عبدالله کوثری
زندگینامه و معرفی کتاب‌های عبدالله کوثری
عبدالله کوثری مترجم، ویراستار و البته شاعر و گاهی داور بعضی دوره‌های جایزه‌ی ادبی هوشنگ گلشیری، جایزه‌ی ابوالحسن نجفی و نیز جایزه‌ی کتاب سال ایران. کسانی که با ادبیات آمریکای لاتین آشنا هستند حتماً اسم عبدالله کوثری را به‌عنوان یکی از بهترین مترجمان این منطقه بارها و بارها روی جلد کتاب‌ها دیده‌اند.
بیوگرافی عبدالله کوثری
عبدالله کوثری در روز بیست‌ودوم آبان‌ماه ۱۳۲۵ در شهر همدان به دنیا آمد. پدر و مادرش عموزاده بوده‌اند و از خاندان شناخته‌شده‌ی همدان. نام خانوادگی مادرش کوثر است و میرزا علی‌نقی کوثر که در آرامگاه بابا طاهر مدفون است، جدّ مادری عبدالله کوثری است.
خانواده‌ی کوثری تا سال ۱۳۲۷ در همدان زندگی می‌کردند، اما پدرش که تاجری از طبقه‌ی متوسط بود، به دلیل اینکه فرزندانش خوب تحصیل کنند، به همراه خانواده به تهران مهاجرت می‌کنند. تا حدود بیست سال در محله‌ی امیریه ساکن می‌شوند. سال‌های کودکی عبدالله کوثری به بازی فوتبال در کوچه‌ها و سینما رفتن و البته خواندن کنت مونت کریستو از الکساندر دوما با ترجمه‌ی آرشیلا قریب‌پور شهریاری (مشهور به ا. شهریاری) که در هفته‌نامه‌ای که پنج‌شنبه‌جمعه‌ها منتشر می‌شد و او و برادرش مشتاقانه آن را می‌خواندند، می‌گذرد. به‌علاوه، کوثری مثل خیلی از هم‌نسلان خود داستان‌های پاورقی را هم که اغلب عامه‌پسند بودند، می‌خواند.
کوثری دوره‌ی دبستان را در مدرسه‌ی رازی گذراند و هم‌کلاسی پسرعموی اسلام کاظمیه بود. اسلام کاظمیه از جمله داستان‌نویسان و فعالان سیاسی‌ای بود که پیش از انقلاب مدتی به سمت خلیل ملکی و آل‌احمد گرایش پیدا کرده بود و بعدتر به علی امینی نزدیک شد. دوره‌ی دبیرستان را هم همچون دو برادر بزرگ‌ترش در دبیرستان مشهور البرز با مدیریت محمدعلی مجتهدی گیلانی گذراند. بنا به گفته‌ی خودِ عبدالله کوثری، گذراندن دوران دبیرستان در مدرسه‌ی البرز بهترین دوران زندگی‌اش بوده که تأثیر شگرفی بر زندگی‌اش داشته است، حتی بیش از تحصیل در دانشگاه. چراکه محیط این دبیرستان این امکان را برای کوثری فراهم می‌کرد تا با کسانی مثل کاظم کردوانی هم‌کلاس شود که بهترین تفریحشان خواندن کتاب و دیدن فیلم و گفت‌وگوکردن درباره‌ی آنها بود. همچنین تشویق‌های دبیران ادبیات همچون زین‌العابدین مؤتمن از اینکه خوب انشا می‌نویسد و غزل‌های حافظ و مثنوی مولانا را خوب می‌خواند، باعث شد تا وی شیفته و علاقه‌مند به تحصیل در رشته‌ی ادبی (منظور علوم انسانی است) شود. اما از آنجا که متقاضیان این رشته در این دبیرستان آن‌قدر کم بود که کلاً آن را حذف کرده بودند، کوثری مجبور بود بین رشته‌ی ادبیات و دبیرستان البرز یکی را انتخاب کند و او در نهایت در همین دبیرستان می‌ماند و رشته‌ی علوم طبیعی را انتخاب می‌کند و مشغول به تحصیل می‌شود.
علاقه‌ی بسیار زیاد کوثری به کتاب‌خواندن تا جایی بود که در سفر و مهمانی و تفریح هم کتاب به همراه داشت. تا جایی که توان مالی‌اش اجازه می‌داد کتاب‌های مورد علاقه‌اش را می‌خرید، اما گاهی هم مجبور بود امانت بگیرد. کتابخانه‌ی پدر فریدون کاظمیان، یکی از دوستان دوران دبیرستان کوثری این امکان را برای وی فراهم کرد تا کتاب‌های مهمی از جمله آثار احمد کسروی را قرض بگیرد و بخواند.
عبدالله کوثری در بین اعضای خانواده‌اش تنها کسی بود که دلبسته‌ی ادبیات شد. اما علی‌رغم ذوق و استعداد ادبی‌اش، دوستانش برای انتخاب رشته‌ی ادبیات در دانشگاه منصرفش می‌کنند؛ خود او نیز به دلیل آنکه زبان عربی‌اش ضعیف است و احتمال پذیرشش در دانشگاه کم است، دیگر از تحصیل در این رشته صرف نظر کرد. از سویی پدرش به او پیشنهاد می‌دهد تا به آلمان برود و ادامه‌ی تحصیل بدهد و در عین حال سرمایه‌ای در اختیارش قرار بدهد و با یکی از دوستانش تاجر فرش شود. در نهایت وی با سنجیدن اوضاع و شرایط حاکم بر جامعه‌ی دهه‌ی چهل که علوم اجتماعی رونق و رواج بیشتری داشتند، تصمیم می‌گیرد در دانشگاه ملی ایران (دانشگاه شهید بهشتی کنونی) رشته‌ی اقتصاد بخواند. اما همچنان در فکر و حال و هوای ادبیات است. به‌طوری که مصمم می‌شود که دیگر در مقاطع بالاتر اقتصاد نخواند و برای کارشناسی‌ارشد رشته‌ی ادبیات را انتخاب کند. اما دوباره مانعی دیگر او را از ادبیات خواندن بازمی‌دارد و آن ممنوعیت ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ای غیر از رشته‌ی اصلی دانشگاهی است. همین باعث می‌شود که کوثری دیگر تحصیلات دانشگاهی خود را ادامه ندهد. پس از آن به خدمت سربازی رفت و چهار ماه آموزشی‌اش را در کرمانشاه و دوره‌ی تخصصی‌اش را در شیراز خدمت کرد.
کوثری در سال ۱۳۶۵ تصمیم می‌گیرد به دلایلی چون فضای بد شهر تهران، به همراه همسرش در مشهد، محل سکونت والدین همسرش، ساکن شوند.
طبع شعری عبدالله کوثری
آشنایی و مطالعه‌ی اشعار کلاسیک فارسی از همان دوران کودکی و همچنین طبع و ذوق شعری کوثری باعث شد تا نخستین شعرش را در قالب غزل در چهارده‌سالگی بگوید. سپس تا هفده‌سالگی چندین دفتر شعر در قالب غزل و مثنوی و تضمین شعر دیگران سرود. رفته‌رفته با گسترش مطالعاتش در زمینه‌های تاریخی و اجتماعی ایران به حوزه‌ی شعر دوران مشروطه علاقه‌مند شد و سعی کرد شعرهایی هم به تقلید از آنها بگوید. در نوروز سال ۱۳۴۲، یکی از خانم‌های فامیل کتاب دختر جام، دومین دفتر شعر نادر نادرپور، را به او عیدی می‌دهد. خواندن این کتاب تحول و دگرگونی‌ای در ذوق شعری کوثری به وجود می‌آورد. معشوق برایش زمینی و در دسترس و قابل باور می‌شود. پس از این تجربه مدتی به سبک نادرپور شعر می‌گوید. اما آشنایی و یک‌سال‌ونیم رفت‌وآمد به خانه‌ی هوشنگ ابتهاج تجربه‌ی دیگری در سرودن شعرهای تازه برای او به ارمغان آورد. آشنایی با شعرهای شاملو اما زبان و نگاه کوثری را به شعر متحول کرد. پس از آن، به شعر نو روی آورد و سعی می‌کرد به زبان شعری خود دست پیدا کند. از سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۳ بعضی شعرهایش در مجلات چاپ شد؛ از جمله مجله‌ی خوشه که شاملو آن را چاپ می‌کرد.
«از پنجره به شهر هُرم‌ها» اولین مجموعه شعری بود که در سال ۱۳۵۲ آن را منتشر کرد. سپس در سال ۱۳۵۹ مجموعه شعر دیگری با نام «با آن سوار سرخ» چاپ و منتشر کرد. روی آوردن به کار ترجمه که در بخش دیگر بدان خواهیم پرداخت باعث شد از شعر سرودن دور شود. از این رو، سومین دفتر شعرش با عنوان گزیده‌ی شعرها را بعد از سال‌ها در سال ۱۳۷۶ چاپ کرد.
ویراستاری
عبدالله کوثری در کارنامه‌ی خود تجربه‌ی ویراستاری هم دارد. در سال ۱۳۵۴ در مؤسسه‌ای که به نظر می‌رسد بنیاد پژوهش‌ها نام دارد، کار ویراستاری را شروع می‌کند. سپس در سال ۱۳۵۶ به پیشنهاد داریوش آشوری که پیش‌تر او را می‌شناخت ویراستار بخش علوم اجتماعی انتشارات دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف کنونی) می‌شود. پیش از انقلاب ۱۳۵۷ مدتی در انتشارات دانشگاه فارابی مشغول می‌شود، اما با وقوع انقلاب و دو سال بعد، انقلاب فرهنگی، کوثری خود را بازخرید کرد و به قول خودش خانه‌نشین شد.
تجربه‌ی مترجمی و ترجمه‌های عبدالله کوثری
پس از پایان سربازی‌اش در سال ۱۳۵۱، تصمیم می‌گیرد برای بهبود دانش زبان انگلیسی‌اش به انگلیس برود. پیش از آن برای دیدن برادرش به پاریس رفت و یک ماهی را در آنجا اقامت گزید، سپس به لندن رفت و با حضور در کلاس زبان انگلیسی توانست سطح زبانش را کم‌وبیش بالا ببرد. پس از یک‌سال و خرده‌ای به ایران برمی‌گردد.
در دو سال ۱۳۵۲-۱۳۵۴ که در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه ملی ایران کار می‌کرد، به‌واسطه‌ی آشنایی‌اش با ترجمه‌های رضا سیدحسینی و محمد قاضی و نجف دریابندری و محمود به‌آذین و تشخیص ترجمه‌ی خوب، دو کتاب را به‌صورت امتحانی ترجمه می‌کند. اما به‌طور جدی کار ترجمه‌اش را در سال ۱۳۵۳، با همکاری مهدی تقوایی، با ترجمه‌ی کتاب «راز آشکار: دکترین نیکسون‌ـ‌کیسینجر» در آسیا نوشته‌ی ویرجینیا برودین شروع می‌کند. سپس یک‌سال بعد محاکمه‌ی «ژان‌دارک در روان» اثر آنا سگرز و برتولت برشت را ترجمه می‌کند. وقوع انقلاب و رویدادهای دو سه سال ابتدای آن وقفه‌ای در کار کوثری ایجاد کرد. در سال ۱۳۶۱ اولین بار اثری از هابسبام را به فارسی برمی‌گرداند؛ کتاب «صنعت و امپراتوری» که درباره‌ی تاریخ اقتصاد است.
در سال ۱۳۶۳ اولین ترجمه‌ی ادبی خود را با ترجمه‌ی آنتوان بلوایه اثر پل نیزان با تیراژ ۵۵۰۰ نسخه از سوی انتشارات آگاه تجربه می‌کند و از آنجا تصمیم می‌گیرد به ترجمه همچون شغل درآمدزا روی بیاورد. یک‌سال پس از آن، رضا بنی‌صدر سه کتاب «آئورا»، «پوست انداختن» و «گفت‌وگو در کاتدرال» را به او می‌دهد تا ترجمه کند.
وی ابتدا آئورا را در دوران جنگ ایران و عراق ترجمه می‌کند. سپس سراغ کتاب ماریا بارگاس یوسا یعنی گفت‌وگو در کاتدرال می‌رود و در سال ۱۳۷۰ در دو جلد آن را چاپ می‌کند. این رمان سیاسی یکی از بهترین کتاب‌های یوسا از نظر خودش است. پوست‌انداختن از کارلوس فوئنتس را هم تا ۱۳۸۰ ترجمه و منتشر می‌کند. کوثری با ترجمه‌ی این اثر از فوئنتس شیفته‌ی وی شد و تصمیم گرفت دیگر آثار او را هم ترجمه کند، چراکه فوئنتس نویسنده و متفکر بزرگی است. حتی درصدد شناخت هرچه بیشتر نویسندگانی شد که آثارشان را ترجمه می‌کرد. برای مثال کتابی درباره‌ی کارلوس فوئنتس از لانین آ. گیورکو ترجمه کرد که به‌نوعی شرح و تفسیر و نقد آثار و اندیشه‌های فوئنتس است. «گرینگوی پیر»، «زندانی لاس لوماس» و «کنستانسیا» از دیگر آثار فوئنتس بود که کوثری آنها را در طی این سال‌ها ترجمه کرده است.
مروری بر مهم‌ترین کتاب‌های ترجمه‌شده توسط عبدالله کوثری
عبدالله کوثری علت گرایش بیشتر به ترجمه‌ی آثار ادبیات آمریکای لاتین را پویایی این ادبیات می‌داند. به باور او ادبیات آمریکا و اروپا دیگر حدود پنج دهه‌ای است که پویا نیست و انسانی که در آنها تصویر می‌شود چندان امروزی نیست. اما تصویر انسان در آثار ادبی آمریکای لاتین جدیدتر است. اگر بخواهیم فقط ترجمه‌های کوثری فهرست‌وار در این یادداشت بیاوریم بسیار طولانی خواهد شد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین ترجمه‌ها وی اشاره می‌شود.
مجموعه بنیان‌گذاران فرهنگ امروز
انتشارات طرح نو مجموعه‌ای به نام بنیان‌گذاران فرهنگ امروز دارد که کوثری دو شخصیت هومر و ویرژیل را که نوشته‌ی گریفین جسپر است و با همین عنوان هومر و ویرژیل ترجمه کرد. ابتدا «هومر» را در سال ۱۳۷۶ و سال بعد «ویرژیل» را.
ترجمه آثار ماشادو د آسیس
به‌علاوه، کوثری تعدادی از آثار ماشادو د آسیس، نویسنده‌ی برزیلی، را ترجمه کرد. از جمله «روانکاو»، «کینکاس بوربا»، «کلیسای شیطان»، «دْن کاسمورو» و «خاطرات پس از مرگ براس کوباس».
کتاب چرا ادبیات
«چرا ادبیات» عنوان یک اثر تحقیقی از ماریو بارگاس یوسا است که شامل سه مقاله است. مقاله‌ی اول که نام کتاب از آن گرفته شده به زبانی سلیس و شیوا دلیل این را که ادبیات در این دنیای پرهیاهو و آشفته به چه کار آدمی می‌آید بیان می‌کند.
ترجمه آثار آریل دورفمان
«اعتماد» و «در جست‌وجوی فردی» دو کتابی است که کوثری از آریل دورفمان نویسنده‌ی شیلیایی-آمریکایی ترجمه کرده است. انتشارات آگاه در سال ۱۳۸۰ آن را منتشر کرد. مضمون اغلب آثار دورفمان سیاسی است.
کتاب آیسخولوس
«آیسخولوس» مجموعه نمایشنامههای اوست که کوثری در سال ۱۳۷۶ در قالب یک کتاب در انتشارات تجربه آنها را چاپ کرد.
ترجمه آثار خوسه دونوسو
«باغ همسایه» و «حکومت نظامی» اثر خوسه دونوسو، نویسنده‌ی اهل شیلی که در دوران دیکتاتوری پینوشه تن به تبعیدی خودخواسته داد. اگرچه با نابودی پینوشه به شیلی برگشت و در سال ۱۹۹۶ درگذشت.
کتاب ریچارد سوم
«ریچارد سوم» از نمایشنامههای تاریخی شکسپیر است که به تخت‌نشستن و درنهایت سقوط سلطنت ریچارد سوم را به نمایش می‌گذارد. کوثری در سال ۱۳۹۶ آن را ترجمه و نشر نی آن را منتشر کرد.
داستان‌های کوتاه آمریکای لاتین
داستان‌های کوتاه آمریکای لاتین که روبرتو گونسالس اچه وریا آن را گردآوری کرده است از جمله کتاب‌های مهمی است که با خواندن آن می‌توان به سیر تحول داستان کوتاه ادبیات آمریکای لاتین که به‌عنوان بخشی از سنت این ادبیات به شمار می‌آید دست پیدا کرد.
ترجمه آثار محمدعلی همایون کاتوزیان
دو کتاب «ایران، جامعه کوتاه‌مدت و ۳مقاله دیگر» و «خلیل ملکی» از محمدعلی همایون کاتوزیان، پژوهشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی در انگلیس که به انگلیسی می‌نویسد. کاتوزیان در کتاب اول که عنوان آن را از یکی از مقالات کتاب گرفته نظریه‌ی خود را تبیین می‌کند. وی معتقد است ساختار جامعه‌ی ایران شبیه به یک خانه‌ی کلنگی است که به‌جای بازسازی بخش‌های مختلف آن، هر حکومتی به فکر تخریب و از نوساختن آن می‌افتد. از این رو طرح‌های جامع بلندمدت امکان تکمیل‌شدن نمی‌یابند.
کتاب زنان تروا و توئستس
«زنان تروا و توئستس» از لوکیوس آنائیوس سنکا نمایشنامه‌ای تراژیک درباره‌ی رنج‌های است که زنان تروا پس از شکست تروا و ویرانی آن متحمل شدند. کوثری این اثر فخیم را ترجمه و نشر نی منتشر کرده است.
کتاب ریشه‌های رومانتیسم
«ریشه‌های رومانتیسم» از آیزایا برلین. نویسنده‌ی کتاب که به فیلسوف سیاسی، نظریه‌پرداز سیاسی و استاد دانشگاه اهل بریتانیا شناخته شده است در طی سال‌های متمادی سخنرانی‌هایی با موضوع رومانتیسم داشته است. پس از بازنشستگی مجموعه‌ی این سخنرانی‌ها را روی کاغذ می‌آورند و به شکل کتاب عرضه می‌کنند. در ایران کوثری آن را ترجمه کرده و چاپ آن را به نشر ماهی سپرده است.
کتاب ائوریپیدس
«ائوریپیدس» از اوریپید مجموعه‌ای از پنج نمایشنامه یونان باستان است که می‌تواند نظر همه‌ی دوست‌داران ادبیات دوران باستان را به خود جلب کند.
کتاب ببر پشت دروازه
«ببر پشت دروازه» اثر ژان ژیرودو نمایشنامه‌ای که نویسنده ساختار آن را از اسطوره‌های یونانی گرفته است و البته از آن برای بن‌مایه‌ی طنز نمایشنامه‌ی خود بهره می‌گیرد.
این‌ها فقط بخشی از آثار ترجمه‌ای عبدالله کوثری است. وی همچنان پویا، به سبک پویایی نویسندگان آمریکای لاتین، مشغول ترجمه و فعالیت ادبی است.
