کتاب تحلیلی بر بازتاب اسطوره در سینمای بهرام بیضایی

«تحلیلی بر بازتاب اسطوره در سینمای بهرام بیضایی» نوشته مریم افشار(-۱۳۶۶) همان‌گونه که از نامش پیدا است «اسطوره» را درسینما و اندیشه بهرام بیضایی بررسی و تحلیل کرده‌است. درباره پیوند اسطوره و سینما، ابوالقاسم اسماعیل‌پور چنین می‌گوید: اسطوره یک روایت و بیان نمادین است. این بیان می‌تواند نوشتار باشد، یا تصویر، یا جزو هنرهای نمایشی، یا حتی موسیقی، سینما داستان‌ها و روایت‌ها را به‌خوبی به تصویر می‌کشد. بهرام بیضایی از جمله سینماگران مشهور ایرانی است که به اساطیر توجه ویژه داشته و با به‌کارگیری اساطیر و آیین نه تنها بر زیبایی اثرش می‌افزاید بلکه برآن‌است تا با مفهوم و معنای نهفته‌ی آنها، ناخودآگاه ذهن انسان امروز را بیدار کند. در آثار وی همواره متن نوشتاری فیلم‌نامه به صورت مستقیم به نسخه سینمایی منتقل می‌شود به عبارت دیگر، نوشتار مستقیما به تصویر درمی‌آید و ساختار روایی و زبانی آن حفظ می‌شود. حتی گاه لحن کاملا تئاتری می‌شود. از این رو در آثار بیضایی فیلم‌نامه با نسخه‌ی سینمایی آن تفاوتی ندارد، در عین حال نگارنده برآن است به کمک متن فیلم‌نامه‌ها (به عنوان گونه‌ای از متن ادبی) به جاذبه‌های سینمایی و بصری اسطوره در سینمای بهرام بیضایی نیز بپردازد. بهرام بیضایی نگاه ویژه به اساطیر را در آثارش این‌گونه توضیح می‌دهد؛ من هرگز ادعا نکرده‌ام آن‌چه که الآن می‌نویسم اسطوره است. کار من یک جور بازاندیشی در اسطوره‌هایی است که ما چیز زیادی درباره‌ی آن‌ها نمی‌دانیم. مثلا از آرش جز یکی دو سطر هیچ چیز نمی‌دانیم، اما وقتی به عالم نمایش می‌آییم وضع فرق می‌کند و ما مجبوریم برای آرش و دور و بری‌هایش شخصیت بنویسیم. موقعیت بسازیم و آن‌ها را انسانی کنیم یعنی اسطوره را به یک مکان بشری و قابل تصور و درک و نقد تبدیل کنیم و آدم‌های آن را در دسترس قرار دهیم. این دیگر اسطوره نیست، تعبیر امروزی اسطوره است. نویسنده در این پژوهش برآنست ضمن اشاره به اساطیر و آیین‌های به‌کار رفته در پنج فیلم (غریبه و مه، چریکه‌ی تارا، مرگ یزدگرد، شاید وقتی دیگر و مسافران)، چگونگی بازتاب ساختاری آن‌ها را براساس نظریات ساختارگرایان بزرگی چون لوی استروس، رولان بارت، کلود برمون و غیره نیز بررسی کند.