کتاب ایران بین دو انقلاب

کتاب ایران بین دو انقلاب نوشتهٔ یرواند آبراهامیان با ترجمهٔ محمدابراهیم فتاحی و احمد گل محمدی در نشر نی به چاپ رسیده است. یرواند آبراهامیان استاد ایرانی‌الاصلِ تاریخ در کالج باروکِ دانشگاه شهر نیویورک است. ایران بین دو انقلاب کتابی منحصربه‌فرد در بررسی تاریخ ۷۰ساله‌ٔ ایران است.

درباره کتاب ایران بین دو انقلاب

آبراهامیان در کتاب ایران بین دو انقلاب به تحلیل تأثیرات متقابل سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی ایران از سده‌ٔ نوزدهم میلادی تا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ می‌پردازد. نیروهای اجتماعی را به «گروه‌های قومی» و «طبقات اجتماعی» تقسیم می‌کند و با توجه به دستاوردهای جامعه‌شناسان تأثیرات نظام‌های سیاسی بر نظام‌های اجتماعی را بررسی می‌کند. آبراهامیان کارش را با تبیین ساختار اجتماعی سیاسی دوره‌ٔ قاجار و علل و پیامدهای انقلاب مشروطیت آغاز می‌کند و با بررسی دوره‌ٔ رضاشاه و سقوط او و سال‌های بحرانی شهریور ۲۰ تا مرداد ۱۳۳۲ ادامه می‌دهد. او بر این دوره، به‌ویژه تأثیر و تأثرهای نیروهای سیاسی، تأکید می‌کند. آبراهامیان سپس سال‌های پس از کودتا را تا آستانه‌ٔ انقلاب اسلامی به انگیزه‌ٔ ریشه‌یابی علل وقوع انقلاب و نیروهای مؤثر در آن از نظر می‌گذراند و حوادث مهم و نیروهای سیاسی و اجتماعیِ مؤثر این دوره را تجزیه و تحلیل می‌کند. او این‌گونه نتیجه می‌گیرد که علت وقوع انقلاب توسعه‌ٔ ناهمگونی بود که رژیم محمدرضاشاه، خواه ناخواه، درپیش گرفته بود. آبراهامیان با بررسی نقش مهم اسلام و نیز نقش تعیین‌کننده‌ٔ شخص امام‌خمینی (ره) در پیروزی انقلاب بررسی‌اش را به پایان می‌برد.

کتاب ایران بین دو انقلاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به دوستداران مطالعهٔ تاریخ ایران پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب ایران بین دو انقلاب

«آر. اچ. تاونی می‌گوید: «گذشته چیزی را برای حال آشکار می‌کند که حال قادر به مشاهده آن باشد.» گرچه این گفته به تعبیر و تفسیرهای گوناگون از تاریخ اروپا مربوط می‌شود، برای فهم برداشتهای روشنفکران سده بیستم از ایران سده نوزدهم مناسب است. نخستین نسل از روشنفکران سده بیستم که از پشت منشور باریک انقلاب مشروطه با دقت به گذشته می‌نگریست، در گذشته نزدیک خود چیزی جز دولتی فاسد که به ملّت ستم می‌کرد، نمی‌یافت. نسل دوم که علیه محافظه‌کاری مذهبی مبارزه می‌کرد از توجه به این دوره، به‌عنوان دوره ننگینِ جزم‌اندیشی، تعصب و کلریکالیسم خزنده برائت می‌جست. سومین نسل که تحت نفوذ مارکسیسم بود، همان دوره را به مثابه دوران فئودالیسم در حال افولی که در آن مشتی زمین‌دار فاسد، طبقات پایین روستایی را استثمار می‌کردند، مردود می‌شمرد. فقط روشنفکران نسل حاضر بودند که پی بردند سده نوزدهم صرفاً پیشینه شرم‌آور انقلاب مشروطه نبوده، بلکه دوره جالبی نیز محسوب می‌شود؛ دوره‌ای که به دلیل شایستگیهایش ارزش بررسی و پژوهش دارد. البته دست‌یابی تدریجی به دیدگاهی گسترده‌تر نسبت به گذشته، حسرت دوران سپری‌شده را خوردن و همچنین آگاهی تدریجی از اینکه ایران سده نوزدهم علی‌رغم عقب‌ماندگی اقتصادی‌اش، سرزمینی آکنده از تنوعات بی‌پایان، پیچیدگی اجتماعی و شکافهای منطقه‌ای بوده است، موجب این تغییر موضع نسبت به تاریخ سده نوزدهم ایران (تغییر موضع از طرد و تقبیح کلی به بررسی تحلیلی) شد. در یکی از نوشته‌های اخیر، این ساختار اجتماعی به موزاییک رنگارنگ یا شهرفرنگی پیچیده تشبیه شده است.

ویژگیهای طبیعی ایران، زمینه و علت این تنوع اجتماعی بود. نبودِ رودخانه‌ها و دریاچه‌های قابل کشتیرانی، بارش بسیار اندک باران ــ بارش سالانه نیمی از کل مساحت کشور کمتر از بیست و پنج سانتیمتر است ــ و نیز وجود صحرای پهناور مرکزی که چهار رشته کوه عظیم ــ زاگرس، البرز، مکران و ارتفاعات دیگرــ آن را احاطه کرده است، موجب چندپارگی جمعیت در روستاهای دورافتاده، در شهرهای جداافتاده و قبایل خانه به‌دوش شده بود. روستائیانی که در سال ۱۸۵۰/۱۲۲۹ بیش از ۵۵% جمعیت ده‌میلیونی کشور را تشکیل می‌دادند، تقریباً در ۱۰.۰۰۰ منطقه مسکونی زندگی می‌کردند. حتی یک سده بعد که این جمعیت ده‌میلیونی تقریباً دوبرابر شده بود، میانگین ساکنان روستاها به کمتر از ۲۵۰ نفر می‌رسید (رک: جدول شماره ۱). جمعیت شهری که کمتر از ۲۰ درصد مردم کشور را دربرمی‌گرفت، تقریباً در ۸۰ شهر زندگی می‌کردند. البته فقط ساکنان این یازده‌شهر بیشتر از ۲۵۰.۰۰۰ نفر بود: تبریز، تهران، اصفهان، مشهد، یزد، همدان، کرمان، ارومیه، کرمانشاه، شیراز و قزوین. و بالاخره، قبایل چادرنشین که ۲۵% جمعیت را تشکیل می‌دادند به شانزده گروه عمده قبیله‌ای تقسیم می‌شدند که هرکدام از گروهها نیز ایل، طایفه و گروههای مهاجر پرشماری داشت.»