کتاب پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر

کتاب پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر نوشتهٔ آرش صفری گرجی است. نشر نی این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران از سال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۵۷ را واکاوی کرده است.

درباره کتاب پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر

آرش صفری گرجی در کتاب پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران از سال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۵۷ را مورد بررسی قرار داده است. بخش نخست این کتاب به چالش مذهب و ماتریالیسم اختصاص دارد. یک بُعد از این چالش حاصل آشنا شدن ایرانیان با علوم جدید است که اصلاحات آموزشی دوران رضاشاه مایهٔ تسریع آن شده بود. بعد دیگر، نتیجهٔ رواج فلسفه‌ها و ایدئولوژی‌های جدید به‌ویژه اندیشه‌های غیردینی و در رأس آن مارکسیسم است که پس از شهریور ۱۳۲۰ به‌یک‌باره وارد سپهر عمومی جامعهٔ ایران شد و آشکارا بنیان عقاید مذهبی را به زیر سؤال می‌برد. 

بخش دوم به چالش مذهب و مذهب اختصاص دارد، در این فصل ضمن بررسی تفصیلی سه جریان بهائیت، پاکدینی کسروی و قرآن گرایی، فرایند سیاسی و ایدئولوژیک شدن، مفاهیمی مورد تحلیل قرار گرفته‌اند که نقش اساسی در قوام گفتمان اسلام‌گرایی دارد. خوانش سیاسی و انقلابی از تاریخ تشیع که سیرهٔ ائمهٔ شیعه را به‌عنوان حلقه‌هایی متصل در فرایند مبارزه روایت می‌کند، سیاست علوی به‌عنوان الگویی اخلاقی و راستین از سیاست اسلامی مطرح می‌شود، صلح حسنی و قیام حسینی و حتی سکوت ظاهری امامان شیعه در دوران «پاسداری از مکتب» هرکدام به‌عنوان مرحله‌ای از انقلاب اسلامی تبیین می‌شود و حکومت جهانی مهدی (ع) وعدهٔ آینده‌ای روشن برای بشریت سر می‌دهد. 

در بخش سوم نویسنده به چالش مذهب و دولت پرداخته  و اصطلاح دولت را در این فصل به معنای عرفی آن بکار برده‌ است. نیمی از بخش به مناقشات میان مذهبیون با آنچه آنها مظاهر بی‌دینی و حاصل سیاست‌های حکومت پهلوی می‌پنداشتند، اختصاص دارد. به چگونگی مواجهه آنها با بی‌حجابی زنان، رمان، سینما، موسیقی و آموزش‌وپرورش جدید اشاره شده است. سپس برای یک نمونهٔ تفصیلی از این نوع مناقشات، مسئلهٔ زنان و حقوق آنها و چگونگی تبدیل آن به امر سیاسی به‌عنوان یکی از مهمترین مقولات تنش‌زا میان اسلام‌گرایان و حکومت پهلوی بررسی شده است. در نیمهٔ دیگر این بخش به مقولهٔ قانون و اقتصاد در عرصهٔ نظری پرداخته‌شده است. این بخش حلقهٔ واسط پژوهش حاضر در باب مفاهیم اسلام سیاسی با طرح کلان‌تر در باب تصور حکومت در ایران معاصر است. یکی از مباحث مهمی که به برآمدن تصوری از حکومت اسلامی می‌انجامد مقولهٔ اقتصاد در مکتب اسلام و نقش حکومت اسلامی در برقراری عدالت اجتماعی در دوران رواج ماشین‌آلات صنعتی در بهره‌گیری از منابع طبیعی است. این موضوع به‌تفصیل مورد تحلیل قرارگرفته است.

این کتاب اگرچه به بخش‌های سه‌گانه تقسیم‌شده است، اما ترتیب این بخش‌ها به معنای تقدم و تأخر تاریخی مباحث مطروحه نیست. چالش‌هایی که در این بخش‌ها مورد بررسی واقع‌شده‌اند درهم‌تنیده و متداخل‌اند. پرسش‌ها پی‌درپی از دل هم بیرون می‌آیند و پاسخ بدان‌ها مباحثی را برمی‌انگیزد که خود پرسش‌های دیگری را پدیدار می‌سازد و در این فرایند مفاهیمی جدید برساخته می‌شود.

خواندن کتاب پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر

«نیروهای مذهبی اگرچه دربارهٔ وجوب حجاب در اسلام باهم موافق و همراه بودند اما دربارهٔ حدود آن باهم اختلاف داشتند. برخی حجاب را شامل پوشش صورت و دست‌ها (وجه و کفین) نیز می‌دانستند برای نمونه میرزا عبدالرزاق مجتهد اصفهانی حکم به «وجوب ستر صورت و سایر اعضاء» و همچنین وجوب «خانه‌نشینی» و «پشت پرده بودن زنان» می‌داد. اما در طیف دیگر، نوگرایان مذهبی نگاه متعادل‌تری نسبت به مسئلهٔ حجاب داشتند. چنانکه نصرت‌الله نوریانی، مدیر و سردبیر نشریهٔ آیین اسلام در سرمقاله‌ای با عنوان «زنان و حجاب» هم صاحبان نظریهٔ فوق و هم مخالفان اصل حجاب را مورد نقد قرار داد و نوشت: «امروز دو نظریهٔ افراطی دربارهٔ حجاب در جریان است و بااین‌همه گرفتاری و بدبختی که به این ملت روی آورده، یک وسیلهٔ اختلاف دیگری نیز ایجاد شده است. عده‌ای قائل هستند زن مسلم ایرانی باید روی خود را بپوشد و عدهٔ دیگری مایل هستند روی این مهوشان باز و بدن‌های آنها نیمه‌عریان باشد و به‌این‌ترتیب آزادی به آنها داده شود. این‌ها می‌گویند رو گرفتن زنان ارتجاع است زیرا چندین سال است که زنان ایرانی آزاد شده و از قید حجاب رسته‌اند و عودت حجاب ارتجاع می‌باشد. در برابر این عقیده نظریهٔ افراطی دیگری هست که قائل است زن باید دورهٔ چادر و چاقچور و روبنده را احیاء نماید! و همان (ضعیفه و باجی) و توسری‌خور قرن گذشته باشد.» نوریانی که هر دو دیدگاه را «افراطی» می‌داند، یادآور می‌شود: «اسلام حقوق زن را به‌طور کامل داده و هیچ زنی در عالم به‌قدر زن مسلمان از حقوق بشری بهره‌مند نیست» بااین‌حال اسلام زن را به «مراعات عفت و ناموس و وقار مقید نموده و از پرده‌دری و بی‌عفافی منع کرده است.» او تأکید می‌کند: «ما نمی‌خواهیم زنان را دعوت به حجاب کنیم تا ما را نیز مرتجع بدانند، زیرا این وظیفهٔ اسلامی و وجدانی آنهاست که به تکلیف شرعی خود عمل نمایند.» اما «زنان و مادران و خواهران ما باید بدانند که میان آزادی و تمتع از حقوق تا پرده‌دری و سبکی تفاوت بسیار است.» آنچه آنها امروز می‌خواهند «پرده‌دری است نه آزادی». نوریانی سپس با اشاره به اینکه «امروز رفع حجاب منتهی به کشف عورت شده و آزادی منجر به بی‌عفافی گردیده» نظر اسلام را دربارهٔ حدود حجاب چنین بیان می‌کند: «مطابق شریعت اسلام تمام بدن زن مگر دو کف دست و صورت عورت است و باید پوشیده شود و این دلیل بسیار واضحی دارد زیرا همه‌جای بدن زن شهوت‌انگیز و محرک است.» »