررسی رابطهی فلسفه با رخدادهای دگرگونکنندهای میپردازد که نظم موجود را مختل میکنند و امکانهای جدیدی برای فکر و عمل ایجاد میکنند. بدیو مفهوم رخداد را بهعنوان عاملی که چارچوبهای تثبیتشدهی هستی را میشکند، تحلیل میکند و با بهرهگیری از تاریخ، سیاست و فرهنگ، نقش فلسفه را در درک این تحولات توضیح میدهد. این اثر، فلسفه را متعهد به حقیقت و فراتر از نسبیگرایی و شکگرایی معرفی میکند.
کتاب سیاه
کتاب سیاه اثر آلن بدیو شامل ۲۱ قطعهی کوتاه در ۴ بخش است که نثری موجز و طنزی ظریف دارند. این قطعات ترکیبی از خاطرات شخصی و تأملات فلسفی دربارهی سیاه هستند. برخلاف آثار اخیر بدیو که از سخنرانی یا مصاحبهها گرفته شدهاند، این کتاب به طور کامل برای خواندهشدن نوشته شده است و به نویسنده امکان فرم تازهای از نوشتن و تفکر را داده است.
کتاب سینما
کتاب سینما مجموعهای از ۳۰ مقاله است که به بررسی رابطهی او با هنر سینما میپردازد. بدیو در این کتاب چشماندازی از سینمای هنری ۵۰ سال اخیر ارائه میدهد و فیلمها و کارگردانانی از مدرنیته تا معاصر، از جمله برسون، کیارستمی و هیچکاک را تحلیل میکند. او سینما را بهعنوان ماشین فلسفی و مظهر دموکراسی بررسی کرده و ویژگیهای سبکی، اجتماعی و فلسفی آثار مختلف را تحلیل میکند.
کتاب چه باید کرد
کتاب چه باید کرد؟ گفتگویی بین آلن بدیو، فیلسوف هوادار بازگشت کمونیسم و مارسل گشه، نظریهپرداز اصلاحات دموکراسی لیبرالی، است. آنها دربارهی موضوعاتی چون کمونیسم، سرمایهداری، آیندهی دموکراسی و پرسشهایی مانند اصلاحات یا انقلاب؟ و سرمایهداری یا سوسیالیسم؟ بحث میکنند. این کتاب به خوانندگان امکان آشنایی با دو دیدگاه متضاد را میدهد و مسائل سیاسی و اجتماعی را از زوایای متفاوت بررسی میکند.
کتاب در باب بکت
کتاب در باب بکت، به بررسی عمیق آثار ساموئل بکت میپردازد. بدیو در این کتاب، نوشتار بکت را در چارچوبی فلسفی تحلیل میکند و به کاوش در ابعاد دوردست و معانی نوآورانه در آثار او و نویسندگان مشابه میپردازد.
کتاب این قرن
کتاب این قرن در ۱۳ درسگفتار به بررسی مفهومی قرن بیستم میپردازد و تلاش میکند آن را بهعنوان یک واحد تاریخی و فلسفی تحلیل کند. بدیو با طرح پرسشهایی دربارهی وقایع و نقاط عطف قرن، مانند سقوط دیوار برلین یا کشف ژنوم انسان، به ماهیت این دوره میپردازد و رابطهی آن با اندیشه، تاریخ و ارادهی انسانی را بررسی میکند. این کتاب به دنبال بازتعریف مفهوم قرن بهعنوان یک ابژه برای تعمق فلسفی است.
کتاب ستایش تئاتر
کتاب ستایش تئاتر به بررسی نقش تئاتر در جامعهی معاصر و ارتباط آن با فلسفه و سیاست میپردازد. بدیو تئاتر را بهعنوان «رخدادی فکری» میبیند که مفاهیم فلسفی را به شکل قابلفهم و تأثیرگذار برای مخاطب ارائه میدهد. این اثر به تحلیل کارهای هنرمندان معاصر و تأثیر تئاتر بهعنوان شکلی از مقاومت در برابر فرهنگ بازاری میپردازد.
کتاب زندگی و تفکر هایدگر
کتاب زندگی و تفکر هایدگر نوشتهی آلن بدیو و باربارا کاسن به تحلیل زندگی و اندیشههای مارتین هایدگر میپردازد. این اثر به رابطهی او با سیاست نازی، مکاتبات شخصیاش با همسرش و تعاملاتش با هانا آرنت و دیگر زنان میپردازد. نویسندگان تلاش میکنند تضاد بین زندگی شخصی، سیاستهای بحثبرانگیز و فلسفهی عمیق هایدگر را بررسی کنند و به پرسشهایی دربارهی ارتباط فلسفه و تعهدات سیاسی پاسخ دهند.
کتاب مانیفست فلسفه
کتاب مانیفست فلسفه ۱ و ۲، دفاعیهای از فلسفه در برابر ادعای پایان دوران فلسفه است. این اثر شامل دو کتاب است که بدیو با فاصلهی چند سال نوشته و به نقد عقاید رایج و بازخوانی فلسفه بهعنوان وظیفهای برای چالش با آرای عمومی میپردازد. او فلسفه را ابزاری برای فراتر رفتن از گفتمان غالب و بازاندیشی در مفاهیم اساسی آزادی و حقیقت میداند.