کتاب گفتارهایی در معرفت شناسی علم اقتصاد

کتاب الکترونیکی «گفتارهایی در معرفت‌شناسی علم اقتصاد» نوشتهٔ موسی غنی‌نژاد اثری پژوهشی در حوزهٔ فلسفهٔ علم اقتصاد است که نشر مرکز آن را منتشر کرده است. این کتاب به بررسی مبانی معرفت‌شناختی علم اقتصاد و رابطهٔ آن با تحولات فکری و فلسفی غرب می‌پردازد و تلاش می‌کند با رویکردی تحلیلی، ریشه‌های مفهومی و تاریخی اندیشهٔ اقتصادی مدرن را واکاوی کند. نسخه‌ٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب گفتارهایی در معرفت شناسی علم اقتصاد

«گفتارهایی در معرفت‌شناسی علم اقتصاد» اثری است تحلیلی و فلسفی که به بررسی ریشه‌ها و مبانی معرفت‌شناسی علم اقتصاد می‌پردازد. موسی غنی‌نژاد در این کتاب، با نگاهی تاریخی و مفهومی، سیر تحول اندیشهٔ اقتصادی را از قرون وسطا تا دوران مدرن دنبال کرده و تأثیر جریان‌های فلسفی مانند نومینالیسم و ذات‌گرایی را بر شکل‌گیری علم اقتصاد بررسی کرده است. ساختار کتاب بر پایهٔ گفتارهایی مستقل اما مرتبط است که هریک به یکی از جنبه‌های معرفت‌شناسی اقتصاد از جمله رابطهٔ ذهن و عین، تفاوت علوم طبیعی و اجتماعی و تأثیر فلسفه‌های مختلف بر اقتصاد سیاسی می‌پردازد. نویسنده با تحلیل اندیشه‌های متفکرانی چون آدام اسمیت، جان لاک، کارل مارکس، جان مینارد کینز و هایک تلاش کرده است تصویری جامع از چگونگی شکل‌گیری مفاهیم بنیادین اقتصاد مدرن و نسبت آن با تحولات معرفتی و اجتماعی غرب ارائه دهد. این کتاب برای علاقه‌مندان به فلسفهٔ علم، اقتصاد و تاریخ اندیشه، فرصتی فراهم می‌کند تا با لایه‌های پنهان و ریشه‌های نظری علم اقتصاد آشنا شوند.

خلاصه کتاب گفتارهایی در معرفت شناسی علم اقتصاد

کتاب «گفتارهایی در معرفت‌شناسی علم اقتصاد» دغدغهٔ اصلی خود را بر بررسی این پرسش متمرکز کرده است که علم اقتصاد چگونه و تحت چه شرایطی به‌عنوان دانشی مستقل و مدرن شکل گرفته است. نویسنده باتکیه‌بر مفاهیم فلسفی مانند نومینالیسم و ذات‌گرایی، نشان می‌دهد که اقتصاد مدرن محصول تحولی معرفت‌شناختی در غرب است؛ تحولی که ذهن شناسنده و نقش آن در شکل‌گیری دانش، جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند. کتاب تأکید دارد که علم اقتصاد نه‌تنها روشی برای تحلیل روابط تولید و توزیع نیست بلکه مطالعهٔ نظم‌های اجتماعی مبتنی بر ارزش‌های فردگرایانه و مالکیت خصوصی است. در این مسیر غنی‌نژاد به نقد رویکردهای ذات‌گرایانه در اقتصاد سیاسی کلاسیک و مارکسیسم می‌پردازد و نشان می‌دهد که نظریهٔ ارزش‌ کار و نگاه تاریخی مارکس، چگونه به تناقض‌های معرفت‌شناختی منجر شده است. همچنین اندیشهٔ کینز و تلاش او برای آشتی‌دادن سوسیالیسم و لیبرالیسم، از منظر معرفت‌شناسی مورد واکاوی قرار می‌گیرد و تناقض‌های درونی آن برجسته می‌شود. در بخش دیگری از کتاب، دیدگاه هایک و مکتب اتریش دربارهٔ نظم خودجوش بازار و تفاوت نظم‌های اجتماعی و طبیعی تحلیل می‌شود. نویسنده تأکید می‌کند که علم اقتصاد تنها در بستر جامعهٔ مدنی و با فرض استقلال و آزادی فردی معنا پیدا می‌کند و مفاهیمی مانند انتخاب مصرف‌کننده، بازار رقابتی و مطلوبیت، همگی بر پایهٔ نظم حاصل از قواعد رفتاری افراد آزاد شکل می‌گیرند. درنهایت، کتاب به این جمع‌بندی می‌رسد که علم اقتصاد دانشی است که تنها در شرایط خاص معرفتی و اجتماعی امکان‌پذیر است و هرگونه رویکرد ذات‌گرایانه یا جمع‌گرایانه، مبانی آن را به چالش می‌کشد.

فهرست کتاب گفتارهایی در معرفت شناسی علم اقتصاد

مقدمه

گفتار یکم: مبانی معرفتی علم اقتصاد

۱-۱ طرح موضوع و تعریف‌های کلی

۱-۲- شرایط حصول و تشکیل معرفت اقتصادی

۱-۳- نگاهی به ریشه‌های مفاهیم بنیادی اندیشهٔ اقتصادی

پیوست گفتار یکم

منابع

گفتار دوم: معرفت‌شناسی و روش‌شناسی مارکسیستی

۲-۱. انگلس: یگانگی اندیشه و هستی

۲-۲. نگاهی به تحول اندیشهٔ اقتصادی مارکس

۲-۳. انتزاع در اندیشهٔ مارکس

۲-۴. روش‌شناسی اقتصادی مارکس

۲-۵. نظریهٔ ارزش‌ـ کار

منابع

گفتار سوم: مبانی معرفت‌شناختی اندیشهٔ اقتصادی کینز

۲-۱ زمینهٔ فلسفی اندیشهٔ کینز

۳-۲. ماهیت و هدف علم اقتصاد از دیدگاه کینز

۳-۳. برنامهٔ مطالعاتی اقتصاد کینزی: تقاضای کل و اشتغال

۳-۴. کاربرد ریاضیات در اقتصاد

۳-۵. مقادیر کل و تحلیل ماکرو اقتصادی

منابع

گفتار چهارم: هایک و رویکرد معرفت‌شناختی برای توضیح نظم بازار

۴-۱. خردگرایی تحولی و چگونگی فرآیند شناخت

۴-۲. نظریهٔ تقسیم معرفت

۴-۳. نظم بازار، ماهیت، ساختار و عملکرد آن

۴-۴. فردگرایی روش‌شناختی

۴-۵- مسئلهٔ هماهنگی و نهادهای اجتماعی و سیاسی

۴-۶‌. محدودیت شناخت، آزادی و خیر عمومی

منابع

یادداشت‌ها

چرا باید کتاب گفتارهایی در معرفت شناسی علم اقتصاد را بخوانیم؟

این کتاب باتمرکزبر ریشه‌های فلسفی و معرفت‌شناختی علم اقتصاد، فرصتی فراهم می‌کند تا خواننده با لایه‌های پنهان و پیش‌فرض‌های نظری این دانش آشنا شود. «گفتارهایی در معرفت‌شناسی علم اقتصاد» نه‌تنها به تاریخچهٔ اندیشهٔ اقتصادی می‌پردازد، بلکه نشان می‌دهد چگونه تحولات فلسفی و معرفتی مسیر علم اقتصاد را شکل داده‌اند. بررسی انتقادی مکاتب مختلف از اقتصاد کلاسیک تا مارکسیسم و مکتب اتریش و تحلیل نقش مفاهیمی مانند آزادی فردی، مالکیت خصوصی و نظم بازار، این اثر را به منبعی برای فهم عمیق‌تر اقتصاد مدرن تبدیل کرده است. مطالعهٔ این کتاب به کسانی که به‌دنبال درک بنیادهای نظری و فلسفی اقتصاد هستند، دیدگاهی تازه و تحلیلی ارائه می‌دهد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران اقتصاد، فلسفهٔ علم و علوم اجتماعی و همچنین علاقه‌مندان به تاریخ اندیشه و مباحث معرفت‌شناسی مناسب است. کسانی که دغدغهٔ فهم ریشه‌های نظری اقتصاد مدرن، تفاوت علوم انسانی و طبیعی یا نقد مکاتب اقتصادی را دارند، از مطالعهٔ این اثر بهره خواهند برد.

بخشی از کتاب گفتارهایی در معرفت شناسی علم اقتصاد

«گر چه روش فرضی‌ـ استنتاجی و اصل ابطال‌پذیری در علوم طبیعی کم و بیش قبول عام یافته است، اما در امور انسانی و اجتماعی مسائل و پدیدارها پیچیده‌تر از آن هستند که بتوان روش علوم طبیعی را به سادگی درمورد آن‌ها تعمیم داد. نظریهٔ وحدت روش‌شناختی، یعنی یگانگی روش‌شناسی علوم طبیعی و اجتماعی که پوپر از طرفداران جدی آن است، از دیرباز مورد انتقاد قرار گرفته است. در واقع، علوم طبیعی و انسانی یک تفاوت اساسی دارند که تمام مسائل مورد اختلاف درمورد روش‌شناسی حول آن دور می‌زند: مورد شناخت در علوم انسانی افعال و رفتار انسان، یعنی همان ذهن شناسنده است و چگونگی معرفت روی این افعال و رفتار مستقیماً یا به‌طور غیرمستقیم تأثیر می‌گذارد، حال آن‌که در علوم طبیعی چنین مشکلی به این صورت وجود ندارد. یکی از مهم‌ترین نقادی‌هایی که از یگانگی روش‌شناسی علوم طبیعی و انسانی به عمل آمده، به همین چگونگی ارتباط میان مورد شناخت و ذهن شناسنده بازمی‌گردد. برخی از پیروان مکتب نئوکانتی، اواخر قرن نوزدهم، بر مبنای مفهوم «ادراک درونی» verstehen بین معرفت در علوم طبیعی و اجتماعی تمایز قایل شدند. واژهٔ آلمانی verstehen به معنای ادراک از درون در سایهٔ شهود و نفوذ از طریق احساس مشترک، همدردی، میل طبیعی (همدلی) است و با معرفت از بیرون در سایهٔ مشاهده، تجربه و تعقل ــ که روش علوم طبیعی است ــ تفاوت دارد. یعنی از یک سوی، ما معرفت به اول شخص داریم که به‌عنوان موجود انسانی مشابه دیگران قابل حصول است، از سوی دیگر (در علوم طبیعی) معرفت به سوم شخص داریم که ممکن است از نقطه‌نظر انسانی هیچ‌گونه قابلیت حصول یا دسترسی برایمان نداشته باشد. پژوهشگران علوم طبیعی دسترسی به معرفت اول شخص به‌عنوان مشارکت‌کننده ندارند زیرا آن‌ها نمی‌توانند تصور کنند که اتم یا ملکول بودن چه معنا دارد. اما پژوهشگران علوم اجتماعی که افعال انسانی را مطالعه می‌کنند، می‌توانند از طریق همدلی (سمپاتی) خود را به جای انسان‌هایی قرار دهند که مورد مطالعه‌شان است. (بلوگ، ۴۲-۴۳) به‌رغم این‌که آموزهٔ ادراک درونی، علوم انسانی را در مقایسه با علوم طبیعی در موقعیت ممتازی قرار می‌دهد، اما با یک مشکل بزرگ روش‌شناختی روبه‌رو است و آن عبارت است از معیار سنجش درستی قضایا و نتیجه‌گیری‌ها. درست است که شهود و همدلی منابع اطلاعاتی مهمی در اختیار پژوهشگر می‌گذارد، به‌طوری که به راحتی می‌تواند فرضیه‌ها و نظریه‌های مختلفی دربارهٔ رفتار انسانی طرح کند، اما برای چنین روشی مشکل بتوان چارچوب توجیهی یا محک صحت تصور کرد.»