کتاب آنتیگون

کتاب آنتیگون نوشتهٔ ژان آنوی و ترجمهٔ احمد پرهیزی است. نشر نی این نمایشنامهٔ اقتباسی را روانهٔ بازار کرده است. این اثر بیست‌ودومین نمایشنامه از مجموعهٔ «دور تا دور دنیا» است.

درباره کتاب آنتیگون

آنتیگون یکی از نمایشنامه‌های سه‌گانه‌ای است که سرگذشت ادیپ‌شاه، شاه شهر تِب را روایت می‌کند. ادیپ کسی است که پدرش را کشته و با مادرش ازدواج کرده است. او از این ازدواج، چهار فرزند دارد که یکی از آن‌ها دختری به نام «آنتیگون» (یا «آنتیگونه») است. ادیپ‌شاه پس از سال‌ها پادشاهی به خشم خدایان گرفتار می‌شود؛ طاعون، تب را فرا می‌گیرد. نمایشنامهٔ «آنتیگون»، داستان دختری است که با سرپیچی از فرمان پادشاه، زندگی خود و کل خانوادهٔ شاه و در نتیجه سرزمین را زیرورو می کند. این نمایشنامه را ژان آنوی با الهام از نمایشنامهٔ مشهور سوفوکل با همین نام نوشته و اجراهای آن با بازیگرانی مشهور در بزرگ‌ترین تماشاخانه‌های جهان، نگاه بسیاری از بینندگان را به خود جلب کرده است. نمایشنامهٔ «آنتیگون» به قلم آنوی در سال ۱۹۴۴ به اجرا درآمد؛ دقیقاً زمانی که پاریس در اشغال نازی‌ها بود. همین هم‌زمانی، آنتیگون را تبدیل به نمادی برای مبارزه با آلمانی‌ها کرد.

می‌دانیم که نمایشنامه متنی است که برای اجرا بر روی صحنه و یا هر مکان دیگری نوشته می‌شود. هر چند این قالب ادبی شباهت‌هایی به فیلم‌نامه، رمان و داستان دارد، شکل و فرم و رسانه‌ای جداگانه و مستقل محسوب می‌شود. نخستین نمایشنامه‌های موجود از دوران باستان و یونان باقی مانده‌اند. نمایشنامه‌ها در ساختارها و شکل‌های گوناگون نوشته می‌شوند، اما وجه اشتراک همهٔ آن‌ها ارائهٔ نقشهٔ راهی به کارگردان و بازیگران برای اجرا است. بعضی از نمایشنامه‌ها تنها برای خواندن نوشته می‌شوند؛ این دسته از متن‌های نمایشی را کلوزِت (Closet) نامیده‌اند. از مشهورترین نمایشنامه‌نویس‌های غیرایرانی می‌توان به «آیسخولوس»، «سوفوکل»، «اوریپید» (یونان باستان)، «شکسپیر»، «هارولد پینتر» (انگلستان)، «مولیر» (فرانسه)، «هنریک ایبسن» (نروژ)، «آگوست استریندبرگ» (سوئد)، «برتولت برشت» (آلمان)، «ساموئل بکت» (ایرلند) و «یوجین اونیل» (آمریکا) اشاره کرد. نام برخی از نمایشنامه‌نویس‌های ایرانی نیز «بهرام بیضائی»، «عباس نعلبندیان»، «اکبر رادی»، «غلامحسین ساعدی»، «بهمن فُرسی»، «محسن یلفانی»، «نغمه ثمینی»، «محمد رضایی راد»، «محمد یعقوبی»، «محمد رحمانیان» و «محمد چرمشیر» بوده است.

خواندن کتاب آنتیگون را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران نمایشنامهٔ خارجی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ژان آنوی

ژان آنوی در سال ۱۹۰۱۰ میلادی در فرانسه متولد شد. مادرش ویلون می‌نواخت و پدرش خیاط بود. او نخستین نمایشنامه‌اش را با عنوان «زن روی بخاری» را نوشت. در اوایل جوانی به پاریس رفت؛ شهری که مهد تئاتر فراسنه بود. فضای هنری پاریس او را وابسته کرد و در نهایت تصمیم گرفت تمام زندگی‌اش را با تئاتر گره بزند. در اواسط دههٔ سوم زندگی‌اش، موردتوجه محافل تئاتری پاریس قرار گرفت؛ سپس اولین نمایشنامه‌اش با نام «سمور» با موفقیت روی صحنه رفت و نامش را بر سر زبان‌ها انداخت. او که در طول حیاتش بیش از ۳۰ نمایشنامه نوشت، با اجرای برخی از آثارش در کشورهای مختلف، به شهرتی جهانی دست یافت. آثار این نمایشنامه‌نویس به دلیل تصویری که از وضع انسان و رابطهٔ او با دنیای خود می‌دهند و همچنین از لحاظ شکل و ارزش های نمایشی، جالب توجه است. دغدغهٔ او، انسان و مقامش در دنیا است. نمایشنامهٔ «آنتیگون» به قلم او در سال ۱۹۴۴ به اجرا درآمد؛ دقیقاً زمانی که پاریس در اشغال نازی‌ها بود. همین هم‌زمانی، آنتیگون را تبدیل به نمادی برای مبارزه با آلمانی‌ها کرد.

بخشی از کتاب آنتیگون

«تراژدی سوفوکل در قرن بیستم بارها دستمایه خلق نمایش‌نامه، اپرا، فیلم و غیره بوده است. نخستین آنتیگون قرن بیستم از دل هراس‌های ناشی از جنگ اول جهانی برآمد. والتر هازنکلور شاعر و دراماتیست که در ارتش آلمان می‌جنگید به‌شدت زخمی شد و مدت یک سال در بیمارستان بستری بود. پس از بهبودی چندین نمایش‌نامه سیاسی نوشت به نیت این‌که خشونت و بی‌عدالتی جنگی را که خود قربانی آن بود بازگو کند. از جمله آنتیگون را با نگاه به تراژدی سوفوکل نگاشت، اما در روند قصه و نیز شخصیت‌ها تغییراتی داد، از جمله هم‌سرایان را که طبق قاعده تراژدی می‌بایستی هم‌نوا می‌بودند به هیاهویی گوش‌خراش و ناموافق تغییر داد که اعضای آن را کسانی با عنوان شهروند، جوان و... تشکیل می‌دادند. اینان سخنانی پرشور اما بی‌پایه بر زبان می‌راندند که در برابر دلیل‌آوری آنتیگون و کرئون به‌آسانی فرومی‌ریخت. در اواخر نمایش هازنکلور، کرئون قدرت را به میل خود تحویل مردم تب می‌داد. اما این جنبش مردم‌سالار دیری نمی‌پاید و ندایی آسمانی اعلام می‌کند که خدا برای شهر تب سرنوشتی دیگر رقم زده است. نمایش با ملغمه‌ای از فریادهای رعب‌آور و رعدوبرق، در حال و هوایی آخرزمانی پایان می‌پذیرد.

روایت آنوی دومین آنتیگون قرن بیستم است. اما سومین را برتولت برشت به سال ۱۹۴۸ در سوییس نوشت. نمایش برشت در کشوری بی‌طرف و در زمان پس از جنگ دوم جهانی می‌گذرد. نوشته برشت به‌واقع یورشی آتشین به ستمگری است. در این‌جا کرئون دغل‌پیشه‌ای تمام‌عیار است که به دو برادر فرمان حمله به آرگوس می‌دهد. در گرماگرم نبرد پولینیس از جدال سر باز می‌زند و به‌دست اته‌اوکل کشته می‌شود. اسطوره آنتیگون در این نمایش‌نامه مشیء فلسفی برشت را نشان می‌دهد.

اما روایتی تازه‌تر و جذاب از آنتیگون را نمایش‌نامه‌نویس کروات میرو گاوران، به سال ۱۹۹۰ نوشته است. او کوشیده است ظلم و فساد سیاسی طی جنگ بالکان را بازنمایاند. کرئون حاکمی مستبد در دوران مدرن است که از آنتیگون، دختری گیج و سربه‌هوا در زندانی زیرزمینی نگه‌داری می‌کند. کرئون او را تحت فشار می‌گذارد تا در تولید نمایشی بر اساس آنتیگون نوشته سوفوکل مشارکت کند. آنتیگون نمایش‌نامه را می‌خواند و چنان شیفته جسارت شخصیت آنتیگون می‌شود که خواسته کرئون را رد می‌کند و خود را می‌کشد. در پایان نمایش، کرئون را می‌بینیم که شادمانه دست بر هم می‌ساید که توانسته به هدف نهانی خود دست یابد: او یکی از جدی‌ترین منتقدان حکومت خود را از سر راه برداشته بود، بی‌آن‌که به ظاهر متهم باشد!»