کتاب آیسخولوس

مجموعه آثار آیسخولوس ترجمهٔ عبدالله کوثری است و نشر نی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب آیسخولوس

آیسخولوس یا اِشیل یا اسکیلس اولین تراژدی‌نویس یونان باستان است و آثار او باعث تکامل زبان تراژدی در یونان باستان شد. در جنگ ایران و یونان در زمان حکومت خشایارشا که یونان پیروز شد حضور داشت و نمایشنامه ایرانیان (پارسیان) را با تاثیر از آن مینویسد.

هفت نمایشنامه تراژدی پارسیان، پرومته در زنجیر، هفت تن علیه تبای، نیازگاران، آگاممنون، الاهگان انتقام و اورستیا از وی به جا مانده‌ است.

منابع باستانی هفتاد تا نود نمایشنامه را به آیسخولوس نسبت می‌دهند. اما فهرست آثار شناخته‌شده ازجمله نمایشنامه‌های پرومتئوسی که هویت نویسنده‌شان مورد اختلاف است، کمی بیش از هشتاد است. اگر احتمال ازمیان‌رفتن برخی نمایشنامه‌های ساتیری و برخی کارهای دیگر را درنظر داشته باشیم، کل آثار او را می‌توان هشتاد نمایشنامه برآورد کرد. این بدان معناست که آیسخولوس کم‌وبیش در طول چهل سال فعالیت حدود بیست‌ویک اثر (هر کدام مرکب از سه نمایشنامه و یک نمایشنامه ساتیری) بر صحنه برده است. 

شش نمایشنامه محرز آیسخولوس همگی حاصل نیمه دوم دوران نویسندگی اوست (۴۷۲ ـ ۴۵۸) و ما هیچ راهی نداریم تا برآورد کنیم کارهای اولیه او چگونه بوده و برداشت او از نمایشنامه و اجرای آن در طول چهل سال فعالیت چگونه تحول یافته است. 

نمایشنامه‌هایی را که در این کتاب آمده‌اند از این قرار هستند:

۱: اورستیا (سه‌گانه‌ای از تراژدی‌های آگاممنون، نیازآوران و الاهگان)

تریلوژی اورستیا، بخشی از سرنوشت غمبار خاندان شاهی آترئوس را روایت می‌کند. نیای بزرگ این خاندان تانتالوس پسر زئوس بود. او در نزد ایزدان جایگاهی برتر از همه فرزندان میرای زئوس داشت، چندان‌که بر سفره آنان می‌نشست و از خوراک و شراب آسمانی ایشان می‌خورد. این بزرگداشت تا بدان‌جا کشید که ایزدان دعوت تانتالوس را پذیرفتند و به مهمانی او رفتند. تانتالوس به کاری شگفت و زشت برخاست. فرزند خود پلوپس را کشت و از جسد او خوراکی برای ایزدان پخت. شاید می‌خواست نشان دهد که ایزدانی چنان پرهیبت چه آسان فریب می‌خورند. اما ایزدان به جنایت او پی بردند و نفرینش کردند. مجازات او این شد که در برکه‌ای در هادس (دنیای مردگان) بایستد و هرگاه از عطش تاب‌سوز به جان می‌آمد و دست به سوی آب می‌برد، آب برکه خشک می‌شد. نیز درختان میوه‌ای که بر فراز برکه بودند چون او به تمنای میوه‌ای دست فراز می‌کرد، شاخه‌های خود را چندان بالا می‌افراشتند که دست او به آن‌ها نمی‌رسید.

آگاممنون

نیازآوران

الاهگان انتقام

۲: پرومتئوس در بند

پرومتئوس در بند با ساختار ساده‌ای که دارد و با زبانی استوار و پرشکوه و با تخیلی به‌راستی شگفت‌انگیز، در طول سالیان و اعصار یکی از مهم‌ترین آثار آیسخولوس شمرده شده است.

۳: هفت دشمن تبس

در نمایشنامه وزغ‌ها اثر آریستوفانس، وقتی ائوریپیدس آیسخولوس را به چالش می‌خواند و از او می‌خواهد ثابت کند که شاعری برتر از اوست، آیسخولوس در جواب حریف پیش از هر اثر دیگر از هفت دشمن تبس نام می‌برد. در آن نمایشنامه حرف آیسخولوس این است که ائوریپیدس با آفرینش زنانی هوسباره و کژگویی‌های سفسطه‌آمیز سطح اخلاقیات جامعه آتن را تنزل داده و به‌طورکلی مردم را «ضعیف‌تر و بدتر» کرده است.

۴: پارسیان

نمایشنامه پارسیان در سال ۴۷۲ ق م در آتن اجرا شد، یعنی هشت سال بعد از نبرد سالامیس که این نمایشنامه در بزرگداشت آن است. بنا بر برخی داده‌ها این نمایشنامه بر اساس نمایشنامه‌ای (مفقود) از فرونیخوس با عنوان فنیقی‌ها نوشته شد. با این تفاوت که فرونیخوس در همان اول نمایشنامه شکست خشیارشا را خبر می‌دهد اما در نمایشنامه آیسخولوس ما همسرایانی مرکب از سالخوردگان پارسی و نیز مادر خشیارشا را داریم که در آغاز از امید و بیم خود سخن می‌گویند و آنگاه خبر شکست پارسیان را می‌شنوند. این وقفه سبب می‌شود که شکست پارسیان جلوه‌ای نمایان‌تر بیابد. سپس، مادر خشیارشا، روح شوی خود داریوش‌شاه را فرا می‌خواند و داریوش درعین دلداری ایشان، از شکستی دیگر در پالاتئا (یک سال بعد از نبرد سالامیس) خبر می‌دهد.

آنگاه نوبت به خشیارشا می‌رسد که خسته و درهم شکسته با پیرهنی ژنده به صحنه بیاید.

پارسیان تنها تراژدی برجامانده یونانی است که بر اساس ماجرایی تاریخی نوشته شده است. 

۵: پناه‌جویان

پژوهشگران معاصر اغلب بر این باور بودند که پناه‌جویان نخستین نمایشنامه یونانی برجا مانده است و تاریخ اجرای آن را در حدود ۴۹۰ ق م می‌دانستند. این باور هم مبتنی بر ویژگی‌های سبک و قالب این اثر بود و هم بر اساس این نکته که شخصیت اصلی در آن گروه همسرایان است و ارسطو به ما آموخته که تراژدی‌های اولیه چنین بوده است. یعنی همه‌چیز بر عهده همسرایان بوده که دقیقا پنجاه نفر بوده‌اند. اما متن پاپیروسی که به تازگی کشف شد نشان می‌دهد که پناه‌جویان بخشی از یک تریلوژی بوده که در سال ۴۷۰ ق م به صحنه رفته است. 

خواندن کتاب آیسخولوس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این اثر سترگ را به دوستداران و پژوهشگران نمایشنامه‌های یونان باستان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب آیسخولوس

«آگاممنون: بانوی من، دختر لدا، پاسدار خانه و خاندان من.

خوش‌آمدت را سپاس می‌گویم که چندان به درازا کشید

که در خور غیبت طولانی من باشد.

اگرچه خوش می‌داشتم که این خوش‌آمد از دهانی دیگر بشنوم.

و دیگر این‌که خوش نمی‌دارم رسم و راه زنان خوی مردی از من بزداید.

و نیز خوش نمی‌دارم این بانگ و غوغا را

که به خوشامد من برخاسته است

و این فرش ارغوانی که ستایش ایزدان را درخور است

و مرا دلِ پای نهادن بر آن نیست.

مرا چون آفریده‌ای میرا خوش‌آمد گویید، نه چون یکی از ایزدان.

برترین بخشش آسمان را خِرد بدانید

و برترین مرد آن کس را بشناسید

که زندگی درازش پایانی خوش می‌یابد.

من چنان خواهم کرد که گفتم

و از هیچ گزندی هراسم نخواهد بود.

کلوتمنسترا: چنین مگوی و خواست من به جای آر که دوستدار توام.

آگاممنون: نه، از سخن خود بازنمی‌گردم که آنچه گفتم دانسته گفتم.

کلوتمنسترا: آیا ترسی به دل داری

که این‌چنین در پیشگاه خدایان سر فرو می‌داری؟

آگاممنون: به آنچه می‌کنم آگاهم و از رای خود برنمی‌گردم.

کلوتمنسترا: راستی را که پریام چه می‌کرد اگر فاتح این جنگ می‌بود؟

آگاممنون: آه، بی‌گمان بر فرش ارغوانی پای می‌نهاد.

کلوتمنسترا: پس سزاوار نیست که از زبان‌های جنبان بهراسی.

آگاممنون: نکوهش ِ مردمان را نیرویی هولناک است.

کلوتمنسترا: آن‌که از رشک مردمان می‌هراسد، از سرفرازی بیمناک است.

آگاممنون: خوی جدل شایسته زنان نیست.

کلوتمنسترا: اما شایسته فاتحان هست که گاه از پیروزی چشم بپوشند.

آگاممنون: آیا پیروزی تو به جدالی چنین می‌ارزد؟

کلوتمنسترا: بیش از این پای مفشار و کار به من واگذار.»