کتاب جامعه شناسی فرهنگی

کتاب جامعه شناسی فرهنگی نوشتهٔ جمال محمدی است و نشر نی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب جامعه شناسی فرهنگی

جامعه‌شناسی فرهنگی حاصل تأمل در وضعیتِ فرهنگیِ مدرنیتهٔ متأخر و نیز در صورِ گوناگونِ مفهوم‌پردازیِ فرهنگ در خود رشتهٔ جامعه‌شناسی است. این مدل ما را یاری می‌دهد هم رویکردهای پیشینِ تأملِ جامعه‌شناختی در فرهنگ را نقادی کنیم و هم به درک جدیدی از نقش فرهنگ در تولید و بازتولید مناسبات اجتماعی در جهان معاصر نایل آییم. اگر در رویکردهای پیشین، فرهنگ صرفاً متغیری در کنار سایر متغیرهای اجتماعی یا حتی بازتابی از عوامل ساختاری به‌حساب می‌آمد، در اینجا اصلی‌ترین میانجی فهم فرایندها و روابطی است که جوامع از رهگذر آن‌ها سامان می‌یابند. فرهنگ در اینجا امری‌ است انضمامی که گسترهٔ عظیم عرف‌ها و قواعد و کردارهای روزمره را شامل می‌شود، نه صرفاً قلمروی بکر و بی‌ارتباط با سایر قلمروهای حیات اجتماعی و نه حتی نوعی ساحتِ زیبایی‌شناختیِ ناب. در جامعه‌شناسی فرهنگی، فرهنگ برآیند طبقه و نژاد و جنسیت و جز آن نیست، بلکه خود عاملی مستقل و تعیین‌کننده در برساخت و بازنمایی زندگی اجتماعی است.

جامعه‌شناسی فرهنگی آن‌گونه که کتاب حاضر استدلال می‌کند، مطالعهٔ روشمند و تجربی فرهنگ در انضمامی‌ترین نمودهای روزمره است، فرهنگ در معنای قلمروِ نزاع‌آلودِ برساخت معانی و ارزش‌ها و هویت‌ها و لذت‌ها. جامعه‌شناسی فرهنگی در این شکل نقطه‌مقابل مکتب اصالت فرهنگ است که در آن فرهنگ عمدتاً صبغه‌ای ذاتی و استعلایی دارد و ساحتی ممتاز و بی‌ارتباط با زمینه‌های عینی است. نیز نقطه‌مقابل برخی گرایش‌های مطالعات فرهنگی است که با تقلیل عینیت به متن و سردرگمی در روش‌شناسی دست‌آخر تصویری زیبایی‌شناختی و گاه پوپولیستی از فرهنگ ارائه می‌دهند.  آنچه در کتاب حاضر تحت‌عنوان جامعه‌شناسی فرهنگی معرفی می‌شود نه مترادف با مدل الگزندری است و نه مترادف با نسخه‌های پوزیتیویستی، کلاسیک و حتی پسامدرنِ جامعه‌شناسی فرهنگی و نه معادل تلفیقی از آن‌ها. تز اصلی این کتاب دفاع از محوریت نظریهٔ هژمونی در جامعه‌شناسی فرهنگی با اتکا به سنت بوردیویی و نوگرامشی‌گرایی، در برابر نسخه‌های پسامدرنیستی و کلاسیک و پوزیتیویستیِ جامعه‌شناسی فرهنگی، است. این نظریه در متأخرترین صورت‌بندی آن بر پویایی و سیالیت فرایند فرهنگی، برساختی‌بودن قلمرو فرهنگ و بر توان مقاومت و اثربخشی کنش‌گران تأکید می‌کند. در فصول پیش رو، برای دفاع از این تز، کوشش شده است ضمن بازخوانی انتقادی تلقی کلاسیک‌ها از فرهنگ، تشریح شود که چگونه بوردیو و نوگرامشی‌گرایان با نقد تلقی کلاسیک، به‌ویژه با نقد محوری‌ترین مؤلفهٔ این تلقی، یعنی تمایز بین فرهنگ والا و عامه‌پسند، پشتوانه‌های نظری شکل‌گیری این مدل از جامعه‌شناسی فرهنگی را فراهم ساختند. لذا این کتاب ضمن کاوش در تاریخچهٔ پیدایش تمایز فرهنگ والا/عامه‌پسند در مدرنیتهٔ اولیه به تحلیل بنیان‌های اجتماعی و فکری بازتولید این تمایز می‌پردازد. همچنین ضمن تشریح وجوه مشترک سنت بوردیویی و نوگرامشی‌گرایان نشان می‌دهد که چگونه این تمایز اکنون بی‌معنا و غیرقابل‌دفاع گشته و مناقشه بر سر معنا کلاً به قلمرو امر عامه‌پسند انتقال یافته است.

فصل‌های این کتاب از این قرار هستند:

فصل اول: معنای فرهنگ

فصل دوم: فرهنگ و سلطه

فصل سوم: فرهنگ، گفتمان و بازنمایی

فصل چهارم: میدانِ تولیدِ فرهنگ

فصل پنجم: دیالکتیک منازعهٔ فرهنگی

فصل ششم: فرهنگ مصرفی، جامعهٔ مصرفی

فصل هفتم: فرهنگ و بدن

فصل هشتم: خرده‌فرهنگ، فرهنگ معارض

فصل نهم: جامعه‌شناسی فرهنگی و تداوم مناقشه بر سر چیستی موضوع

خواندن کتاب جامعه شناسی فرهنگی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران رشتهٔ جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب جامعه شناسی فرهنگی

«واکاوی پیوند فرهنگ با سلطه دغدغهٔ اصلی بسیاری از جامعه‌شناسان و نظریه‌پردازانِ فرهنگ، خاصه در سدهٔ بیستم، بوده است. امروزه دیگر دشوار بتوان متفکری در حوزهٔ علوم اجتماعی سراغ گرفت که بخواهد مقولهٔ فرهنگ و پدیدارهای فرهنگی را بی‌هیچ ارتباطی با سلطه، هژمونی، قدرت، ایدئولوژی، گفتمان و ساختار سلسله‌مراتبیِ جامعه تحلیل کند. به‌ویژه در این دورانِ سیطرهٔ رسانه‌ها و صنایع فرهنگ‌سازی که فرهنگِ تولیدشده به‌واسطهٔ تکنیک‌ها و دستگاه‌های سرمایه‌داری با تمام دیگر ابعادِ هستیِ اجتماعی آدمیان امتزاج یافته است، دیگر هر نوع تلاش برای جداسازی قلمرو فرهنگ از دیگر قلمروها پیشاپیش منتفی و بی‌فایده است. بااین‌حال، در ایضاح رابطهٔ فرهنگ و سلطه همه به‌یکسان کوشش نکرده‌اند و حاصل کوشش‌های کوشش‌گران نیز به‌یک‌اندازه تأثیرگذار و قرین توفیق نبوده است. لذا در این‌جا برای تشریح این رابطه آرای متفکرانی نقد و بررسی می‌شود که بخش اعظم مساهمت‌شان در حوزهٔ تحلیل و نظریهٔ فرهنگی معطوف به ایضاح همین رابطه بوده است. روشن است که هم‌تراز با این‌ها متفکران دیگری نیز در این خصوص پژوهش و نظریه‌پردازی کرده‌اند و معمولاً در کتاب‌های موسوم به نظریهٔ فرهنگی نیز فهرستی نسبتاً طولانی از آن‌ها ارائه می‌شود، اما در این‌جا نه مجالی برای بازگویی این نظریات هست و نه این کار لزوماً به ایضاح مسئلهٔ محوری ما کمکی خواهد کرد.»