کتاب درام اسلامی

کتاب درام اسلامی نوشته جمشید ملک پور و ترجمه فرزام حقیقی به بررسی تعزیه می‌پردازد که یکی از مهم‌ترین اشکال هنر تئاتر در اسلام است. در حقیقت این کتاب برای پاسخ دادن به سوالی بسیار مهم در زمینه تئاتر بین الملل نوشته شده است: آیا چیزی به نام درام اسلامی وجود دارد؟

درباره کتاب درام اسلامی

دکتر جمشید ملک پور از اساتید برجسته ایرانی در کتاب درام اسلامی به یک پرسش بسیار مهم جواب می‌دهد: «آیا چیزی به‌عنوان «درام اسلامی» وجود دارد؟ آیا قرآن آن را نهی کرده است؟»

این مساله یکی از مواردی است که در زمینه مباحث تئاتر بین المللی همیشه مطرح شده است. اگر نگاهی به تاریخ اسلام بیندازیم و آن را بررسی کنیم به هنری برمی‌خوریم که امروزه با نام تعزیه یا شبیه خوانی شناخته می‌شود. تعزیه که در تلاش است تا درد و رنج‌های امام حسین (ع) را در قالب نمایشی شورانگیز و حماسی نشان دهد، همان درام اسلامی، یا نمایش اسلامی است. 

تعزیه تا پیش از نوشته شدن این کتاب هم توسط نویسندگان و کارگردانان مطرح و برجسته‌ای چه از شرق و چه از غرب به جهان معرفی شده بود. مثلا پیتر بروک که یکی از کارگردانان معروف تئاتر است تعزیه را «شکلی بسیار قدرتمند از تئاتر» می‌داند. جمشید ملک پور در این اثر نفوذ و تأثیرات دین، سیاست، اسطوره، ادب و نمایش‌های آیینی را در چگونگی پیدایش نمایش اسلامی بررسی کرده است. این نمایش‌های آیینی که قدمت آن به ۲۵۰۰ پیش از میلاد باز می گردد، تاثیری مهم در شکل‌گیری درام و نمایش اسلامی داشته‌اند. 

کتاب درام اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم 

خواندن این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به تئاتر و هنرهای نمایشی پیشنهاد می‌کنیم. 

درباره جمشید ملک پور 

جمشید ملک‌پور، نویسنده، پژوهشگر، کارگردان تئاتر و استاد ایرانی، یکی از چهره‌های مهم‌ و شناخته‌شده‌ در حوزه پژوهش درباره نمایش ایرانی است.

او تحصیلاتش را در آمریکا و استرالیا در رشته‌های هنرهای نمایشی تا مقطع دکترا ادامه داد و از آن زمان به کار پژوهش درباره نمایش مشغول است. از میان کتاب‌ها و تالیفات او می‌توان به کتاب مرجع سه جلدی ادبیات نمایشی در ایران، گزیده‌ای از تاریخ نمایش در جهان، تطور اصول و مفاهیم در نمایش کلاسیک و سیر تحول مضامین در شبیه‌خوانی اشاره کرد. 

جمشید ملک پور تا پیش از مهاجرت به استرالیا ، کارگردان مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدرس مجتمع دانشگاهی هنر، دانشکده هنرهای زیبا و مرکز آموزش هنر بود. ملک‌پور از سال ۲۰۰۵ به عنوان استاد مهمان در دانشگاه گلف کویت تدریس می‌کند. او همچنین کارگردانی و اجرای نمایش‌های «پرومته در بند»، «مکبث»، «آنتیگون»، «اودیپ شهریار» و «افسانه اندوهی دلخراش» را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد. 

بخشی از کتاب درام اسلامی

نمایش اسلامی در ایران به «تعزیه» یا «شبیه» معروف است. تعزیه درحقیقت نمایشی است که درد و رنج امام حسین، نوه پیامبر اسلام، را نشان می‌دهد. ایشان در سال ۶۱ ق. به‌همراه خانواده‌شان به‌دست سربازان یزید، خلیفه وقت، در صحرای کربلا در نزدیکی بغداد، بی‌رحمانه به قتل رسیدند. پیتر بروک، کارگردان معروف تئاتر، وقتی تعزیه را برای اولین‌بار در سال ۱۹۷۰ م. در یکی از روستاهای مشهد دید، آن را «نوعی تئاتر غنی» توصیف کرد. منتقدان بسیاری، همانند دیوید ویلیامز، بر این باورند که تعزیه تخیلات بروک را برای خلق آثار تجربی آینده‌اش مثل اُرگاست و مجمع مرغان برانگیخت. 

تکامل تعزیه مستلزم ادغام بی‌شمارْ عنصر مذهبی، اساطیری، عقاید عامه و آیین‌های سنتی نمایش ایرانی بوده و این تحول در طی زمانی طولانی اتفاق افتاده است. هرچند تعزیه در شکل تئاتری تکامل‌یافته در نیمه دوم سده دوازدهم ظهور کرد و در دوران ناصرالدین‌شاه (حک. ۱۳۱۳-۱۲۶۴ ق.)،که «تکیه‌دولت» را بنا نهاد، به اوج شکوفایی خود رسید؛ تکیه دولت، که به‌عنوان مکانی باشکوه برای اجرای تعزیه ساخته شده بود، جمع کثیری از تماشاگران را در خود جای می‌داد. جنبش‌های طرفدار غرب و جنبش‌های ملی‌گرا باعث افول شدید تعزیه شدند، چراکه آنان معتقد بودند نمایش‌های مذهبی باعث تشدید رخوت اجتماعی می‌شوند. 

تعزیه بعدتر و هنگامی که حکومت پهلوی در دهه ۱۳۱۰ ش. اجرای آن را ممنوع کرد، بیشتر ضربه خورد و گروه‌های بازیگران آن برای آنکه از شر مقامات دولتی در امان بمانند مجبور شدند به روستاها پناه ببرند. با این ‌وجود، حمایت خالصانه تماشاگران، که اکثراً از طبقات پایین اجتماعی‌اقتصادی بودند، و جاذبه تئاتری این شکل از نمایش، که سبک اجرایی ساده و غنی و انعطاف‌پذیری دارد، تعزیه را زنده نگه داشت؛ به‌طوری‌که امروزه در سراسر ایران می‌توان اجراهای متعددی از آن را شاهد بود.

از غربیانی که درباره تعزیه کار کرده‌اند، دو نفر مهم‌ترند. گوبینو (۱۸۸۲-۱۸۱۶ م.) نخستین غربی‌ای بود که به نمایش مذهبی ایرانی توجهی جدی کرد، وی در بخشی از کتاب ادیان و فلسفه‌های آسیای مرکزی (پاریس، ۱۸۶۵ م.) به تعزیه پرداخته و آن را به محققان فرانسوی معرفی کرده است. دومین نفر متیو آرنولد بوده که در سخنرانی‌اش با عنوان مقالاتی در نقد ادبی (لندن، ۱۸۷۱ م.) تعزیه را با مصیبت‌نامه قرون وسطی مقایسه کرده است؛ اما این نوشته‌ها و نوشته‌های دیگر درباره تعزیه، از نظرگاه نمایشی نوشته نشده بود و درنتیجه نتوانست توجه متخصصان نمایش غربی را جلب کند. 

محققان تئاتر غربی تا سال ۱۹۷۰ م. با تعزیه آشنا نشده بودند؛ در همین سال بود که پیتر بروک، پس از تماشای یک اجرای تعزیه، شیفتگی‌اش را نسبت به ویژگی‌های نمایشی آن بیان کرد. وی در معرفی تعزیه، به‌عنوان نوعی تئاتر، به محققان تئاتر غربی و مهم‌تر از آن، به بازیگران تئاتر، بیشترین سهم را داشته است. با این‌حال می‌توان گفت، به‌رغم تلاش بروک در معرفی تعزیه، غرب همچنان به تعزیه بی‌توجه مانده است.