کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی

کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی نوشتهٔ علی شریعتی است و انتشارات سپیده باوران آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی

اهمیت و ارزش آثار مرحوم دکتر علی شریعتی، انتشارات سپیده باوران را بر آن واداشت که متن کتاب حاضر را با دقت و مراقبتی ویژه در ویرایش و کتاب‌آرایی به چاپ رساند. همین به‌واقع انگیزهٔ اصلی آن‌ها برای انتشار دوبارهٔ این کتاب و دیگر آثار ایشان است.

به همین سبب در چاپ حاضر بیشترین سعی گروه ویراستاری بر نمونه‌خوانی دقیق و ویرایش فنی اثر بوده‌ است. البته این ویرایش صرفاً به حوزهٔ رسم‌الخط، نقطه‌گذاری، پاراگراف‌بندی و در دو سه مورد، ذکر کلماتی در قلاب (با قید در پانوشت) محدود شده است و جز این‌ها هیچ تصرفی در متن نشده است.

کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی از دو قسمت تشکیل شده است:

قسمت اول که «تشیع سرخ و تشیع سیاه» نام دارد، جزوهٔ مختصری است که معلم شهید آن را به عنوان توضیح و مقدمه‌ای بر نمایشنامهٔ «سربداران» ـ که به خاطر خفقان حاکم در رژیم گذشته، بیش از یک شب اجرا نشد ـ نوشت. این جزوه بعداً با نظر خود وی، به عنوان مقدمه‌ای بر چاپ دوم کتاب «تشیع علوی و تشیع صفوی» منظور شد.

عنوان قسمت دوم «تشیع علوی و تشیع صفوی» است. این بخش در ابتدا به صورت یک سخنرانی سه‌ساعته در تاریخ ۹ آبان‌ماه ۱۳۵۰ (ماه رمضان) در حسینیهٔ ارشاد ارائه شد. این سخنرانی بعداً با تصحیحات و اضافات خود معلم شهید به شکل کتابی در ۱۴۳ صفحه، در بهار ۱۳۵۱ منتشر شد.

یکی از برادران که در همان زمان درصدد انتشار چاپ دوم «تشیع علوی و تشیع صفوی» بود، به علت بسته شدن حسینیه تصمیم گرفت که جداگانه و خارج از کادر و سرمایهٔ حسینیه و با نظر و موافقت دکتر شریعتی، این کار را به انجام رساند. کتاب مزبور، پس از انتشار تا شش ماه به خاطر جوّ حاکم امکان پخش و نشر نیافت. اما بالاخره پس از این مدت، کتاب با سانسور چند صفحهٔ آن در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت. آنچه در این مجلد به عنوان «تشیع علوی و تشیع صفوی» آمده است، متن کامل این نوشته است.

خواندن کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران آثار دکتر شریعتی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره علی شریعتی

دکتر علی شریعتی متولد ۲ آذر ۱۳۱۲ در روستای کاهک سبزوار است.

شریعتی در سال ۱۳۳۴ به دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد وارد شد و رشته زبان و ادبیات فارسی را برگزید. وی در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۳۷ با پوران شریعت‌رضوی همکلاسی‌اش ازدواج کرد.

شریعتی تحصیلات دانشگاهی خود را در مشهد گذراند و پس از دریافت لیسانس در رشته ادبیات فارسی، برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت تا تحصیلات عالی خود را در مقطع دکتری در دانشگاه سوربن فرانسه و در رشته ادبیات ادامه دهد. شریعتی در سال ۱۹۶۳ تز دکترایش را به زبان فرانسه و با عنوان «فضائل بلخ» ارائه کرد.

در سال ۱۳۴۳ به ایران بازگشت و در مرز دستگیر شد. حکم دستگیری وی از سوی ساواک بود و متعلق به دو سال پیش یعنی در هنگام خروج از ایران بود. بعد از بازداشت به زندان قزل‌قلعه در تهران منتقل شد. اوایل شهریور همان سال بعد از آزادی به مشهد برگشت.

در سال ۱۳۴۴ مدتی پس از بیکاری، اداره فرهنگ مشهد، او را به عنوان دبیر انشاء کلاس چهارم دبستان در یکی از روستاهای مشهد استخدام می‌کند، و سپس در دبیرستان به تدریس می‌پردازد و بالاخره به عنوان استادیار تاریخ وارد دانشگاه مشهد می‌شود. در سال ۱۳۴۸ به حسینیه ارشاد دعوت می‌شود. اما سرانجام در سال ۱۳۵۲، رژیم، حسینیه ارشاد را تعطیل نمود، و شریعتی را به مدت ۱۸ ماه روانه زندان کمیته شهربانی می‌کند.

اسارت درازمدت در سلول، او را از نظر روحی بسیار افسرده کرده بود. همچنین پس از آزادی ساواک او را شدیداً تحت نظر داشت و روز به روز حلقه این محدودیت‌ها تنگ‌تر می‌شد.

دکتر شریعتی پس از دو سال، خسته از وضعیتش تصمیم به هجرت می‌گیرد. ممنوع‌الخروج بودن مانع بزرگی برای مهاجرت او به خارج از کشور بود. اما وی با گرفتن گذرنامه با اسم فامیلی «مزینانی» توانست از کشور خارج شده و تهران را به مقصد بروکسل ترک کند. شریعتی پس از چند روز اقامت در بروکسل آنجا را به مقصد ساوت‌همپتون انگلیس ترک می‌کند. وی طی مهاجرتش در ۲۹ خرداد ۱۳۵۶ در حالی که سه هفته از سفرش به انگلستان می‌گذشت، در ساوت‌همپتون به شکل مشکوکی درگذشت.

بخشی از کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی

«در جامعه‌شناسی یک اصلی است به این نام: تبدیل موومان به انستیتوسیون به این معنی که در جامعه، حرکتی بر اساس ایده‌آلها و هدفهایی ایجاد می‌شود و یک فکر، یک گرایش، یک ایمان جوانِ متحرک است که این نهضت را (به آن معنای حقیقی کلمه یعنی حرکت، وزش) ایجاد می‌کند. یک نهضت عبارت است از روحی و حرکتی که به طرف هدفی روان است و همهٔ پیروانش، همهٔ مسائل و احکام و عقاید و اعمال و شعائر و حتی مراسمی که در میان پیروانش وجود دارد، متوجه آن هدف‌اند و همه‌چیز و همه‌کس وسیله هستند برای تحقق آن هدفی که این نهضت برای نیل به آن هدف به وجود آمده است. این نهضت یا حرکت، در راه رسیدن به آن هدف، خود به خود به موانعی که عوامل سدکنندهٔ راهش است برمی‌خورد و در اینجاست که درگیری، مبارزه و کشمکش ایجاد می‌شود. بنابراین از خصوصیات نهضت، حرکت و روشن بودن هدف است و همه‌چیز وسیله و مقدمه برای رسیدن به آن هدف. دیگر اینکه در مسیر این حرکت و سرگذشت آن، تلاش و درگیری و مبارزه جبری است. یک مکتب، یک مذهب و یک ایدئولوژی اجتماعی، دینی، طبقاتی، ملی، در آغاز کارش برای پاسخ گفتن به نیاز زمان، یا طبقه یا قوم به وجود می‌آید و برای تحقق بخشیدن به آن ایده‌آل و شعارش، پیروان خودش را به حرکت در می‌آورد.

این نهضت در مسیر خودش حرکت می‌کند، یک حرکت مدعی زمان و تغییردهندهٔ نظام موجود که می‌خواهد ویران کند و با یک حالت انتقادی شدید نسبت به هر چه که وضع موجود را نشان می‌دهد یا می‌سازد، وضع دیگری را پیش آورد و شرایط نوی را بیافریند.

همه چیز را تغییر می‌دهد. نهضت به هدف می‌رسد، یا بی‌آن‌که به هدف برسد، به اوج قدرتش می‌رسد. اما بدان‌جا که رسید، درگیری و مبارزه‌اش از بین می‌رود. سد و مانعی دیگر در برابرش نیست. به قدرتش که رسید، حالتش عوض می‌شود؛ می‌ایستد؛ متوقف می‌شود؛ حالت متحرک و انقلابی‌اش را از دست می‌دهد و حالت محافظه‌کاری می‌گیرد! چون اول می‌خواست دشمن را خلع سلاح کند و نظام را عوض کند؛ حالا خودش قدرتمند و حاکم است و می‌خواهد خودش را حفظ کند و نگه‌دارد؛ لذا حالت ضدانقلابی پیدا می‌کند، چون خودش روی کار آمده؛ انقلابهای بعدی را شورش، خیانت یا ضدانقلاب می‌خواند.

در اینجا از نظر جامعه‌شناسی که مطلب را بررسی می‌کنیم می‌بینیم آن واقعیت که در اول نهضت بود و موومان، حالا در قدرت خودش تبدیل گردیده به انستیتوسیون یا نهاد و یک پایهٔ ثابت اجتماعی شده است و به صورت خیمه‌ای درآمده بر روی جامعه و یک قدرت سازمان‌یافتهٔ دولتی شده که در ظاهر به اوج قدرت رسیده است! اما، در روح به توقف و رکود افتاده است!

در تاریخ از این نمونه‌ها بسیار داریم. مثلاً مذهب زردشت که در دورهٔ اشکانی در حال مبارزه با اشکانیان بود و در حال کشمکش با نظام حاکم، در دورهٔ ساسانی حاکم بر سرنوشت جامعه و بر همهٔ قدرتها، حتی قدرت سیاسی می‌شود. به نهایت قدرتش می‌رسد و در اوج شکوه و عظمتش می‌درخشد. معابد در منتهای زیبایی و در نهایت آزادی و رواج، در ایران پشت سر هم بنا می‌شود و آتشهای مقدس در سراسر ایران برافروخته می‌گردد. اما در همان جاست که دیگر روح مذهب زردشت متوقف می‌شود و این مذهب که به صورت یک ایمان و حرکت بود، به صورت قدرت حاکم محافظه‌کار درمی‌آید و دیگر نیاز مردم را که می‌خواهند همیشه حرکت کنند و نیاز نسل جدید را که در حرکت نهفته است و همواره خواهان تحول و نو شدن است، برآورده نمی‌کند؛ بلکه در برابر این نیاز و حرکت می‌ایستد. این است که چون این مذهب حالا بر سرها حکومت می‌کند و بر ظاهر زندگی، نه بر دلها و آرمانها، دیگر نمی‌تواند پاسخگوی نیاز زمان خودش باشد و خود به خود زمینه و زمانه نیازمند یک نهضت دیگری می‌شود.»