کتاب رساله‌ی دوم درباره‌ی دولت

جان لاک، تقریبا بزرگ‌ترین اندیشمند سنت فلسفهٔ سیاسی انگلو ـ امریکن است. او آثار زیادی در موضوعاتی متنوع، همچون نظریهٔ دانش، خردورزی مسیحیت، تساهل دینی، نظریهٔ پول و نظریهٔ اخلاق و سیاست نوشته است. کتاب‌های لاک، دست‌آورد سال‌ها خواندن و مداقه بود؛ او تا سن ۵۴ سالگی چیز با اهمیتی چاپ نکرد، اگرچه دست‌نوشته‌های بسیاری از این دوران او بر جای مانده است. شهرت لاک در روزگار خویش، تا نیمهٔ نخست سدهٔ هیجدهم، به‌طور اساسی مربوط به آثار فلسفی وی بوده است. به واسطهٔ اثری به مانند «جستاری در فهم بشر» بود که وی را در انگلستان و اروپا بسیار محترم می‌داشتند. دو رساله لاک درباره دولت در سال ۱۶۸۹ منتشر شد. این دو رساله به منظور توجیه و دفاع از باور انقلاب سال ۱۶۸۸، در برابر جهانیان و برای رسیدن ویلیام به تاج و تخت انگلستان نوشته شدند. بعدها در سدهٔ هیجدهم، نظریهٔ سیاسی وی، «رسالهٔ دوم دربارهٔ دولت»، هم‌تراز آن جستارِ فلسفی در فهم بشر شد و حتی از مقام آن نیز درگذشت، به ویژه در آمریکا به تعالیم وی پیرامون دولت محدود و حق انقلاب در سال‌های منتهی به انقلاب آمریکا در حد گسترده‌ای ارجاع داده می‌شد. در مقدمه، وی هدف نگارش این دو رساله را به خلاصه می‌گوید: خواننده! این‌جا، آغاز و پایان بحث مربوط به دولت است. چه سرنوشت دیگری بر صحیفه کاغذ است، که میانه را پر کرده باشد و از مابقی بیش‌تر باشد، ارزش آن را ندارد که به تو بگویم. امیدوارم، این‌هایی که باقی می‌ماند کافی باشد که تاج را برای نجات‌دهنهٔ بزرگ ما، برقرار کند، شاه فعلی ما، ویلیام ـ که حاکمیت وی را به نیکی در توافق مردم بنا کند، که تنها دولت ما از دولت‌های قانونی بشود. وی به‌طور کامل و به روشنی، بیش از همهٔ شاهان، در دنیای مسیحی حق دارد؛ و برای توجیه نمودن جهانیان، مردم انگلستان، که اشتیاق آن‌ها به عدالت و حقوق طبیعی، با جدیت‌شان در حفظ آن‌ها، ملت را نجات داد، درست در زمانی که در ورطهٔ بردگی و ویرانی بود. از آن تاریخ، رسالهٔ دوم، اثری کلاسیک در تاریخ نظریهٔ سیاسی شد. این اثر در نگاه نخست عجیب به نظر می‌رسد. این رساله، چنان که خواهیم دید، آشکارا در توجیه انقلاب مشروطهٔ انگلیس در اواخر سدهٔ هفدهم نوشته شده بود ولی این اثر در توجیه انقلاب ضداستعماری آمریکا نیز بار دیگر در اواخر سدهٔ هیجدهم، سودمند یافته شد؛ اما از هیچ‌یک از آن دو انقلاب، در سدهٔ بعدی چنان انتقادی نشد که به نظر برسد به چنین دفاع قدیمی نیاز داشته باشد. هدف و اندیشهٔ لاک به‌طور برجسته‌ای هم در انگلیس و هم آمریکا به بار نشست و آن موارد اختلاف حل شدند.