کتاب غرب چگونه حاکم شد؟

کتاب الکترونیکی «غرب چگونه حاکم شد؟» نوشتهٔ الکساندر آنیه واس و کرم نیشانجی اوغلو با ترجمهٔ علیرضا خزائی در نشر چشمه چاپ شده است. این کتاب اولین بار در سال ۲۰۱۵ منتشر شد. اثر حاضر برندهٔ جایزه‌های متعددی از جمله جایزهٔ بهترین کتاب در زمینهٔ جامعه‌شناسی سیاسی بین‌المللی (۲۰۱۷) از سوی انجمن مطالعات بین‌الملل (ISA) شده است.

درباره کتاب غرب چگونه حاکم شد؟

یکی از پرسش‌هایی که همواره به ذهن ما می‌آید این است که «غرب» چگونه «غرب» شد؟ در این جا «غرب» به معادلی برای «پیشرفت»، «تمدن»، «عقلانیت» و... بدل می‌شود. اما چگونه می‌توان پاسخی عینی‌تر به این پرسش داد؛ پاسخی که نه به افسون تقابل‌های دوتایی گرفتار شود و نه «غرب» را به بت‌وارهای خواستنی دست نیافتنی بدل سازد. کتاب حاضر به این منظور چشم انداز فضایی - زمانی وسیعی را بررسی می‌کند و به نقش عاملیت‌های غیرغربی مثل مغول‌ها، عثمانی‌ها، جوامع حوزه‌ٔ اقیانوس اطلس و جنوب شرق آسیا می‌پردازد تا برساخته شدن «غرب» در سطوح اقتصادی، سیاسی، ایدئولوژیک و گفتمانی را تبیین کند. این کتاب استدلال می‌کند که برخلاف تفکر مرسوم، خاستگاه‌های کاپیتالیسم را نباید به مرزهای جغرافیایی و فرهنگی اروپا محدود کرد، بلکه آن را باید نتیجهٔ مجموعه‌ای گسترده‌تر از فرآیندهای جهانی در نظر گرفت که در آن‌ها، جوامع غیراروپایی نیز نقشی سرنوشت‌ساز داشتند.

نقطهٔ قوت کتاب حاضر در به دست دادن روایتی گسترده‌تر (هم از لحاظ زمانی و هم جغرافیایی) از فرایند پیدایش سرمایه‌داری و، همچنین، ظهور برتری غرب نهفته است. این اثر به گفت‌وگویی انتقادی با سنت‌های مطالعاتی متعددی از جمله مارکسیسم سیاسی، نظریهٔ نظام‌جهانی، مطالعاتِ پسااستعماری و… می‌پردازد و در پی آن است که با نگاهی انتقادی به محدودیت‌های اروپامحوری در نظریه‌پردازیِ مرسوم از تفوق غرب و پیدایش سرمایه‌داری، نقشِ عاملیت غیراروپایی را نیز در برآمدن غرب مشخص سازد.

کتاب غرب چگونه حاکم شد؟ را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به علوم سیاسی و جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب غرب چگونه حاکم شد؟

مسئلهٔ اروپامحوری

اما اروپامحوری دقیقاً چیست؟ اروپامحوری در هستهٔ خود بیانگر شیوه‌ای خاص از پژوهش است که با سه انگارهٔ متقابلاً مرتبط دربارهٔ شکل و سرشتِ توسعهٔ مدرن پی‌ریزی شده است.  نخست، اروپامحوری خاستگاه‌ها و سرچشمه‌های مدرنیتهٔ سرمایه‌داری را محصول فرایندهای توسعهٔ عمدتاً درونیِ اروپا درک می‌کند. اروپامحوری با اتکا به این انگاره که هر شکلی از مسیرهای توسعهٔ موجود، حاصل پویه‌های درون‌ماندگارِ متعلق به یک جامعه است، پیدایش مدرنیته را منحصراً به محدوده‌های جغرافیاییِ مهروموم‌شده و، از منظر اجتماعی ـ تاریخی، منسجمِ اروپا نسبت می‌دهد. بنابراین، در (روایت‌های) تاریخ فرهنگی با چنین (تبیینی) مواجه می‌شویم که شکوفایی رنسانس منحصراً پدیده‌ای درون‌اروپایی بود. واکاوی‌های مربوط به دولت‌های مطلقه و خاستگاه‌های شکل مدرنِ دولت نیز به شکلی مشابه تماماً بر زمینه‌ای اروپایی پی گرفته می‌شوند که در آن موارد مربوط به نمونه‌های غیراروپایی (اگر هم مطرح شوند) صرفاً به عنوان نمونه‌هایی تطبیقی ظاهر می‌شوند. به شکلی مشابه، روایت‌های غالب از برآمدن سرمایه‌داری، خواه آن را شکلی اقتصادی و خواه نظامی اجتماعی در نظر بگیرند، خاستگاه‌های آن را مستقیماً به اروپای غربی منتسب می‌کنند و غیراروپا را به جایگاهی تحت استثمار و یک (منطقهٔ) پیرامونی منفعل تنزل می‌دهند.

این روایت درون‌گرا از فرایندِ خودمختار و درون‌زاد «برآمدن غرب» قوام‌بخش اسطورهٔ اروپامحوری است. با ارائهٔ مدلی «درون به بیرون» از علیّت اجتماعی (یا درون‌گراییِ روش‌شناختی) ــ که در آن توسعهٔ اروپا در حکم فرایندی درون‌زاد و خودراهبر مفهوم‌پردازی می‌شود ــ اروپا در مقامِ «هستهٔ پایدار و «محرک اصلیِ» تاریخ فهمیده می‌شود. بدترین شکل این رویکرد می‌تواند به آن‌دست تفاسیر دامن بزند که برای جامعه و فرهنگ اروپایی در نسبت با سایر نقاط دنیا برتری قایل است. این دومین انگارهٔ هنجاریِ اروپامحوری را می‌توان تقدم تاریخی نامید که تمایز تاریخیِ بین سنت و مدرنیته را از رهگذر جداسازیِ فضایی «غرب» و «شرق» بیان می‌کند. از رهگذر این روش، جوامع غیراروپایی به عنوان یک دیگریِ ایدئولوژیک مقابل اروپا قرار می‌گیرند که خاص‌بودگی و تمایزِ مدرنیتهٔ غربی در تقابل با آن‌ها تعریف شده و می‌شود. «شرق» هم از رهگذر روندهای متعدد جامعه‌شناختی در مقام دشمنی فایق‌نیامدنی و سازش‌ناپذیر (باز) ساخته می‌شود که نمایانگر چالشی بنیادین و آشتی‌ناپذیر برای ارزش‌های «غرب» است.